دانش نظامی: سیستم دفاع موشکی ایجیس

نگاه کلی به سامانه ایجیس:

سیستم ضد بالستیک ایجیس (Aegis ballistic missile defense system – ABMD) در واقع زیرمجموعه‌ای از سامانه رزمی جامع ایجیس است؛ سامانه‌ای یکپارچه و دریامحور که دفاع از ناوگان دریایی را در برابر هواگردهای دشمن و موشک‌های کروز بر عهده دارد. این سامانه از نسخه‌های مختلف موشک استاندارد-۲ (SM-2)، استاندارد-۳ (SM-3)، استاندارد-۶ (SM-6)، سی اسپارو و همچنین سامانه‌های دفاع نقطه‌ای مانند فالانکس برای مقابله با تهدیدات استفاده می‌کند.

ایجیس همچنین توانایی شلیک موشک‌های کروز تهاجم زمینی تاماهاک را نیز داراست. با این حال بخش خاصی از شناورهای اجیس با قابلیت ضدبالستیک در آب های مدیترانه، دریای سرخ، دریای سیاه، غرب اقیانوس آرام و خلیج فارس برای ایجاد سپر دفاعی در برابر حملات موشکی بالستیک احتمالی از کشورهایی مانند روسیه، چین، کره شمالی و ایران فعالیت می کنند که مورد برسی قرار خواهند گرفت.

سیستم ضد بالستیک ایجیس از سه جزء اصلی تشکیل شده است: حسگرها، رهگیرها و سامانه فرماندهی و کنترل.

اصلی‌ترین موشک رهگیر این سامانه، موشک استاندارد-۳ (RIM-161 Standard Missile 3 – SM-3) است که در سه نسخه با نام‌های بلوک IA، IB و IIA طراحی شده و هر نسخه نسبت به قبلی، از نظر برد و توانایی عملکرد ارتقاء یافته است. این موشک از کلاهک جنبشی بهره برده و برای نابودی کلاهک‌های موشک‌های بالستیک در فاز میانی پرواز، یعنی خارج از جو زمین (میدکورس) استفاده می‌شود. علاوه بر این، سامانه ایجس از موشک‌های درون‌جوی مانندSM-2 Block IV و SM-6 نیز بهره می‌برد که برای رهگیری موشک‌ها در فاز نهایی پرواز (ترمینال) طراحی شده‌اند. تمامی این رهگیرها از طریق سامانه پرتاب عمودیMark 41 (VLS) به‌کار گرفته می‌شوند.

حسگر اصلی در ایجیس رادار AN/SPY-1D است که در باند S کار می‌کند و پوششی تقریباً ۳۶۰ درجه‌ای ارائه می‌دهد. با پیشرفت فناوری، برخی پلتفرم‌های جدید ایجس به رادارهای جدیدتر مانند SPY-6 و SPY-7 مجهز شده‌اند. همچنین، پلتفرم‌های به‌روز‌شده ایجس میتوانند موشک‌های رهگیر را بر اساس داده‌های حسگرهای دوربرد شلیک کنند؛ از جمله رادار TPY-2 سامانه تاد که در باند X فعالیت می‌کند.

فرماندهی و کنترل بخش ضدبالستیک، توسط سامانه رزمی جامع ایجیس انجام می‌شود؛ سامانه‌ای که به‌مرور زمان با به‌روزرسانی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری موسوم به «Baseline» ارتقاء یافته است. جدیدترین نسخه این سامانه، Baseline 9 نام دارد و به شناور اجازه می‌دهد هم‌زمان عملیات دفاع هوایی و دفاع موشکی را اجرا کند. نسخه‌های قبلی نرم افزار تنها یکی از این دو مأموریت را در هر لحظه پشتیبانی می‌کردند و معمولاً نیاز بود کشتی‌های ایجس به صورت جفت فعالیت کنند. تا یک شناور دفاع هواپایه و شناور دیگر دفاع ضدبالستیک را بر عهده بگیرد.

پیش زمینه و تاریخچه توسعه سیستم ایجس:

توسعه سامانه ایجیس در ابتدا ناشی از تهدید فزاینده موشک‌های ضدکشتی شوروی در دهه ۱۹۶۰ بود. غرق شدن ناو جنگی اسرائیلی «ایلات» در سال ۱۹۶۷ توسط چهار موشک استیکس (Styx) ساخت شوروی، یادآور جدی آسیب‌پذیری دارایی‌های دریایی در برابر تسلیحات نسل جدید بود. ایالات متحده آمریکا پسا جنگ جهانی دوم بر تقویت هرچه بیشتر ناوگان دریایی خود میکوشید، حال آنکه در آن زمان استراتژی دفاعی شوروی در برابر ناوگان دریایی گسترده آمریکا، استفاده از موشک‌های کروز سنگین وزن و بعضا مجهز به کلاهک اتمی بود که یا از شناورهای کوچک‌تر یا از هواپیماهای بمب‌افکن و جت‌های جنگنده پرتاب میشدند. موشک‌هایی که با سرعت بالا و پرواز در نزدیکی سطح آب فرایند کشف و رهگیری را بسیار چالش برانگیز میکردند.

