دانش نظامی: سامانه پدافندی کوتاه برد مجید

شنبه 25 شهریور 1402 - 00:50

https://iswnews.com/?p=103015

سامانه پدافندی مجید یک سامانه پدافند موشکی کوتاه برد ارتفاع پایین غیرفعال (فاقد رادار) با تحرک بالا است. این سامانه برای رهگیری و انهدام انواع اهداف هوایی ارتفاع پایین مانند پهپاد، موشک کروز، بالگرد و غیره مناسب است. سامانه مجید اولین بار در رژه ۲۹ فرودین ۱۴۰۰ به نمایش درآمد و به‌صورت رسمی در رزمایش مدافعان ولایت ۱۴۰۰ از آن استفاده شد.

سامانه پدافندی مجید به یاد شهید مدافع حرم مجید قربانخانی به این نام نامگذاری شده است. این سامانه در مسیر توسعه پدافند کوتاه برد و ارتفاع پایین توسط صنایع دفاعی وزرات دفاع تولید شده و برای بقای بهتر در میدان نبرد امروزی از تحرک بالا و هدایت پسیو بهره گرفته است.

تاریخچه:
پس از پایان جنگ تحمیلی و بررسی های انجام شده در کشور، نیاز به دفاع منسجم تر در برابر اهداف پروازی که در ارتفاع پایین پرواز می کردند، بسیار حس می شد. حضور جنگنده های پشتیبانی هوایی نزدیک که در ارتفاع پایین پرواز کرده و اقدام به بمباران خطوط مقدم نبرد در دوران دفاع مقدس می کردند. نشان داد که کیفیت سامانه هایی مانند رپیر و تعداد کم آنها برای مقابله با جنگنده های دشمن و ایجاد آسمان امن کافی نیست. به همین منظور در دهه ۱۳۷۰ شمسی کشور دست به خرید و توسعه سامانه های هوایی همچون یا زهرا (س) زد.

بعد از جنگ اول خلیج فارس و استفاده گسترده آمریکا از انواع موشک کروز، ایران برای مقابله با تهدید موشکهای کروز به سمت خرید سامانه های همچون تور از روسیه رفت. روند توسعه و بررسی در بخش مقابله با اهداف کروز تا دهه ۹۰ ادامه یافت و امروزه طیف گسترده ای از سامانه های موشکی و توپ های ضد هوایی برای مقابله با اهداف مختلف مانند پهپادها، موشکهای کروز، بالگردها و جنگنده های پشتیبانی هوایی نزدیک تولید و به‌کار گرفته شده است.

در سال ۱۳۹۹ جانشین وقت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از مراحل تکمیل شدن سامانه ای تحت عنوان مجید خبر داد اما جزئیات دیگری منتشر نشد.
سامانه مجید در رژه ۲۹ فروردین ۱۴۰۰ برای اولین رونمایی و معرفی شد. که شامل دو موشک و یک سامانه جستجوگر نصب شده بر روی خودرو ارس ۲ بود.

بخشی از مشخصات سامانه مجید در ویدیویی از معرفی رادار البرز و سامانه کنترل و فرماندهی تسلیحات برهان در ۱۰ شهریور ماه ۱۴۰۰ منتشر شد. در این ویدیو، تصویری از صفحه کنترل برهان دیده شد که نشان دهنده مشخصات سامانه مجید و لینک شدن این سامانه به سامانه برهان بود.

ویدیو از رونمایی رادار البرز و سامانه برهان، در اینجا تصویری از اتصال سامانه مجید به سامانه برهان نمایش داده میشود.

طراحی:
سامانه کوتاه برد تمام متحرک مجید شامل دو بخش کلی است. یک بخش موشک های آن و بخش دیگر سامانه جستجو و رهگیری الکترواپتیکی که هر دو بخش بر روی یک خودرو تاکتیکی ارس ۲ نصب و به کارگیری می شوند.
تمام اجزای سامانه در قسمت بار خودرو قرارگرفته‌اند. ایستگاه تسلیحاتی شامل چهار موشک AD-08 (قابل افزایش به هشت عدد) در دو طرف خود و یک سامانه الکترواپتیک در مرکز است. ایستگاه تسلیحاتی امکان چرخش ۳۶۰ درجه داشته و سامانه الکترواپتیک نیز مستقل از ایستگاه تسلیحاتی توان چرخش ۳۶۰ درجه دارد.

این سامانه علاوه بر خودرو ارس۲ بر روی یک کامیونت ۴×۴ ایویکو دیلی (Iveco Daily) نیز نصب شده است. دلیل چنین تغییری در یک کامیونت ایجاد استتار بهتر در زمان جابجایی و احتمال کمتر برا کشف این سامانه میتواند باشد.

