قفقاز ۲۰۲۳ و سناریوهای پیش رو؛ بخش اول

علی‌اف…در شمایل یک قهرمان!

تحولات ناخوشآیند جمهوری آذربایجان در دهه ۲۰۱۰ این کشور را گام به گام به سوی یک بحران فراگیر سیاسی پیش می‌برد. رشوه‌خواری، فساد اداری و اقتصادی، خفقان سیاسی و مذهبی همه و همه نشان از ناکارآمدی و افت شدید محبوبیت حزب حاکم داشت.

آذربایجان ۲۰۱۰-۲۰۲۰ صحنه تجمعات، تظاهرات، اعتراضات و دستگیری‌های پیاپی بود. مشروعیت حزب حاکم به شدت کاهش یافته بود و اتحاد احزاب مخالف احتمال وقوع حوادث تندتری مانند تظاهرات سراسری و یا حتی یک انقلاب(ولو رنگی) را تقویت می‌کرد. اوج این تنش سیاسی را می‌توان در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۸ مشاهده کرد که اتحادیه احزاب مخالف تصمیم به تحریم انتخابات گرفته و تجمعات گسترده در میادین شهر باکو بر ضد این انتخابات را آغاز کردند.

از سوی دیگر حزب حاکم در اقدامی عجیب، کاندیداهای رقیب احتمالی را پیش از ثبت نام در انتخابات دستگیر کرده و از سوی دیگر انتخابات را شش ماه پیش از موعد برگزار کرد تا بار دیگر نام الهام علی‌اف با اکثریت آرا از صندوق‌ها بیرون بیاید. صرف نظر از ادعای تقلب گسترده توسط جریان‌های مخالف، اساسا علی‌اف در این انتخابات رقیب خاصی پیش رو نداشت لذا اساسا علی‌اف و طرفدارانش حتی اقدام به تبلیغات نیز نکردند!

پیش‌تر در سال ۲۰۱۳ نیز تلویزیون دولتی آذربایجان به برگزاری جلسات مناظره میان نامزدهای ریاست جمهوری پرداخت که علی‌اف در آن شرکت نکرد. این رویدادها کافی بودند تا مخالفان علی‌اف او را «دیکتاتور» خطاب کرده و بر مخالفت با او پافشاری کنند. توسعه روزافزون نارضایتی‌ها برای حزب حاکم نگران کننده به نظر می‌رسید.

درگیری‌های مرزی میان نیروهای مسلح آذربایجان و ارمنستان در نوار مرزی شهرستان تاووز(آ‌ذ)-استان طاووش(ارم) توده‌های منفک و پراکنده آذربایجانی را به طرز کم نظیری در مقابل دشمن مشترک متحد کرده و حتی طرفداران احزاب مخالف را هم به میادین اصلی شهرها و ساختمان‌های دولتی کشاند تا خواسته اصلی خود را فریاد بزنند: «جنگ»!

نگاهی به فضای سیاسی و گفتمان غالب آذربایجان ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که حتی احزاب و شخصیت‌های مخالف حزب حاکم درباره لزوم دست بردن به سلاح سخن به میان آورده و دولت را به ترسو بودن و حتی همدستی با دشمن متهم می‌کردند. فی‌الواقع ورود به جنگ ۲۰۲۰ را می‌توان به نوعی برخاسته از مطالبه عمومی مردم جمهوری آذربایجان دانست که برای سال‌های طولانی آرزوی بازپس گیری قره‌باغ و ترمیم سرشکستگی دهه ۹۰ میلادی را داشتند و البته رسانه‌ها نیز در تحریک مردم تاثیرگذار بودند..

درگیر شدن در جنگ ۲۰۲۰ منجر به تخلیه انرژی سیاسی نهفته جامعه آذربایجان گردید و از سوی دیگر پیروزی قاطعانه در این جنگ، قدرت اپوزیسیون را به شدت تحلیل برد و نارضایتی‌های خطرناک دهه پیش که احتمالا می‌توانست برای علی‌اف و اطرافیانش دردسرساز باشد را به کلی برطرف کرد.

اکنون علی‌اف در فضای سیاسی کشورش به شمایل یک قهرمان نمایش داده شده و این موضوع با قرائتی تاریخی در جامعه ترویج می‌گردد. در این قرائت، هنگامی که جمهوری نوپای آذربایجان تحت مدیریت جریان به غایت سیاه و بی‌کفایتی به نام «جبهه خلق» قرار داشته و زیر چکمه ارامنه (به عنوان کاراکتری شیطانی) در حال له شدن بود، قهرمانی به نام حیدرعلی‌اف ظهور کرده و کشور را از خطر نابودی نجات داد و سی سال بعد نیز فرزند قهرمان‌تر از خودش یعنی الهام علی‌اف توانست با پرداخت هزینه سنگین اقتصادی، انسانی و سیاسی خسارات این حاکمیت بی‌کفایت را جبران کند. این قرائت آنجا معنا پیدا می‌کند که «جبهه خلق آذربایجان» مهم‌ترین جریان مخالف با حزب حاکم و پرچمدار اپوزیسیون است لذا در این قرائت که توسط نهادهای وابسته به حاکمیت تبلیغ می‌شود، هرگونه آسیب به حزب حاکم به معنای بازگشت جبهه خلق و بازگشت خسارت‌های سخت جلوه داده می‌شود.

ترویج قرائت قهرمانانه از علی‌اف ضامن تداوم نظام پیچیده و درهم تنیده حاکمیتی و اقتصادی وی خواهد بود که به بیان بهتر، توسعه و تقویت هژمونی شرکت‌های نزدیک به حاکمیت مانند پاشاهلدینگ(هلدینگ اقتصادی وابسته به خاندان پاشایف یا همان خویشاوندان مهربان علیوا همسر رئیس جمهور) و زمینه سازی انتقال قدرت به فرزند الهام علی‌اف یعنی همانا حیدر(حیدر دوم) امری قطعی به نظر می‌رسد که بی‌شک با حذف بی‌رحمانه جریان‌ها و شخصیت‌های رقیب همراه خواهد بود.

بخش دوم مقاله: قفقاز ۲۰۲۳ و سناریوهای پیش رو؛ قسمت دوم