نیروی دریایی ایالات متحده دریافت که فناوری راداری موجود، ظرفیت لازم برای ردیابی و درگیری مؤثر با چندین موشک پرسرعت و نزدیک به سطح دریا را به طور همزمان ندارد. برای رفع این آسیب‌پذیری حیاتی، برنامه سامانه موشکی پیشرفته ASMS در سال ۱۹۶۴ آغاز شد که سرآغاز آنچه بعدها به نام ایجیس شناخته شد، بود. در دسامبر ۱۹۶۹، برنامه ASMS رسماً به «ایجس» تغییر نام داد. واژه‌ای که از سپر زئوس، یکی از اساطیر یونانی الهام گرفته شده است.

توسعه برنامه ایجس متعاقباً ادامه یافت تا تهدید نوظهور موشک‌های بالستیک را نیز در بر گیرد. برنامه سامانه پدافند موشکی ضد بالستیک ایجس (Aegis BMD) در اواسط دهه ۱۹۸۰ به عنوان بخشی از ابتکار دفاع استراتژیک (SDI) رونالد ریگان آغاز شد. طرحی که در محافل نظامی با لقب “جنگ ستارگان” شهرت یافت. این طرح اقدامی دفاعی در برابر حملات احتمالی موشک‌های بالستیک دوربرد اتحاد جماهیر شوروی سابق بود.

در راستای این برنامه، مفهوم اولیه Aegis BMD شامل یک سامانه ریل‌گان فضایی بود، اما محدودیت‌های فناوری منجر به کاوش راه‌حل‌های جایگزینی شد که به تولید موشک‌های ضد بالستیک انجامید. اولین آزمایش رهگیری موفق سامانه ایجس BMD در ژانویه ۲۰۰۲ رخ داد که نقطه عطف مهمی در توسعه آن بود. تجربیات جنگ اول و دوم خلیج فارس درکنار افزایش اشاعه موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و میان‌برد از سوی کشورهایی مانند کره شمالی و ایران در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، ضرورت وجود یک قابلیت پدافند موشکی بالستیک دریاپایه قوی مانند ایجس را بیش از پیش برجسته کرد. این تکامل اجیس را از یک سامانه صرفاً ضدکشتی به سامانه‌ای با قابلیت حیاتی ضد بالستیک تبدیل کرد.

نقش ایجس در نیروی دریایی و برنامه دفاع ملی ضدبالستیک ایالات متحده:

همانطور که گفته شد سامانه ضدبالستیک ایجیس زیرمجموعه‌ای از سامانه رزمی یکپارچه فرماندهی و کنترل اجیس (The Aegis Combat System) است. باید توجه داشت همه ناوهای جنگی و ناوشکن های نیروی دریایی آمریکا به جز سه فروند، شناورهای ایجیس نامیده می شوند زیرا به سیستم رزمی ایجیس یعنی مجموعه ای یکپارچه از حسگرها، رایانه ها، نرم افزار، نمایشگرها، پرتابگرهای سلاح و… مجهزند. (در این حوزه سه استثنا شامل ناوشکن‌های کلاس زوموالت است.) حال آنکه تمامی این شناورها قابلیت درگیری با اهداف بالستیک را ندارند یا به اصطلاح به روزرسانی Aegis BMD را دریافت نکردند. شایان ذکر است تمرکز این مقاله بر قابلیت‌های ضدبالستیک ایجیس خواهد بود:

ناوهای کلاس تیکوندروگا

• در مجموع ۲۷ فروند ناو کلاس تیکوندروگا در سال‌های ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۸ خریداری شده که بین سال های ۱۹۸۳ و ۱۹۹۴ وارد خدمت شدند. نیروی دریایی پنج کشتی اول این کلاس که از نظر فنی بر اساس استاندارد قدیمی تری ساخته شده بودند را تا سال ۲۰۰۵ بازنشسته کرد. بازنشستگی ۲۲ شناور باقی مانده در سال ۲۰۲۲ آغاز شد و امروزه به ۹ فروند رسیده است، گزارش شده است که دستکم ۵ شناور از این کلاس ارتقا یافته و قابلیت ضد بالستیک دارند.