*سامانه مجید بر روی کامیونت Iveco Daily*

خودرو حامل:
خودرو راهکنشی (تاکتیکی) ارس ۲ یک خودرو تاکتیکی ۴×۴ ساخت وزارت دفاع ایران است. این خودرو تحرک بالا، سرعت بالا و امکان حرکت در خارج جاده (آف‌رود) را ارائه می‌دهد. این امر امکان ایجاد کمین و یا جابجایی سریع بعد از رهگیری هدف را برای سامانه مجید فراهم می کند.

کامیونت Iveco Daily یک کامیون سبک ۴×۴ تجاری ساخت شرکت ایتالیایی IVECO است. این کامیونت توان حمل بیشتری نسبت به ارس دارد و احتمالا برای حمل بیشتر موشک از آن استفاده شده باشد. احتمال دیگر ایجاد استتار بهتر به دلیل فضای بیشتر بر روی کامیونت است تا بتواند در جاده ها نیز به راحتی تردد کرد.

سامانه جستجو و هدف‌یابی الکترواپتیکی:
سامانه جستجو و هدف‌یابی الکترواپتیکی مورد استفاده در سامانه مجید شامل دو دوربین بوده که بر روی یکدیگر و در مرکز ایستگاه تسلیحاتی قرار گرفته‌اند. سامانه الکترواپتیکی امکان چرخش پیوسته ۳۶۰ درجه به صورت مستقل از ایستگاه تسلیحاتی را دارد. این سامانه شامل یک دوربین دید روزانه و یک دوربین حرارتی بوده و توان انجام عملیات در تمام مدت شبانه روز و انواع آب و هوا را دارد.
سامانه الکترواپتیکی مورد استفاده در سامانه مجید با توان تشخیص اهداف در حداکثر برد ۱۵ کیلومتر و هدایت همزمان ۴ موشک به سمت اهداف امکان حفاظت همزمان از چهار سمت مختلف خود را دارد.

*تصویری از دوربین های سامانه الکترواپتیک متعلق به سامانه مجید*

در حالت عادی سامانه های الکترواپتیکی به سمت هدف چرخیده و موشکی که شلیک شده را تا زمان برخورد هدایت میکنند. در این حالت سامانه تنها یک هدف را رهگیری کرده و تنها یک موشک را هدایت میکند. اما با چرخش پیوسته سامانه الکترواپتیک، امکان یافتن اهداف مختلف در تمام جهات فراهم شده و سپس دستور شلیک داده میشود. در این حالت دوربین میتواند به طور پیوسته به پایش اطراف خود بپردازد و امکان غافلگیری و انهدام سامانه به شدت کاهش می یابد. در این شیوه هدایت سامانه الکترواپتیکی به یک سامانه جستجو و هدف‌یابی با توان یافتن تشخیص چندین هدف تبدیل شده که چند موشک را میتواند هدایت کند.

در این ویدیو موشک همزمان با چرخیدن سامانه الکترواپتیک شلیک می شود. یعنی سامانه نیازمند قفل بر روی هدف نیست.

موشک AD-08:
موشک مورد استفاده در سامانه پدافندی مجید یک موشک برد کوتاه با تصویرساز حرارتی است. این موشک درون یک پرتابگر لوله ای شکل به صورت مهر و موم قرار میگیرد و چهار عدد از آن بر روی ایستگاه تسلیحاتی نصب میگردد.

با توجه به وجود محل‌های اتصال الکتریکی (کانکتور) بر روی هر پرتابگر میتوان یک پرتابگر دیگر را بر روی پرتابگر قبلی قرار داد. در نتیجه سامانه مجید امکان استفاده از ۸ موشک را خواهد داشت.

*تصویری گرافیکی از پرتابگر ۸ فروندی سامانه مجید (تصویر از @marshallmo26)*

موشک دارای چهار بالک پایدارساز در قسمت انتهایی و چهار بالک کنترلی نزدیک به دماغه است. بالک‌های موجود در موشک از نوع تاشو می‌باشند که امکان قرار گرفتن موشک را داخل کنتیسر فراهم می کند.

موشک سامانه مجید از سوخت جامد بدون دود استفاده میکند. این نوع سوخت باعث کاهش احتمال تشخیص محل پرتاب موشک وافزایش غافلگیری دشمن میشود. همچنین موشک AD-08 از یک دوربین دید حرارتی در نوک خود استفاده میکند که هدایت و اصابت به هدف به وسیله این دوربین انجام می شود.

سامانه الکترواپتیکی بعد از کشف هدف فرمان شلیک را صادر می کند. موشک به سمت نقطه اعلامی سامانه حرکت کرده و بعد با دوربین خود به جستجوی هدف میپردازد و بر روی آن قفل کرده و به سمت هدف برای نابودی آن حرکت میکند. این روش همان روش شلیک کن و فراموش کن بوده و در نتیجه سامانه بلافاصله پس از شلیک می تواند جابجا شود.

