سرشت عملیات مسقط؛ از دیالی تا عمان

برخی با پیگیری خط تحلیلی ضعیف و بی‌مایه برآمده از نوشته‌های مؤسسه المرصاد متعلق به طالبان که مسیر تروریست‌ها را از تاجیکستان تا بلوچستان پاکستان پیگیری می‌کنند و در این بین تاجیکستان و پاکستان را دو کشور حامی داعش در نظر می‌گیرند، و البته گاهی ایران و ترکیه را نیز دخیل می‌کند، نمی‌توانند عملیات مسقط را به خوبی تفسیر کنند.

در این بین در خود عمان ابتدا عمانی بودن عاملان این جنایت نیز به شدت نفی می‌شد، اما پس از انتشار تصاویر و فیلم عملیات و فیلم بیعت از سوی خبرگزاری اعماق داعش، پلیس عمان نیز مجبور شد صادقانه اعتراف کند که سه عامل انغماسی داعش، سه برادر عمانی بوده‌اند.

اما چگونه می‌توان عملیات مسقط را تفسیر کرد؟

برای پاسخ به این پرسش به چند نکته اشاره می‌شود:

اصل غافلگیری

نگارنده در یکی از یادداشت‌های خود پیرامون چرائی توجه داعش به ورزشگاه‌ها و رویدادهای ورزشی مهم به این مسئله پرداخته بود. در آنجا اشاره شده بود که در دوره ضعف و حتی در دوره اوج داعش اصل غافلگیری یکی از مهمترین اصول مد نظر عملیات‌های نظامی و تروریستی داعش بوده و هست. انتخاب اهدافی جدید از نظر جغرافیایی که پیش از این مورد هدف قرار نگرفته و به همین دلیل از پوشش حفاظتی کمتری برخورداند، حتما از جهات متعددی برای داعش اهمیت دارد. نخست اینکه داعش با انجام عملیات در نقطه‌ای که تا کنون در آنجا عملیات انجام نداده ضمن تأکید بر توسعه دامنه فعالیت‌های خود همچنان بر حضور خود صحه می‌گذارد. در این بین هرچه نگرانی از حضور داعش در پهنه جغرافیا بیشتر شود، هرچند امکان شکل گیری یک پوشش حفاظتی قوی‌تر بیشتر می‌شود اما در عین حال برخی راهبردهای جنگ روانی داعش مانند «آماده باش همیشگی» نیروهای مقابل داعش امکان دارد این نیروها را در مواجهه با داعش خسته کند.

نکته دیگر این است که با ضعف پوشش حفاظتی در نقطه‌ای که داعش تا کنون در آنجا عملیات انجام نداده، عناصر داعش بهتر می‌توانند به هماهنگی با یکدیگر برای انجام عملیات اقدام کنند. در این بین با توجه به برون سپاری نسبی بیشتر حلقه‌ها و زنجیره‌های عملیاتی که در سرمقاله شماره ۴۵۰ النبا به آن اشاره شده بود، چنین عملیاتی می‌تواند در غفلت نیروهای امنیتی و به دور از چشم آن‌ها انجام شود.

هدف قرار دادن شیعیان

هدف قرار دادن شیعیان به عنوان یکی از اهداف مهم داعش به شمار می‌رود، بارها نگارنده تأکید کرده‌است که شیعیان با توجه به رویکردی که درباره آن‌ها ترویج می‌شود در منظومه ایدئولوژیک داعش به ویژه در دوره ضعف. در فلسفه «می‌کشم پس هستم» می‌توانند اهدافی بی دفاع و مشروع برای دواعش تلقی شوند. در این بین تأکید عاملان جنایت از یک سو و تأکید سرمقاله هفته نامه النبا پس از عملیات مسقط با عنوان «از دیالی تا عمان» یادآور سخنان سخنگوی معدوم داعش ابو محمد عدنانی است که در دوره اوج فعالیت‌های داعش شعار هدف قرار دادن شیعیان «از دیالی تا بیروت» را داده بود. جالب است که پس از بیش از یک ماه عدم انجام عملیات از سوی داعش در عراق این گروه در روزهای دهه نخست محرم کمینی را علیه نیروهای امنیتی عراق در روستای عرب جبار در خان بنی سعد در استان دیالی ترتیب داد، عملیاتی که طی آن چند نیروی امنیتی عراق از جمله یک افسر به شهادت رسیدند، تا اینگونه شعار از دیالی تا عمان محقق شود.