ناوشکن های کلاس آرلی برک

• نیروی دریایی آمریکا در سال ۱۹۸۵ خرید کلاس DDG-51 را آغاز کرد و در مجموع ۹۴ فروند تا سال ۲۰۲۴ خریداری شدند. نخستین ناوشکن این کلاس در سال ۱۹۹۱ وارد خدمت شد و در مجموع تا اواخر سال ۲۰۲۳، ۷۴ فروند عملیاتی شدند. بازنشستگی شناورهای قدیمی تر از سال مالی ۲۰۲۸ آغاز خواهد شد. طراحی DDG-51 در طول سال ها بارها به روز شده است. ۲۸ فروند اول به عنوان کلاس I/II ، ۳۴ فروند بعدی به عنوان کلاس IIA و شناورهای بعدی به عنوان نسل III شناخته میشود. نسل سوم این کلاس از رادار جدید SPY-6 به جای SPY-1 قدیمی بهره میبرد. بنابر گزارش آژانس دفاع موشکی، تا پایان سال مالی ۲۰۲۵، در مجموع ۵۶ شناور این کلاس با قابلیت  ضدبالستیک وجود خواهد داشت. تا سال ۲۰۲۳ این تعداد معادل  49 فروند بوده است که تا سال مالی ۲۰۳۰ به ۶۹ فروند افزایش خواهد یافت.

سامانه ضدبالستیک ایجس یک عنصر حیاتی در استراتژی جامع پدافند موشکی بالستیک ایالات متحده و متحدان است. ایجس بخشی از برنامه دفاع ملی ضد بالستیک ایالات متحده موسوم به BMDS است، که نقش اصلی آن دفاع در برابر موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد تا میان‌برد (موشک‌هایی با برد تقریبی ۳۵۰۰ کیلومتر) تعریف شده است هرچند در آخرین ارتقا انجام شده توانایی مقابله با موشک‌های قاره پیما (برد ۵۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومتر) بدان افزوده شده است. به همین علت این سامانه بودجه جداگانه‌ای از آژانس دفاع موشکی وزارت دفاع دریافت میکند. سامانه ایجس تحت هدایت آژانس دفاع موشکی، با سایر اجزای BMDS، مانند سامانه پدافندی تاد و سامانه‌های پدافندی پاتریوت، از طریق سامانه فرماندهی، کنترل، مدیریت نبرد و ارتباطات (C2BMC) یکپارچه شده است. این یکپارچگی امکان پاسخ هماهنگ به تهدیدات موشکی را با بهره‌گیری از نقاط قوت هر سامانه فراهم می‌کند. بنابراین ایجس با ارائه داده‌های نظارتی و راداری دوربرد میتواند به رهگیرهای سایر اهداف کمک کند.

درحال حاضر علاوه بر ایالات متحده، کشورهای استرالیا، کانادا، ژاپن، کره جنوبی، نروژ و اسپانیا به سیستم رزمی ایجیس مجهز اند که داده‌های اطلاعاتی خود را به اشتراک میگذارند.

ویدیو فوق مراحل اولین تست عملیاتی رهگیری یک موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) است که بصورت گرافیکی به تصویر کشیده است. در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۰ یک نمونه موشک بالستیک قاره‌پیمای تست از سایت آزمایش دفاع موشکی بالستیک رونالد ریگان، واقع در جزیره مرجانی کواجالین در جمهوری جزایر مارشال، به سمت منطقه دریایی هاوایی پرتاب شد. در این آزمایش، ناوشکن از قابلیت‌های درگیری از راه دور از طریق شبکه ارتباطات مدیریت نبرد فرماندهی و کنترل (C2BMC) به عنوان بخشی از سناریوی دفاع از هاوایی استفاده کرد. پس از دریافت داده‌های ردیابی از سیستم C2BMC، ناوشکن یک موشک SM-3 Block IIA را شلیک کرد و در نهایت هدف با موفقیت منهدم شد.

بررسی قابلیت‌های راداری و ماهواره‌ای سامانه ایجیس:

سامانه ایجس برای شناسایی، ردیابی و درگیری با تهدیدات موشکی بالستیک به مجموعه‌ای از سامانه‌های راداری پیشرفته متکی است. رادار اصلی کنترل آتش سامانه اجیس یعنی AN/SPY-1، یک رادار سه‌بعدی پیشرفته آرایه اسکن الکترونیکی غیرفعال (PESA) ساخت لاکهید مارتین بوده که در باند S فعال است. این رادار پرقدرت برای پوشش ۳۶۰ درجه به چهار صفحه آرایه مجهز است که می‌تواند به طور همزمان عملیات‌های جستجو، ردیابی و هدایت موشک را انجام دهد، هرچند برد رسمی رادار هیچگاه به شکل عمومی اعلام نشده است اما برد تخمینی آن حداقل ۳۱۰ تا ۳۷۰ کیلومتر براورد شده است که توانایی کشف اهداف مختلف بالستیک، کروز و هوایی را دارد.

ایجیس در ابتدا برای مأموریت‌های ضدبالستیک طراحی نشده بود. اگرچه سیاست‌گذاران بودجه‌هایی را برای به‌روزرسانی این سامانه اختصاص داده‌اند تا ایجیس را با نیازهای فعلی هماهنگ کنند، اما رادار SPY-1 همچنان یکی از نقاط ضعف اصلی در زنجیره عملکرد ایجیس محسوب می‌شود و در واقع عامل محدودکننده‌ای در رهگیری توسط موشک‌های استاندارد به‌شمار می‌رود.

