قره باغ؛ رویای تسلیم جدایی طلبان آرتساخ زیر سایه حمله به صلحبانان روسیه

تصویر از اریک گریگوریان - جنگ دوم قره باغ

بازخوانی و مرور جنگ یک روزه در قره باغ و مذاکرات ارامنه قره باغ با مقامات دولت باکو

عملیات نظامی آذربایجان در قره باغ کوهستانی و محدوده تحت کنترل نیروهای صلحبان به نتایج دلخواه باکو نرسیده است. همه چیز با آغاز عملیات نظامی خوب پیش می‌رفت اما با سیاست ورزی پذیرش آتش بس و وقایع پس از آن، عملیات نظامی زیر سایه حمله به صلحبانان روسی و مذاکرات ناموفق قرار گرفت.

انفجار مشکوک

جمهوری آذربایجان روز سه شنبه ۲۷ شهریور اعلام کرد که یک کامیون نیروهای مسلح این کشور ساعت ۴ صبح در خوجاوند روی مین رفته و شش نفر سرنشین آن کشته شدند. دو نفر سرنشین از کارکنان وزارت کشور و چهار تن دیگر شهروندان غیرنظامی بودند. سازمان امنیت این رویداد را عملیات ترور نامید.

با گذشت دو روز از عملیات آذربایجان در قره باغ مشخص شد که این کامیون هفت سرنشین داشته که همگی نیروهای کماندو پلیس بوده‌ و کشته شده‌اند. اسپوتنیک آذری گزارش کرده است که کامیون نیروهای آذربایجان در اطراف روستای احمد بَیلی فضولی روی مین رفته است.

آغاز عملیات نظامی

زمانی که روز سه شنبه هوا روشن شد آذربایجان اعلام کرد که عملیات ضد تروریستی را علیه نیروهای شبه نظامی دولت جدایی طلبان ارمنی قره باغ کوهستانی (ناگورنو کاراباخ) موسوم به ارتش آرتساخ آغاز کرده است. وزارت خارجه آذربایجان اعلام کرد: این عملیات را با هدف خروج نیروهای باقیمانده ارتش ارمنستان، خلع سلاح شبه نظامیان دولت جدایی طلبان ارمنی، انحلال دولت جدایی طلبان، ادغام مجدد ارامنه قره باغ در جمهوری آذربایجان و بازگشت آوارگان جنگ اول قره باغ به خانه های خود انجام می‌دهد.

وزارت خارجه آذربایجان همچنین در بیانیه خود افزوده بود که دولت روسیه چند روز پیش از موضوع عملیات باخبر شده بودند. ماریا زاخاروا سخنگوی وزارت خارجه فدراسیون روسیه اعلام کرد که درگیری قره باغ موضوع داخلی آذربایجان است و هرگونه اطلاع از این عملیات را تکذیب کرد.

طی درگیری های روز نخست سه شنبه ۲۷ شهریور (۱۹ سپتامبر) نیروهای مسلح آذربایجان ابتدا به گلوله باران و بمباران مواضع نظامی و مناطق مسکونی شهری و روستایی پرداختند. سامانه های ضد هوایی، مواضع توپخانه، سنگرها، ساختمان و جاده ها با آتش توپخانه راکتی، پهپاد و هواپمیاهای جنگی هدف قرار گرفتند.

 ارامنه در جواب گلوله باران استپاناکرت (خانکندی) شهر شوشا (شوشی) تحت کنترل آذربایجان را گلوله باران کردند.

روستاهای ناخجیوانیک، خرامورت، خناپات، سراناخیپور،ماچکالاشن و چنکاتاخ که نزدیک به خطوط تماس بودند در ساعت‌های اولیه درگیری تخلیه شدند.

حدود دو هزار نفر از سمت عسگران (آسکران) تحت کنترل ارامنه به پایگاه نظامی روسیه در فرودگاه خوجالی پناه برده‌اند. نیروهای مسلح آذربایجان اطراف فرودگاه خوجالی را نیز گلوله باران کردند. فرماندهی نیروهای صلحبان روسی این موضوع را تایید کرده و افزوده است که آنها در روز اول هفت نفر غیرنظامی زخمی که چهار نفر از آنها کودک بوده‌ را درمان کرده‌اند.  

بیمارستان شهر استپاناکرت (خانکندی) نیز تصاویری از کودکان زخمی منتشر کرده است.