استفاده از جستجوگر غیرفعال یا پسیو و عدم قفل روی هدف توسط سامانه اصلی باعث عدم آگاهی هدف می‌شود. هدف تا زمانی که موشک بر روی آن قفل انجام ندهد متوجه قفل حرارتی نخواهد شد. همچنین بدون دود بودن موشک باعث میشود که مسیر حرکت موشک مشخص نباشد و با محاسبه اطلاعاتی مانند جهت برخورد، سرعت و غیره مکان شلیک موشک قابل تشخیص شود که زمان زیادی نیاز خواهد بود. علاوه بر این سامانه به دلیل استفاده از قابلیت شلیک کن و فراموش کن امکان جابجایی سریع دارد. بنابراین اگر دشمن از یک هدف کاذب برای تشخیص مکان سامانه اقدام کند. با وجود شرایط گفته شده، سامانه مجید رد زیادی از خود برای شناسایی باقی نمیگذارد و این بقای سامانه را به شدت افزایش می دهد.

انواع موشک سامانه مجید:
با بررسی تصاویر منتشر شده از موشک و سامانه مجید، به نظر میرسد دو نمونه از این موشک وجود داشته باشد. نسخه اولیه که در فیلم تست دیده شده و نمونه ای که در نمایشگاه ARMY2023 و نمایشگاه دوحه قطر رویت شده است.

نمونه اولیه:
موشک در نمونه اولیه دارای دو بخش از نظر قطر موشک است. قسمت دماغه با قطر کمتر و قسمت میانه و انتها که قطر بیشتری دارد. در دماغه دوربین حرارتی قرار گرفته، سپس باله های کنترل، سرجنگی، محفظه سوخت و در انتها باله های تثبیت کننده و موتور موشک قرار گرفته است.

*نمونه اولیه موشک که از دماغه ای با قطر کمتر نسبت به نمونه جدید برخوردار است*

نمونه جدید:
در نمونه جدید و یا شاید اصلی، موشک دارای سه بخش از نظر قطر است. محل قرارگیری دوربین حرارتی در دماغه موشک که حداکثر قطر برای قرار گرفتن در کنتیسر را دارد. بعد از آن باله های کنترل و سر جنگی قرار دارد که موشک در این قسمت کاهش قطر دارد و قطر با دماغه موشک اولیه یکسان به نظر می رسد. بعد از سر جنگی از میانه تا انتها قطر موشک افزایش میابد و به‌نظر با قطر نوک موشک یکسان است. این بخش حاوی سوخت موشک، باله های پایدار ساز و موتور موشک بوده که نسبت به نسخه اولیه یکسان به نظر میرسد.
همچنین موشک نمونه نهایی یا اصلی، به‌صورت کلی در بخش بدنه و از نظر ظاهری، دارای ظاهر و فرمی یک‌دست و یکپارچه است.
در بخش دوربین نیز این موشک دارای دوربینی متفاوت از نمونه اولیه است.

*نسخه جدید موشک AD-08 که از دماغه آن قطر بیشتری دارد*

تصاویر زیر نمونه جدید موشک AD-08 را نشان میدهد که برای بازاریابی در نمایشگاه ARMY2023 روسیه عرضه شد. در تصاویر کاملا مشخص است که دوربین متفاوتی نسبت به نمونه اولیه به کار گرفته شده است.

*تصاویری از نمونه جدید موشک AD-08 در نمایشگاه ARMY2023*

پیشنهاد نگارنده:
موشک AD-08 موشکی بسیار کارآمد و قابل قبول بوده که با بهبود دوربین به کارایی آن افزوده شده است. اما به نظر میرسد افزودن فیوزهای مجاورتی به نوک موشک امکان موفقیت موشک را افزایش خواهد داد. این روش در مواردی که اهداف دارای اثر حرارتی کمی باشند کاربردی است. زیرا موشک با قرارگرفتن در نزدیکی هدف منفجر میشود و دیگر نیازی به برخورد مستقیم با هدف نخواهد داشت. این امر باعث افزایش احتمال موفقیت موشک در مواجه با اهداف مختلف خواهد شد.

سامانه های لینک شده با سامانه مجید

سامانه کنترل و فرماندهی تسلیحات برهان:
همانطور که پیشتر بیان شد سامانه مجید امکان اتصال به سامانه برهان را دارد. سامانه برهان یک مرکز فرماندهی و کنترل تسلیحات در برد و ارتفاع کم به‌عنوان آخرین رده فرماندهی در دفاع نقطه‌ای شبکه فرماندهی و کنترل دفاع هوایی بوده که برای ایجاد یکپارچگی در لایه آخر پدافندی ایجاد شده است.