رادار SPY-1 داده‌هایی با دقت کافی برای رهگیری را تا بردی در حدود ۳۷۰ کیلومتر به موشک‌های رهگیر ارسال می‌کند. این برد برای موشک استاندارد-۲ که برد آن حدود ۱۶۰ کیلومتر است، کافی است. اما برای موشک‌های ضدبالستیک استاندارد-۳، به‌ویژه نسخه‌های Block IA/B با برد تا ۷۰۰ کیلومتر و Block IIA با برد تا ۲۵۰۰ کیلومتر، کافی نیست. همچنین برای استاندارد-۶ که دارای جستجوگر فعال است و توانایی رسیدن به بردی حدود ۴۶۰ کیلومتر را دارد، رادار SPY-1 باز هم محدودیت ایجاد می‌کند.

نسل بعدی رادار برای ایجس، رادار AN/SPY-6 ساخت ریتیان است که با عنوان AMDR نیز شناخته می‌شود. این رادار آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) در دو باند S و X کار می‌کند که قابلیت‌های بسیار پیشرفته‌تری را ارائه می‌دهد.

این سامانه از دو رادار اصلی و یک کنترل‌گر مجموعه راداری (RSC) تشکیل شده که وظیفه هماهنگ‌سازی این حسگرها را برعهده دارد. رادار باند S وظایفی مانند جستجو، رهگیری اهداف، تشخیص دقیق سرهای جنگی موشک‌های بالستیک و برقراری ارتباط با موشک‌های رهگیر را انجام می‌دهد. در مقابل، رادار باند X برای جستجو در نزدیکی افق، رهگیری دقیق‌تر و هدایت موشک‌های برد کوتاه و متوسط طراحی شده است. بنابر گزارش‌ها این رادار ۳۰ برابر حساس‌تر از SPY-1 است و قادر به مدیریت ۳۰ برابر اهداف بیشتری است. این رادار دارای نسخه‌های مختلف با ابعاد گوناگون است که در شناورهای مختلف از جمله در نسل جدید ناوشکن‌های آرلی برک به کار میرود.

رادار پیشرفته دیگری که در حال یکپارچه‌سازی با سامانه ایجس است، رادار AN/SPY-7 ساخت لاکهید مارتین است. رادار مذکور بر روی برخی شناورهای ژاپنی مجهز به سامانه ایجس (ASEV) و یا شناورهای اسپانیایی F-110 و شناور ریور کلاس کانادایی نصب می‌شود. این رادار برای ایجس زمین‌پایه برای آمریکا در هاوایی و آلاسکا و ژاپن در یاماگوچی و آکیتا هم در نظر گرفته شده است. به صورت کلی پیش بینی میشود رادار AN/SPY-7 در آینده بر روی ناوهای بیشتری از آمریکا و متحدانش مورد استفاده قرار بگیرد.

لازم به ذکر است نسخه زمین‌پایه ایجیس با نام Aegis Ashore توسعه یافته است. توسعه نسخه زمین‌پایه ایجیس از سال ۲۰۱۴ آغاز شده است و اولین سایت آن در قالب شبکه دفاع موشکی ناتو در اروپا در رومانی در سال ۲۰۱۶ و دومین سایت در لهستان در سال ۲۰۲۴ افتتاح شد. همانطور که پیشتر گفته شد ژاپن نیز در دو استان یاماگوچی و آکیتا نسخه زمین‌پایه ایجیس را ایجاد میکند. آمریکا سه نسخه زمین‌پایه ایجیس دیگر نیز در گوام، هاوایی و آلاسکا دارد.

از سوی دیگر شبکه‌های ماهواره‌ای، ستون فقرات پشتیبانی از سامانه دفاع موشکی ایجس محسوب می‌شوند و نقشی کلیدی در افزایش برد، دقت و سرعت واکنش این سامانه ایفا می‌کنند. یکی از عناصر اصلی این شبکه، سامانه ردیابی و نظارت فضایی (STSS) است که برای رهگیری موشک‌های بالستیک در تمام مراحل پروازشان، از لحظه پرتاب (مرحله بوست) تا اوج‌گیری در فاز میانی و بازگشت به جو، طراحی شده است. ماهواره‌های STSS می‌توانند طیف گسترده‌ای از موشک‌ها، از کوتاه‌برد و میان‌برد گرفته تا موشک‌های قاره‌پیما را شناسایی و ردیابی کنند. این داده‌ها به کشتی‌های مجهز به ایجس منتقل می‌شود و قابلیت مهمی به نام شلیک از راه‌دور (Launch on Remote) را ممکن می‌سازد؛ قابلیتی که برد مؤثر رهگیری را افزایش چشمگیری می‌دهد.

