پیامد چالش‌های ترکیه و پ.ک.ک برای عراق
چالش ترکیه با حزب کارگردان کردستان (پ‌ک‌ک) سالها است که در منطقه ریشه دوانده است. ترکیه به دنبال حذف و یا خلع سلاح این گروه است و تلاش‌های زیادی برای خواسته خود در سوریه و عراق انجام داده است. حملات نظامی ترکیه به این گروه در عراق بهویژه در سالهای اخیر، رویکردی تهاجمی‌تر داشته و با اشغال بخشی از مناطق شمالی عراق همراه بوده است؛ موضوعی که از سوی بغداد به‌عنوان نقض حاکمیت ملی عراق تلقی شده و چالش‌های فراوانی به‌همراه داشته است.
سیاستهای ترکیه در منطقه همواره با یک خط مشی تمامیت خواه و توسعه ای دنبال شده است. این رویکرد در سال های اخیر با دخالت آنها در امور داخلی سوریه و نیز تقابل نظامی آنها با پ.ک.ک مشهود بوده است. به خصوص در کشور عراق، ترکیه بارها به مواضع کردها حمله کرده و عراق را به محلی برای تسویه حسابهای ترکیه و کردها مبدل کرده است. این اقدام که نقض قوانین بین المللی و تجاوز به مرزهای رسمی خاک کشور همسایه نیز به حساب می آید، مخالفان ترکیه در عراق را بیش از پیش عصبانی کرده است.
مقامات امنیتی ترکیه بر این باور هستند که یکی از مهمترین ارکان حفظ امنیت ملی ترکیه، حفظ امنیت مرزی با عراق و دفع خطر عملیاتهای تروریستی کردهاست و هرگونه تغییر و تحول در این منطقه برای منافع ترکیه اثرگذار خواهد بود.
فرصت طلبی ترک‌ها برای حمله به کردها در سوریه یا عراق یکی از رویکردهای اصلی در این زمینه بوده است. به عنوان نمونه در اول اکتبر ۲۰۲۳ هنگامی خبر حادثه بمب گذاری توسط عوامل مدافع خلق از شاخه های پ.ک.ک در بیرون ساختمان وزارت کشور ترکیه در آنکارا منتشر شد، مقامات ترکیه اعلام کردند که در پاسخ به این حمله تروریستی پایگاه های حزب پ.ک.ک را بمباران میکنند. ترکیه در بیانیه خود اعلام کرد که حملات در مناطق متینا، حکورک، قندیل و گارا در شمال عراق انجام شد.
این رویکرد به سالهای اخیر مربوط نیست و حتی در دوران صدام و سال های بعد از سقوط صدام نیز ترکیه این نگرانی را احساس می کرد. در دوران پس از صدام، ترکیه به شدت نگران وضعیت سیاسی گروه‌های کرد عراقی بود. ترکیه نگران این بود که پ.ک.ک از فقدان اقتدار در شمال عراق در تلاش برای سازماندهی حملات تروریستی در داخل ترکیه سود ببرد.
آینده سیاسی کردهای عراق بیش از هر زمان دیگری به یکی از عوامل کلیدی مشکل کردهای ترکیه تبدیل شده است. ترس آنکارا همواره این است که اگر آینده عراق منعکس کننده اختلافات قومی باشد و آمریکا بتواند طرح تجزیه عراق را عملیاتی کند، ممکن است قومی شدن مسئله کردها و ایجاد یک اقلیم مستقل، زمینه ساز تحولات زیادی در ترکیه شود.
تلاش آمریکا برای تجزیه عراق به خصوص قدرت دادن به کردها و حمایتهای مالی و دیپلماتیک ایالات متحده از احزاب جدایی طلب کُرد، از همان سال ۲۰۰۳ بر روابط سیاسی ترکیه و ایالات متحده تاثیر بدی گذاشت. ضمن اینکه ورود نیروهای اشغالگر آمریکایی به عراق باعث ایجاد گروه های مقاومت عراقی شد که سال ها با اشغالگران آمریکایی مبارزه کردند و در نهایت به نفوذ بیشتر ایران در عراق و ایجاد پایگاههای مستحکم مقاومت ضد آمریکایی و تقویت آن در مقابله با تکفیری ها تبدیل شد. طبیعتا نفوذ ایران در منطقه به خصوص کشورهای عراق و منطقه شامات، برای ترکیه خوش آیند نبوده است؛ همچنین ترکیه نمی‌خواهد ببیند که برای مقابله با قدرت در حال رشد ایران در این منطقه نیاز به افزایش هزینه‌های دفاعی خود دارد.