این سامانه امکان دریافت اطلاعات از سامانه های الکترواپتیکی و سامانه های راداری را دارد. برهان پس از دریافت و تجزیه و تحلیل اطلاعات از تمامی منابع آنها را به فرماندهی منتقل کرده و دستورات دریافتی را به تفکیک نوع پدافند و هدف در اختیار انواع سامانه های ارتفاع پست موجود در صحنه قرار میدهد. این سامانه علاوه بر این امکان ابلاغ دستور مقابله با اخلال را نیز دارد.

اطلاعاتی که از طریق سامانه برهان برای سامانه مجید مشخص شده عبارت است از ارتفاع درگیری ۶۰۰۰ متر، برد درگیری ۸۰۰۰ متر و عکس العمل ۳ ثانیه ای سامانه مجید.

*تصویری از لینک شدن سامانه برهان و مجید همراه با نمایش مشخصات سامانه مجید*

رادار کاشف ۹۹:
رادار کاشف ۹۹ یک رادار آرایه فازی سه بعدی با توان کشف اهداف ریز پرنده است. این رادار برای کشف اهدافی با سطح مقطع راداری کم، ارتفاع پایین و برد کم مانند کوادکوپترها طراحی شده است. کاشف ۹۹ توان کشف همزمان ۳۰۰ هدف را در برد ۱۲ کیلومتر دارد.
کاشف ۹۹ بر روی یک خودرو تیوتا نصب شده که باعث افزایش تحرک آن میشود. به نظر میرسد احتمال نصب این رادار بر روی خودرو های دیگر نیز وجود دارد. این رادار در ۱۲ شهریور ۹۹ به صورت کاملا مستقل معرفی شد. با توجه به توان بالا در کشف ریزپرنده ها احتمالا رادار کاشف جزئی از مدیریت صحنه نبرد برای لایه آخر پدافندی باشد.

دیده شدن سامانه مجید و رادار کاشف در سال ۱۴۰۰ احتمال ارتباط این دو سامانه را به وجود آورد. هرچند به صورت رسمی عنوان نشده است که مجید و رادار کاشف ۹۹ به یکدیگر لینک میشوند. اما با توجه به لینک شدن سامانه مدیریت برهان و سامانه پدافندی مجید، احتمال لینک شدن هر راداری که با برهان لینک میشود و مجید وجود دارد. همچنین امکان دریافت مشخصات اهداف پروازی به صورت مستقل از رادار کاشف ۹۹ توسط سامانه پدافندی مجید وجود دارد. این امر موجب میشود این دو سامانه در نبود برهان به صورت مستقل عمل کنند.

*رادار کاشف ۹۹ با توان کشف ۳۰۰ ریزپرنده در فاصله ۱۲ کیلومتری*

ویژگی های برجسته:
– سریع و چابک بودن سامانه
– امکان استفاده از انواع حامل
– قابلیت شلیک کن و فراموش کن
– استفاده از موشک بدون دود در نتیجه اختفای بهتر
– امکان لینک شدن با رادار و سامانه برهان
– انجام عملیات مستقل در قالب کمین
– امکان انجام عملیات در قالب شبکه یکپارچه پدافندی
– امکان توسعه و افزایش قابلیتهای سامانه

مشخصات سامانه پدافند بردکوتاه مجید:
نوع: سامانه پدافند هوایی کوتاه برد
تولیدکننده: وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران
کشور سازنده: ایران
رونمایی: ۲۹ فروردین ۱۴۰۰
ورود به خدمت: مهر ماه ۱۴۰۰
خدمه: نامشخص
خودرو حامل: خودرو تاکتیکی ارس ۲ و کامیونت Iveco Daily
وزن: نامشخص
برد سامانه: ۱۸ کیلومتر
برد درگیری: ۸ کیلومتر
ارتفاع درگیری: ۶ کیلومتر
حداکثر سرعت درگیری: ۲ ماخ (۲۴۵۰ کیلومتر بر ساعت)
تعداد درگیری همزمان: ۴ هدف
زمان واکنش: ۳ ثانیه
تعداد آتشبار: هر آتشبار با قابلیت شلیک ۴ موشک (با توان افزایش به ۸ موشک)

موشک AD-08:
طول: ۲/۶۷ متر
قطر: ۱۵۶ میلیمتر
وزن سرجنگی: ۱۴ کیلوگرم
وزن موشک: ۷۵ کیلوگرم
برد: ۸ کیلومتر
ارتفاع درگیری: ۶ کیلومتر
نوع هدایت: آشیانه یاب فروسرخ غیرفعال (پسیو)
سرعت: بیش از ۲ ماخ (با توجه به لینک شدن با رادار کاشف ۹۹ که توان رهگیری اهدافی با سرعت دو ماخ را دارد)