در کنار STSS، سامانه‌های برنامه پشتیبانی دفاعی (DSP) و سامانه فروسرخ فضایی (SBIRS) نیز نقش حیاتی در ارائه هشدار اولیه دارند. این سامانه‌ها با بهره‌گیری از حسگرهای فروسرخ، آثار حرارتی ناشی از پرتاب موشک‌ها را در مراحل اولیه شناسایی کرده و داده‌های ارزشمند موقعیت و سرعت را به ایجس و دیگر اجزای سامانه دفاع موشکی آمریکا ارسال می‌کنند.

بررسی موشک‌های رهگیر سامانه AEGIS:

موشک RIM-161 SM-3

موشک استاندارد-۳ (SM-3) به‌عنوان اصلی‌ترین رهگیر سامانه‌ی ایجیس شناخته می‌شود. برنامه‌ی SM-3 در ابتدا به‌عنوان شاخه‌ای از موشک RIM-156 Standard SM-2ER Block IV آغاز شد که تحت عنوان NTW-TBMD مطرح بود. آزمایش‌های اولیه‌ی آن در قالب پروژه‌ی Terrier/LEAP بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ انجام گرفت. نخستین پرواز آزمایشی موشک RIM-161A SM-3 در سپتامبر ۱۹۹۹ انجام شد و نخستین رهگیری موفق هدف بالستیک توسط این برنامه در ژانویه‌ی ۲۰۰۲ به ثبت رسید. موشک استاندارد-۳ سرانجام در سال ۲۰۰۵ به خدمت عملیاتی وارد شد. شایان توجه است که نخستین استفاده‌ی رزمی از SM-3 در آوریل ۲۰۲۴ رخ داد؛ زمانی که ناوهای جنگی نیروی دریایی ایالات متحده این موشک را برای مقابله با موشک‌های بالستیکی که از سوی ایران به سمت اسرائیل شلیک شده بودند، به کار گرفتند.

موشک استاندارد-۳ از لحاظ پیکربندی شباهت زیادی به استاندارد-۲ دارد، اما در دو حوزه‌ی کلیدی تفاوت دارد: نخست، استفاده از یک بوستر سوخت جامد به‌عنوان مرحله‌ی سوم که امکان درگیری در برد و ارتفاع بالاتر را فراهم می‌کند؛ دوم، بهره‌گیری از کلاهک جنبشی به جای کلاهک انفجاری ترکش‌شونده‌ی مرسوم. در واقع خانواده‌ی استاندارد-۳ برای رهگیری موشک‌های بالستیک در خارج از جو (ارتفاع بیش از ۱۰۰ کیلومتر) طراحی شده‌اند. موشک‌های بالستیک، به‌دلیل داشتن مسیر پروازی سهموی، پس از عبور از فاز بوست و ورود به فاز میدکورس یا در زمان بازگشت به جو، دارای سرعتی نسبتاً ثابت بوده و امکان مانورهای پیچیده را از دست می‌دهند. این ویژگی به رهگیرهای ضدبالستیک مجهز به سیکر حرارتی این امکان را می‌دهد که کلاهک‌های بالستیک را شناسایی کرده و با برخورد مستقیم آن‌ها را نابود کنند.

نسل‌های مختلف موشک استاندارد-۳ به شرح زیر هستند:

• SM-3 Block IA: این نسخه بلافاصله پس از نمونه‌ی اولیه و با هدف افزایش اطمینان‌پذیری، سهولت در نگهداری و کاهش هزینه معرفی شد و نخستین مدل این خانواده بود که به تولید انبوه رسید.
• SM-3 Block IB: که قرار بود در سال ۲۰۱۰ عملیاتی شود، به یک جستجوگر مادون قرمز دوطیفی و سامانه‌ی پیشرانه‌ی فضایی جدید در کلاهک رهگیر مجهز بود. این ارتقاها توانایی موشک در مقابله با کلاهک‌های مانوردهنده را افزایش داده و امکان دفاع در برابر موشک‌های بالستیک میان‌برد و برخی موشک‌های برد متوسط-بلند را فراهم می‌کرد.
• SM-3 Block II: در این نسخه، قطر بدنه به ۵۳۰ میلی‌متر افزایش یافت و اندازه‌ی بالک‌ها کوچک‌تر شد تا سرعت و برد بیشتری حاصل شود، اما این مدل هرگز به مرحله‌ی عملیاتی نرسید.
• SM-3 Block IIA: که به‌طور مشترک توسط شرکت Raytheon و صنایع سنگین Mitsubishi توسعه یافت، دارای کلاهکی بزرگ‌تر، مانورپذیری بالاتر و حسگرهای پیشرفته‌تر بود. این نسخه قادر به رهگیری برخی موشک‌های قاره‌پیما (ICBM) و ماهواره‌ها نیز هست و از سال ۲۰۱۵ وارد خدمت شد.