ترکیه به لطف تغییر در استراتژی خود برای مبارزه با پ.ک.ک در یک دوره طولانی، موفق شد تهدیدات این سازمان را تا حدودی خنثی کند، آنها را در عراق تضعیف کند و در سوریه مهار نماید.
افزایش حضور نظامی ترکیه در مناطق راهبردی شمال عراق و کنترل آن بر مناطق استراتژیک و عملیات نظامی و اطلاعاتی مستمر علیه پ.ک.ک و همکاری نزدیک آنکارا و اربیل، پ.ک.ک را در عراق تضعیف کرده اما خنثی نکرده است.
در این زمینه حشدالشعبی و نیروهای بسیج مردمی عراق اگرچه ایدئولوژی خود را برای حفاظت از عراق واحد و برقراری امنیت برای همه عراقیها تعریف کرده اند و در این خصوص آنچنان متکی به سیاستهای دولتی و حکومتی نمی باشند، لکن در خصوص اختلاف نظر مقامات عراقی با مقامات ترکیه در خصوص چالش های مرزی، به صورت کامل از سیاست های حاکمیت عراق حمایت می کنند. برخی از کارشناسان بر این باورند که حشدالشعبی عراق ظرفیت مهمی برای حراست از مرزهای شمالی عراق و جلوگیری از اشغالگری ترکیه در این مناطق است و این سازمان با حراست از عراق در برابر داعش، امتحان مهمی را در زمینه ایفای نقش برای امنیت ملی عراق پس داده است.
اختلاف نظر میان عراق و ترکیه در خصوص لزوم احترام به حاکمیت ملی عراق و عدم نقض قوانین امنیتی، در کنار مساله نفت و آب اقلیم کردستان مدت هاست موضوع رایزنی های دیپلماتیک میان این دو است. ترکیه به حملات خود در داخل اقلیم کردستان عراق و سایر مناطق شمال عراق علیه مواضع پ.ک.ک ادامه می دهد. به گفته مقامات ترکیه، برای انجام برخی حملات از هواپیماهای بدون سرنشین استفاده شده است. دولت عراق نسبت به این حملات که نقض حاکمیت این کشور است شکایت دارد و عقیده دارد که این اقدام به صورت یکجانبه توسط ترکیه انجام می شود اما آنکارا معتقد است که دولت عراق اقدامات کافی برای از بین بردن جنگجویان پ.ک.ک در قلمرو خود انجام نداده است.
در نهایت به نظر میرسد که راه حل مهار اقدامات تروریستی گروه پ.ک.ک بر ضد ترکیه، جز با همکاری مشترک ترکیه و عراق به نتیجه نخواهد رسید. گرچه حضور سازمان تروریستی پ.ک.ک در عراق تهدیدی برای امنیت ملی ترکیه و حاکمیت عراق است، بر اساس ماده هفتم قانون اساسی عراق، دولت عراق را موظف می کند که استفاده هر سازمانی از خاک عراق علیه همسایگان عراق جلوگیری کند و آنکارا عقیده دارد تا زمانی که مقامات عراقی این ماده را به طور کامل اجرا نکنند، ترکیه با استفاده از حق خود برای دفاع از خود مطابق با قوانین بین المللی، تمام اقدامات لازم را برای حفاظت از امنیت ملی خود انجام خواهد داد و درصورت نیاز وارد خاک عراق هم می شود. عراق تا کنون صدها یادداشت اعتراضی علیه مداخلات ترکیه صادر کرده و به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرده است. تا کنون این نامه نگاری ها و شکایت ها هیچ دستاوردی در پی نداشته است.
دیدگاه