دانش نظامی: موشک هوا به هوای R-73

کار بر روی آر۷۳- از سال ۱۹۷۳ آغاز شد و هدف از توسعه آن جایگزینی با موشک R-60 (AA-8 ‘Aphid’) بود. موشک آر-۶۰ را میتوان سبک ترین موشک فروسرخ جهان با وزن ۴۳/۵ کیلوگرم دانست که به دلیل داشتن سر جنگی سبک (۳کیلوگرم) کارایی بسیار کمی بر علیه جنگنده‌ها داشت. موشک R-73 پس از ۱۲ سال در سال ۱۹۸۵ وارد خدمت نیروی هوایی شوروی شد.

در دماغه موشک R-73 یک جستجوگر فروسرخ قرار دارد که وظیفه جستجو هدف به‌صورت مستقیم بر عهده این حسگر است. بعد از آن چهار فیوز مجاورتی قرار دارد؛ این فیوزها به موشک اجازه میدهند تا زمانی که موشک در مجاورت هدف قرار گرفت منفجر شود. بعد از آن دو ردیف کانارد پشت سر هم قرار میگیرند و وظیفه تغییر جهت سریع موشک را به عهده دارند. بعد از این قسمت واحد کنترل و تعدادی حسگر دیگر قرار گرفته اند. بعد از واحد کنترل سرجنگی قرار میگیرد و سپس سوخت جامد و موتور موشک قرار دارد. در قسمت انتهایی علاوه بر موتور موشک چهار بال نیز برای ایجاد پایداری موشک تعبیه شده است.

جستجوگر موشک آر۷۳ یک جستجوگر فروسرخ است که گرمای ساطع شده از جنگنده (مخصوصا بخش موتور) را دنبال میکند و توانایی دیدن اهداف را تا ۶۰ درجه نسبت به خط دید مرکزی موشک دارد. آر-۶۰ دارای قابلیت “off-boresight” نیز میباشد. این قابلیت به این معنی است که یک دوربین بر روی کلاه خلبان (helmet mounted sight – HMS) نصب شده که به خلبان اجازه میدهد با نگاه کردن به هدف و سپس شلیک بدون گردش جنگنده به سمت آن هدف را نابود سازد. در این مرحله موشک به سمتی که کلاه خلبان چرخیده میچرخد و سپس با جستجوگر دماغه خود بر روی آن قفل کرده و به آن حمله میکند.

پس از اتحاد مجدد آلمان در سال ۱۹۹۰ تعدادی از موشک R-73 در اختیار آمریکا قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که این موشک از موشک AIM-9M Sidewinder آمریکایی برتر است. موشک آر۷۳ نسبت به سایدوایندر نسخه M بسیار مانورپذیرتر بود و از نظر اکتساب هدف و ردیابی هدف نیز بسیار تواناتر بود. اما توانایی آر۷۳ در ابرها مختل میگردد. به همین دلیل موشکهایی مانندAIM-132 ASRAAM، IRIS-T، MICA IR، Python IV و AIM-9X طراحی شد تا نسبت به آر۷۳ برتر باشند.

نمونه‌های موشک R-73

موشک R-73 از سال ۱۹۹۴ با نام R-73M که به R-74EM هم معروف است تولید شد و از سال ۱۹۹۷ در کشورهای مشترک المنافع (CIS) خدمت میکند. موشک جدید در برابر اقدامات ضد-ضد مادون قرمز (InfraRed Counter-Counter Measures) مقاوم شده است. این موشک توسط هواپیماهای MiG-29، Su-27، Su-34 و Su-35 حمل می شود و می تواند توسط نسخه های جدیدتر MiG-21، MiG-23 ،Su-24 و Su-25 نیز حمل شود. همچنین امکان استفاده توسط هلیکوپترهای تهاجمی روسی از جمله Mil Mi-24، Mil Mi-28 و Kamov Ka-50 نیز وجود دارد. هند نیز به دنبال استفاده از این موشک در هواپیماهای رزمی سبک است.