چرا مهاجران؟

برخی از دوستان این پرسش را مطرح کردند که عاملان داعش چرا مهاجران پاکستانی را مورد حمله قرار داده و شیعیان عمانی الاصل را مورد هدف قرار ندادند؟

برای پاسخ به این پرسش شاید بتوان گفت که یکی از اصول داعش عدم اجماع سازی حداکثری علیه خود می‌باشد. تأثیر و اعمال این اصل البته در نقاط مختلف با یکدیگر متفاوت است. به عنوان نمونه در سال‌های گذشته داعش در هرجایی در عراق امکان داشت عملیات انتحاری انجام دهد. از هم گسیختگی هویت عراقی بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ و حتی قبل و بعد از آن، داعش را از ایجاد یک اجماع تمام و کمال علیه خود در عراق نگران نمی‌ساخت چرا که چنین ضرباتی باعث گونه‌ای دیگری سازی قوی و عمیق در میان عراقی‌ها در آن سال‌ها نمی‌شد. این، تسخیر بی سابقه بخش بزرگی از عراق بود که در نهایت باعث شد تا عراقی‌ها در برابر دشمنی واحد هویت خود را سامان بخشیده و متحد شوند. اما اگر به ایران بنگرید خواهید دید که اهداف داعش در ایران هرجا و هر مکان نیست. بلکه بیشتر اماکن سیاسی و یا رویدادهای با جنبه سیاسی بوده‌است، هرچند عملیات‌هایی در مکان‌های مذهبی متوسط نیز جزء اهداف داعش و البته ولایت خراسان داعش بوده‌است. در این بین به نظر می‌رسد با توجه به هویت سامان یافته عمانی که سال‌ها و چه بسا قرن‌ها نضج یافته، عوامل داعش تلاش کردند با حمله به شیعیان مهاجر اجماع کمتری را علیه خود ایجاد کنند. اتهامات اولیه در عمان به بیگانگان نشان دهنده این بود که داعش در این چارچوب تا حدی موفق عمل کرده‌است، هرچند همین میزان از عملیات از سوی داعش نیز تا حدی احساس همدردی عمانیان اباضی با شیعیان را به همراه داشته‌است و برخی از اباضیان برای اعلام همبستگی با شیعیان در مراسم ایشان شرکت جستند، اما ایدئولوژی اعلامی داعش در بیانیه عاملان و در سرمقاله حتی برخی از اساتید دانشگاه را با تفسیر داعش همراه کرد. بی‌شک برخی بی‌پروایی‌ها و پرده‌دری‌ها و ظهور افرادی مانند امیر القریشی و مانند او به شدت می‌تواند احساسات برخی را برانگیزد و با داعش همراه کند.

تحولات سریع عمان

شاید تحولات سریعی که عمان در این سال‌ها به خود می‌بیند در جذب عمانیان به داعش بی‌تأثیر نبوده‌باشد. جدای از نگاه ضد شیعی، مدرنیزاسیون عمان در این سال‌ها شاید شبیه آنچیزی باشد که در دهه ۷۰ قرن گذشته میلادی در عربستان سعودی رخ‌داد. مدرنیزاسیونی که در واکنش به خود، جریان‌های افراطی‌ای مانند جریان جهیمان العتیبی را تولید کرد. ورود انبوهی از مهاجران به عمان به ویژه مهاجرانی که سامانه سنتی زندگی بی‌دغدغه عمانی را با خطر مواجه کرده‌اند، و بروز برخی پدیده‌های ساختارشکن از سوی مهاجران می‌تواند در نهایت حساسیت برانگیز باشد. حساسیتی که خوراک خوبی برای رسانه‌ها، شرعی‌ها و سامانه آتش به اختیار داعش قرار می‌دهد تا از رهگذر آن به جذب نیرو در جهت دفاع از سنت‌های اسلامی بپردازد.

سخن نهائی

در نهایت به نظر می‌رسد که این عناصر عمانی داعش تحت تأثیر تبلیغات ضد شیعی از یک سو و تحولات سریع عمان از سوی دیگر زمینه مناسبی برای جذب به داعش را داشته و در نهایت به عنوان عاملانی نه صد در صد سازمانی دست به انجام این عملیات زده‌اند. تعداد شهدای کم و مجهز نبودن به کمربند انتحاری نشام می‌دهد که با یک عملیات تمام عیار مواجه نیستیم، اما محو کردن تصویر ابتدائی پشت سر عاملان از سوی خبرگزاری اعماق شاید نشان از این باشد که مکان تصویر برداری شده هنوز برای آن‌ها کارکرد دارد، و باید تا حدی نگران روزهای آینده نیز بود.