از منظر عملکرد عملیاتی، نسخه‌های Block IA و Block IB دارای برد تخمینی بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر هستند، در حالی که نسخه‌ی پیشرفته‌تر Block IIA این برد را به حدود ۲۵۰۰ کیلومتر و سپس به بیشتر از ۵۵۰۰ کیلومتر افزایش داد. از نظر ارتفاع درگیری، نسخه‌های Block IA و IB قادر به رهگیری اهداف در ارتفاعاتی تا ۵۰۰ کیلومتر هستند، در حالی که Block IIA بسته به نوع هدف می‌تواند در ارتفاعاتی بین ۹۰۰ تا ۱۰۵۰ کیلومتر عمل کند. همچنین، سرعت نهایی نسخه‌های Block IA و IB تا حدود ماخ ۸.۸ می‌رسد، در حالی که Block IIA می‌تواند به سرعتی معادل ماخ ۱۳.۲ دست یابد.

نحوه عملکرد موشک رهگیر SM-3:

پس از شناسایی موشک بالستیک مهاجم توسط سیستم دفاع موشکی Aegis، موشک رهگیر SM-3 از یکی از شناورهای موجود در منطقه درگیری شلیک میشود. بوستر موشک سوخت جامد Aerojet MK 72، موشک SM-3 را از سیستم پرتاب عمودی Mark 41 کشتی پرتاب می‌کند. سپس موشک با شناوری که از آن پرتاب شده است ارتباط برقرار می‌کند. پس از اتمام سوختن بوستر، بوستر جدا می‌شود و موتور موشک سوخت جامد Aerojet MK 104 نیروی محرکه موشک را در جو به دست می‌گیرد. موشک همچنان اطلاعات هدایت در اواسط مسیر را از شناور پرتاب کننده دریافت می‌کند و از داده‌های GPS نیز کمک می‌گیرد. موتور موشک مرحله سوم سوخت جامد ATK MK 136 پس از سوختن مرحله دوم روشن می‌شود و موشک را (در صورت نیاز) به بالای جو می‌برد و به صورت پالسی نیروی محرکه SM-3 را تا رسیدن به ۳۰ ثانیه آخر برای رهگیری فراهم می‌کند.
در مرحله پایانی و چهارم، موتور مرحله سوم جدا می‌شود و کلاهک جنبشی (KW) پرتابه سبک وزن برون‌اتمسفری (LEAP) را با استفاده از داده‌های نشانه‌گیری از شناور پرتاب کننده، شروع به جستجوی هدف می‌کند. سیستم کنترل تغییر جهت و وضعیت قابل تنظیم Aerojet (TDACS) به کلاهک اجازه می‌دهد تا در مرحله نهایی درگیری مانور دهد. حسگرهای کلاهک جنبشی هدف را شناسایی می‌کنند و سعی می‌کنند کشنده‌ترین قسمت هدف را شناسایی کرده و به آن نقطه هدایت و اصابت کنند. اگر کلاهک جنبشی با موفقیت هدف را رهگیری کند ۱۳۰ مگاژول (معادل ۳۱ کیلوگرم TNT) انرژی جنبشی در نقطه برخورد ایجاد می‌کند و هدف خنثی خواهد شد.

در ویدیو زیر چهار مرحله فوق از زمان شلیک تا لحظه رهگیری و انهدام هدف به صورت ویدیویی به نمایش در آمده است.

مشخصات موشک RIM-161 SM-3:

نوع: موشک ضدبالستیک جنبشی
تولیدکننده: ریتیان و آیروجت (بلاک I) و ریتان و میتسوبیشی (بلاک IIA)
کشور سازنده: آمریکا و ژاپن
ورود به خدمت: ۲۰۱۴ (بلاک IB)
طول: ۶/۵۵ متر
طول‌بال: ۱/۵۷ متر
قطر:
۳۴/۳ سانتیمتر بلاک I
۵۳/۳ سانتیمتر بلاک II
موتور: چهار مرحله‌ای سوخت جامد
برد:
۹۰۰ کیلومتر بلاک IA
۱۲۰۰ کیلومتر بلاک IB
۵۵۰۰ + کیلومتر بلاک IIA
سقف پروازی: ۱۰۵۰ کیلومتر بلاک IIA
سرعت:
۸/۸ ماخ بلاک IA – IB
۱۳/۲ ماخ بلاک IIA
وزن: ۱/۵ تن
سرجنگی: سرجنگی جنبشی برون جوی سبک برای بلاک I و سنگین برای بلاک II
هدایت: GPS/INS/SARH/Passive IR homing

موشک RIM-156 SM-2ER

مدل Block IV (RIM-156A) نخستین موشک بردبلند خانواده‌ی استاندارد بود که برای استفاده در لانچرهای عمودی Mk 41 طراحی شد و نسبت به نمونه‌های قبلی از سامانه‌های هدایت و کنترل پیشرفته‌تری برخوردار بود. این نسخه عمدتاً در نقش رهگیر مرحله نهایی عمل می‌کند؛ یعنی در فاز نهایی پرواز موشک‌های بالستیک، آن‌ها را درون جو زمین رهگیری و منهدم می‌سازد. برد درگیری این موشک ۱۸۵ تا ۳۷۰ کیلومتر و بیشینه ارتفاع درگیری تا ۳۳ کیلومتر تخمین زده میشود. بیشینه سرعت موشک نیز حدود ۳.۵ ماخ است.