در سال ۲۰۰۹ نسخه ای با نام RVV-MD که نمونه صادراتی R-74 (ایزدیلیه ۷۴۰) محسوب میشود معرفی شد. انتظار می‌رود این موشک‌ها، مکمل نمونه‌های قبلی موشک R-73 در حال خدمت باشند.

نسخه‌ی ارتقایافتهٔ این موشک در سال ۲۰۱۶ با نام R-74M (ایزدیلیه ۷۵۰) معرفی شده است. این مدل از سامانه‌های کاملاً دیجیتال و قابل برنامه‌ریزی مجدد بهره می‌برد و برای استفاده روی جنگنده‌های MiG-35، MiG-29K/M/M2، Su-27SM، Su-30MK و Su-35S طراحی شده است.

همچنین نسخه‌ی پیشرفته‌تری با نام R-74M2 (ایزدیلیه ۷۶۰) توسعه یافته که مخصوص جنگندهٔ نسل پنجم Su-57 طراحی شده است. این موشک دارای سامانهٔ ناوبری اینرسی بوده، سطح مقطع کوچک‌تری دارد و پهنای بالک‌های آن به ۴۳۴ میلی‌متر کاهش یافته تا در محفظهٔ داخلی تسلیحات Su-57 جای بگیرد. R-74M2 از سامانهٔ مقابله با جمینگ فروسرخ (IRCCM) بهره می‌برد و برای دستیابی به عملکردی هم‌سطح AIM-9X، IRIS-T و ASRAAM طراحی شده است. آزمایش‌های R-74M2 در سال ۲۰۱۹ تکمیل شد و نسخهٔ صادراتی آن با نام RVV-MD2 در سال ۲۰۲۳ رونمایی گردید.

طرحی آینده نگرانه دیگری با نام K-MD (izdeliye 300) نیز در دستور طراحی به عنوان موشک هوا به هوا برای درگیری های نزدیک وجود دارد. انتظار می‌رود این نسخه در آینده جایگزین R-74M2 شود.

ارتش یمن نمونه ای از این موشک با نام ثاقب-۱ در اختیار دارد که با تغییر کاربری در نقش موشک دفاع هوایی سطح به هوا عمل میکند. این موشک در اسفند ۱۳۹۸ توسط یمنی‌ها رونمایی شد. این موشک چندین شکار موفق جنگنده و پهپاد در کارنامه خود ثبت کرده است.

مشخصات موشک هوا به هوا R-73:
نوع: موشک هوا به هوای فروسرخ
سازنده: شوروی سابق و فدراسیون روسیه
تولیدکننده: ویمپل ان‌پی‌او
سال طراحی: ۱۹۷۳
ورود به خدمت: ۱۹۸۵
طول: ۲/۹۳ متر
طول‌بال: ۰/۵۱ متر (۵۱ سانتیمتر)
قطر: ۰/۱۶۵ متر ( ۲۶۵ سانتیمتر)
موتور: راکتی سوخت جامد تک مرحله‌ای
برد: حداکثر ۳۰ کیلومتر
سرعت: حداکثر ۲/۵ ماخ
وزن: ۱۰۵ کیلوگرم
سرجنگی: ۷/۴ کیلوگرم
هدایت: آشیانه یاب غیرفعال فروسرخ همراه با فیوز مجاورتی
زاویه انحراف جستجو: +- ۴۵ درجه تا +- ۷۵ درجه بسته به نوع
سکوهای پرتاب: جنگنده های MiG-29، Su-27، Su-34 و Su-35 برخی از نسخه های MiG-21، MiG-23 ،Su-24 و Su-25. بالگردهای تهاجمی Mil Mi-24، Mil Mi-28 و Kamov Ka-50.

منابع:
R-73 (missile)
R-73E
AIR TO AIR MISSILES (AA-11)
Moscow dusts off decades-delayed ‘dogfight’ missile