تعداد زیادی از مردم شهر ۵۰ هزار نفری استپاناکرت (خانکندی) با پای پیاده به فرودگاه این شهر تحت کنترل نظامیان روسی و گروه دیگری نیز به پناهگاه های زیر زمینی ساخته شده در دوران شوروی سابق رفتند.

روستای آبولاخ عسگران (آسکران) در نزدیک خطوط دیگری یکی از مناطق گلوله باران شده که غیرنظامیان در آن کشته و زخمی شدند.

نتایج عملیات در قره باغ

عملیات پیشروی را در محدوده تحت کنترل نیروهای صلحبان روسی از محور شرقی آغدام (آکنا) به سوی عسگران (آسکران) و خوجالی و در محور جنوب شرقی به سوی شهر مارتونی (خوجاوند) تحت کنترل ارامنه آغاز کردند. تعدادی از روستاهای منطقه تصرف شده‌اند. متاسکه هاکوپیان نماینده مجلس ارمنستان مدعی شده است: نیروهای مسلح آذربایجان در روستای تغاورد نسل کشی کرده‌ و مرتکب جنایت جنگی شده‌اند. وی در همین مورد گفته است: نیروهای ارتش باکو پس از تصرف روستا به هیچ کس رحم نکردند. شبه نظامیان اسیر شده و تعدادی از مردم غیرنظامی را کشتند و چند کودک را سر بریدند. (البته این ادعا هیچگاه ثابت نشد و به نظر میرسد درست نباشد)

دو معدن طلا هیوالی و مس مولبیدن دمیرلی مارتاکرت (آغدره) در شمال شرقی قره باغ کوهستانی توسط نیروهای مسلح آذربایجان تصرف شد.

صومعه آماراس یا سنت گریگوری یکی از قدیمی ترین کلیساهای جهان که خط ارمنی در آن تدوین شده نیز به تصرف ارتش آذربایجان درآمد. این صومعه در مارتونی (خوجاوند) و جنوب شرقی قره باغ قرار دارد. آزناوور ساریان شهردار مارتونی فرمانده یکی واحدهای شبه نظامی در درگیری کشته شده است.

درگیری در اطراف کریدرو لاچین و محدوده تحت کنترل روس‌ها که جغرافیایی جنگلی و کوهستانی دارد نیز ادامه یافته است.

درگیری شدید در اطراف شهر استپاناکرت مرکز قره باغ ادامه یافته است و نیروهای آذربایجان تلاش کردند تا در روز اول و دوم تنش نظامی این شهر را تصرف کنند. می‌توان گفت که نیروهای مسلح آذربایجان ارتباط شمال جنوب در منطقه قره باغ را قطع کرده‌اند. مارتاکرت (آغدره) از سمت جنوبی ارتباط خود را از دست داده است.

آتس بس شکننده

دولت جدایی طلبان آرتساخ در دومین روز درگیری پس از فروپاشی بیشتر سنگرها در خطوط دفاعی از طریق فرماندهی نیروهای صلحبان تقاضای مذاکره را مطرح کرد که آتش بس از ساعت ۱۳ روز چهارشنبه ۲۹ شهریور (۲۰ سپتامبر) به وقت محلی با پذیرش شروط سه گانه آذربایجان آغاز شد. مقرر شد تا نمایندگان دو طرف پنجشنبه ۳۰ شهریور (۲۱ سپتامبر) در شهر آغجابدی آذربایجان مذاکره مستقیم داشته باشند.

آتش‌بس مورد ادعای آذربایجان فقط به توقف پیشروی ها منتهی شده و نیروهای مسلح دولت باکو همچنان به گلوله باران مواضع نیروهای ارتش ارمنستان و شبه نظامیان ادامه دادند.

تلفات دو طرف

تلفات دو طرف درگیر بیش از آن چیزی است که بیان می‌کنند. میدان.تی.وی آذربایجان درباره تلفات نظامی این کشور فهرست ۸۰ نفری از کشته شدگان را منتشر کرده است. تلفات شبه نظامیان ارامنه نیز ۳۲ نفر نیست و بیشتر از ۱۵۰ نفر کشته شده‌اند.