باید توجه داشت که در زمان توسعه این موشک، موشک‌های قدیمی‌تر مانند RIM-67 به دلیل اندازه بزرگ خود، تنها از طریق پرتابگرهای مایل روی عرشه قابل شلیک بودند. وزن و ابعاد این پرتابگرها به گونه‌ای بود که تنها کشتی‌های بزرگ مانند رزمناوها می‌توانستند آن‌ها را حمل کنند. اما سازگاری موشک SM-2 Block IV با سامانه پرتاب عمودی Mk 41 امکان استقرار این موشک را بر روی رزمناوهای کلاس تیکاندروگا و ناوشکن‌های کلاس آرلی برک فراهم کرد. توسعه‌ی موشک Block IV در ژوئیه ۱۹۸۷ آغاز شد. اولین آزمایش SM-2 Block IV در میدان آزمایش موشکی وایت سندز در سال ۱۹۹۰ انجام شد و نخستین آزمایش دریایی آن در سال ۱۹۹۴ صورت گرفت. در سال ۱۹۹۵، تولید محدود اولیه تصویب شد.

اما ریم-۱۵۶ در مجموع به علت بی ثباتی در برنامه توسعه، رهگیر موفقی نبود. با شکست پروژه، نیروی دریایی آمریکا بودجه‌ی اصلاح ۷۵ فروند از مجموع ۱۰۰ موشک تولیدشده ریم ۱۵۶ را تأمین کرد. از این تعداد، پنج موشک در جریان آزمایش‌ها مصرف شدند و حدود ۷۰ فروند SM-2 Block IV اصلاح‌شده در ناوگان اجیس باقی مانده‌اند که به عنوان یک لایه‌ی دفاعی موقت در برابر موشک‌های بالستیک ضدکشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال تجارب تولید ریم-۱۵۶ پایه توسعه خانواده استاندارد-۳ و استاندارد-۶ قرار گرفت.

و نکته آخر اینکه موشک SM-2 همان موشکی است که رژیم آمریکا در ۱۲ تیر ۱۳۶۷ (۳ ژوئیه ۱۹۸۸) با شلیک دو فروند از آن به هواپیمای مسافربری پرواز IR655 ایران ایر بر فراز خلیج فارس تمامی ۲۹۰ سرنشین هواپیما شامل ۶۶ کودک زیر ۱۳ سال را به قتل رساند.

مشخصات موشک SM-2ER Block IV:

نوع: موشک زمین‌-به-هوا و ضد کشتی
تولیدکننده: ریتیان
کشور سازنده: آمریکا
طول: ۶/۵۵ متر (با بوستر)
طول‌بال: ۱/۰۷ متر
قطر: ۳۴/۳ سانتیمتر
موتور: دو مرحله‌ای سوخت جامد
برد: ۳۷۰ کیلومتر
سقف پروازی: ۲۴/۴ کیلومتر
سرعت: ۳/۵ ماخ
وزن: ۱/۴۶۳ تن
سرجنگی: ۶۴ کیلوگرم Blast-Frag
هدایت: INS/SARH

موشک RIM-174 SM-6

موشک RIM-174 ERAM (Standard Extended Range Active Missile) که با نام Standard Missile 6 (SM-6) نیز شناخته می‌شود، قابلیت‌های چندماموریته متنوعی نظیر دفاع هوایی برد بلند، دفاع موشکی بالستیک در فاز نهایی (درون جوی) و تهاجم ضدسطحی را ارائه می‌دهد. توسعه‌ی SM-6 شکاف قابل توجهی را که پس از لغو پروژه‌ی SM-2ER Block IVA در زمینه‌ی دفاع هوایی برد بلند ایجاد شده بود پر کرد. این موشک توسط شرکت ریتیان (Raytheon) ساخته شده و بدنه‌ی آن از موشک SM-2ER Block IV (RIM-156A) بهره می‌برد، در حالی که جستجوگر راداری فعال آن از موشک هوا به هوای AIM-120C AMRAAM گرفته شده است.

توسعه‌ی SM-6 در حدود سال ۲۰۰۵ آغاز شد. نخستین موشک در آوریل ۲۰۱۱ به نیروی دریایی ایالات متحده تحویل داده شد و در نوامبر ۲۰۱۳ به توانمندی عملیاتی اولیه دست یافت. در سال ۲۰۱۶، استاندارد-۶ توانایی جنگ ضدسطحی خود را به نمایش گذاشت و همچنین نسخه‌ی پرتاب‌شونده از هوا به نام AIM-174B در سال ۲۰۲۴ معرفی شد.

هدف اصلی SM-6 مقابله با تهدیدات هوایی در برد بلند است و قادر است درگیرهایی مؤثر با هواپیماها، جنگنده‌ها، موشک‌های کروز و پهپادها در فواصل طولانی داشته باشد. علاوه بر این، نسخه‌های Block IA و IB این موشک توانایی جنگ ضدسطحی دارند و می‌توانند کشتی‌های سطحی و اهداف زمینی را هدف قرار دهند. برد رسمی این موشک ۲۴۰ کیلومتر است، اما در عمل، برد آن می‌تواند بیش از ۳۷۰ کیلومتر در برابر اهداف زمینی/دریایی برسد. نسخه‌ی هواپایه‌ی آن، یعنی AIM-174B بردی تخمینی تا ۴۰۰ کیلومتر دارد.

استاندارد-۶ می‌تواند در ارتفاعی حدود ۳۳ کیلومتری و با حداکثر سرعت ۳.۵ ماخ به اهداف خود برخورد کند. برای این منظور، این موشک به یک سرجنگی انفجاری-ترکش‌زا با وزن ۶۴ کیلوگرم مجهز است

مشخصات موشک RIM-174 SM-6:

نوع: موشک زمین‌-به-هوا، ضدبالستیک (فاز ترمینال)، ضد کشتی
تولیدکننده: ریتیان
کشور سازنده: آمریکا
ورود به خدمت: ۲۰۱۳
طول: ۶/۶ متر
طول‌بال: ۱/۵۷ متر
قطر:
۳۴ سانتیمتر بلاک I
۵۳ سانتیمتر بلاک II
موتور: دو مرحله‌ای سوخت جامد
برد: تا ۵۰۰ کیلومتر
سقف پروازی: ۳۴ کیلومتر
سرعت: ۳/۵ ماخ
وزن: ۱/۵ تن
سرجنگی: ۶۴ کیلوگرم Blast-Frag
هدایت: GPS/INS/ARH, SARH

نتیجه گیری:

میتوان اینگونه گفت که سامانه ابجیس قلب تپنده برنامه دفاع ضدبالستیک ایالات متحده است که دو هدف اصلی را در بر میگیرد. نخست حفاظت از ناوگان دریایی و ناوگروه‌های ضربتی و دوم نقش مکمل برنامه جامع ضدبالستیک جهت انتقال داده‌های کمکی به سایر سامانه‌های پدافندی زمین پایه. باید توجه داشت ایجیس پیش از آنکه برای دفاع در برابر ایران توسعه یافته باشد، با هدف مقابله با موشک های بردبلند کره شمالی، چین و روسیه ساخته شده است که دسترسی بیشتری به اقیانوس‌ها داشته و از نظر جغرافیایی در فاصله نزدیک تری به ایالات متحده قرار دارند. همچنین به طور مشخص فناوری این سامانه در اختیار کشورهای متحدی که در همسایگی چین یا روسیه قرار دارند، عرضه شده است.

ایجیس اگرچه میتواند داده‌های راداری خود را به سایر سیستم‌های پدافندی، چه بسا متحدان عربی یا اسرائیل منتقل کند اما به جهت تهدیدات مختلف، امکان استقرار آن به شکل معمول در دریای مکران یا خلیج فارس میسر نیست. بنابراین ناوشکن‌های ایجیس در غالب ناوگروه‌های اعزامی جهت حمایت مستقیم از متحدان عبری و عربی، بایستی در دریای مدیترانه یا دریای سرخ مستقر شوند. این بدان معنا است که در صورت هرگونه درگیری نظامی در منطقه خاورمیانه، تکیه پایگاه‌های زمینی و هوایی همچنان بر دوش سیستم‌های زمین پایه همچون تاد، آرو و پاتریوت خواهد بود.

با همه این‌ها ایجیس در نقش اصلی خود، یعنی حفاظت از ناوگروه‌های ضربتی میتواند نوعی چالش تلقی شود. ناوشکن‌ها و ناوهای هواپیمابر ایالات متحده در هنگام تنش با ایران، بر طبق عادت خارج از برد عرفی ۲۰۰۰ کیلومتری بالستیک‌های ایرانی مستقر شده تا ریسک عملیاتی را به حداقل برسانند. اگرچه فناوری موشکی ایران به این برد محدود نخواهد بود اما انجام حملات پرتعداد و اشباع پدافندی در برد فرای ۲۰۰۰ کیلومتری آسان نخواهد بود. درنتیجه شانس رهگیری موفق افزایش خواهد یافت. در این راستا اگر قرار بر مقابله با ناوگروه‌های آمریکایی فراتر از برد معمول باشد، بهترین راهکار یا توسعه بالستیک‌های هایپرسونیک و یا تمرکز بر موشک‌های کروز سوپرسونیک برد بلند است که ذاتا ارتفاع عملیاتی آن‌ها از ارتفاع عملکرد موشک‌های استاندارد کمتر است.

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ذکر منبع و نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.

منابع:
RIM-161 Standard Missile 3
RIM-174 Standard ERAM
RIM-67 Standard
SM-3 Block IIA Missile Excels in First Ever ICBM Intercept Test