حمله به صلحبانان روسی، عذرخواهی علیف

وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که ساعت ۲۰ به وقت محلی روز چهارشنبه ۲۹ شهریور (۲۰ سپتامبر) یک دستگاه خودروی نیروهای صلحبان فدراسیون روسیه در جنوب قره باغ کوهستانی هدف تیراندازی قرار گرفت و تلفات نظامی دارد. رسانه های آذربایجان ارتش ارمنستان و شبه نظامیان را متهم به تیراندزای کردند. خبرگزاری آپا گزارش کرد که کامیون نیروهای صلحبان زمانی که از پست دیدبانی در اطراف «روستای جانیاتاق» مارتاکرت (آغدره) و نزدیک معدن طلای دمیرلی به پایگاه باز می‌گشت هدف تیراندازی اسلحه کلاشنیکوف قرار گرفته و همه سرنشینان کشته شده‌اند. گروه های تحقیق روسیه و آذربایجان در این مورد تحقیق می‌کنند. سرانجام مشخص شد که نیروهای مسلح آذربایجان به صلحبانان تیراندازی کرده اند که در نتیجه آن دو معاون فرمانده و سه نیروی صلحبانان روسی کشته شدند. تلویزیون اینترنتی میدان.تی.وی با بیان پذیرش مسوولیت تیراندازی ازسوی دولت باکو گزارش کرد: الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه بابت مرگ نظامیان روسی عذرخواهی کرد و قول داد تا با مسببان برخورد شدید کند.

مذاکرات بدون نتیجه مشخص

نمایندگان جدایی طلبان ارمنی موسوم به دولت آرتساخ صبح روز پنجشنبه با همراهی فرماند صلحبانان به شهر آغجابدی رفتند. این مذاکرات زیر سایه سنگین تیراندازی به نیروهای صلحبان روسی انجام شد و در نتیجه مذاکرات هم تاثیرگذار بود. مذاکرات تا ساعت ۱۳ به وقت محلی برگزار شد. رامین مامدوف نماینده ویژه الهام علیف در امور قره باغ، بشیر حاجیف نماینده وی و ایلکین سلطانوف افسر عملیات ویژه هیئت نمایندگی آذربایجان با سرگئی ماتروسیان نماینده دولت جدایی طلبان (آرتساخ) و دیوید ملکومیان عضو کمیته روباط خارجی مجلس آرتساخ گفتگو کردند که پشت درهای بسته انجام شد.

خوشحالی رسانه های هوادار دولت برای تسلیم داوطلبانه جدایی طلبان چندان دوام نیاورد و مذاکرات بدون نتیجه مشخصی پایان یافت. خبرنگاران از پوشش رسانه ای نشست منع شدند. سرگئی مارتوسیان در اینباره به رسانه های ارمنی گفته است: توافق کلی وجود ندارد و باید جزئیات مورد مذاکره قرار بگیرد. رامین مامدوف نیز گفت: مذاکرات با ارامنه (قره باغ) می‌تواند به انعقاد یک قرارداد صلح منتهی شود و به درگیری پایان دهد.

همزمان با مذاکرات در یِولاخ آذربایجان درگیری ها در قره باغ همچنان ادامه داشته و ارتش باکو تلاش کرد تا وارد شهر استپاناکرت شود.

در میدان سیاست چه خبر است؟

چنانکه به نظر می‌رسد رویداد پایان جنگ دوم قره باغ بار دیگر ممکن است تکرار شود. نیروهای ارتش آذربایجان در نوامبر سال ۲۰۲۰ یک فروند هلیکوپتر نیروهای روسی را در خاک ارمنستان و نزدیک مرزهای نخجوان سرنگون کردند. دولت باکو پس از این رویداد مجبور به امضای توافقنامه صلح با ارمنستان و پذیرش ورود نیروهای صلحبان به داخل قره باغ شد. این بار نیز باکو به صلحبانان تیراندازی کرده است. همین می‌تواند مجوز اقدام متقابل را به روسها علیه آذربایجان بدهد و دولت باکو را مجبور به پذیرش شروط روس‌ها کند.

می‌توان گفت که قبول شروط باکو از سوی دولت جدایی طلبان برای مذاکرات شهر یولاخ خرید زمان و فرصتی برای احیای مجدد ساختار است. حالا دولت باکو پس از حمله به صلحبانان در معرض اتهام نقض توافقنامه آتس بس مسکو قرار گرفته است. چنانچه اتهام جنایت جنگی و نسل کشی غیرنظامیان ارمنی نیز ثابت شود کار الهام علیف دشوارتر می‌شود.

همچنین حمله نیروهای مسلح آذربایجان روند ادغام ارامنه را در این کشور سخت تر می‌کند. اکنون آنها بین سه گزینه ادغام با جامعه آذربایجان که آنها را نمی‌پذیرد، خطر آوارگی و فرار به سوی ارمنستان و یا پذیرش شهروندی فدراسیون روسیه و شرکت در یک رفراندوم روبرو هستند.