آیا داعش به استراتژی «زمین سوخته» بازگشته؟
در نخستین هفته خردادماه ۱۴۰۴، منطقه القلعه در دیالی عراق شاهد آتش افروزی‌ای بود که فراتر از سوختن چند هکتار مزرعه، نشانه‌ای از بازگشت داعش به الگویی بود که چند وقت از آن خبری نبود؛ الگوی «استنزاف» یا فرسایش تدریجی با تکیه بر سوزاندن مزارع.
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری «تحولات جهان اسلام» در این حادثه که در روز شنبه ۶ خرداد (مطابق با ۲۷ ذوالقعده ۱۴۴۵ قمری) رخ داد، اراضی کشاورزی متعلق به کسی که داعش مدعی است از اعضای استخبارات الحشد العشائری می‌باشد به آتش کشیده شد. به نظر می‌رسد این عملیات، در چارچوب کارزار اقتصادی داعش برای هدف‌گیری معیشت جوامع محلی صورت گرفته است؛ کارزاری که دست‌کم از رمضان سال ۱۳۹۸ شمسی (۲۰۱۹ میلادی) تاکنون بارها در نقاط مختلف عراق و سوریه اجرا شده و اکنون، با شدتی بسیار کمتر، اما همچنان ادامه یافته.
نخستین موج این گونه عملیات‌ها، دقیقاً با آغاز استراتژی اعلام‌شده‌ی داعش تحت عنوان «غزه الاستنزاف» که از سوی ابوبکر البغدادی در آخرین سخنرانی‌اش در اردیبهشت ۱۳۹۸ اعلام شده بود هم‌زمان شد. از بهار ۱۳۹۸، داعش در بیانیه‌های خود، تخریب زیرساخت‌های اقتصادی دشمنانش، به‌ویژه زمین‌های کشاورزی، تجهیزات آبیاری، پمپ‌های برق، و حتی دوربین‌های امنیتی را بخشی از «جهاد اقتصادی» معرفی کرد. این اقدامات، با تمرکز بر مناطق خاص و در فصل‌های حساس برداشت (اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد) انجام گرفت. هدف‌گذاری همواره دوگانه بود و داعش از این رهگذر هم به اقتصاد محلی ضربه میزد و هم یک جنگ روانی را برای بی‌ثبات‌سازی محیط اجتماعی در نظر می‌گرفت.
داده‌های گردآوری‌شده از شش سال گذشته، نشان می‌دهند که ده‌ها حمله آتش‌سوزی در استان‌هایی چون دیالی، صلاح‌الدین، نینوا، کرکوک، سامراء و حسکه سوریه و حتی مناطقی از لیبی و هند انجام شده است. عمده‌ی قربانیان این حملات، اعضای الحشد الشعبی، قبایل همکار دولت، شیعیان، ایزدیان، و اقلیت‌های مانند کاکائیه بوده‌اند. دامنه‌ی آتش‌سوزی‌ها گاهی به صدها هکتار می‌رسید و در برخی موارد، انفجارهایی در زمان مهار آتش به وقوع پیوسته است.
با این حال، از سال ۱۴۰۲ به این‌سو، نوعی روند کاهشی در حجم و گستره‌ی این اقدامات مشاهده می‌شود. اگرچه در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ شدت اقدامات در حد اوج بود، ولی در دو سال اخیر، گزارش‌ها تنها حاکی از چند مورد پراکنده‌اند که آخرین آن‌ها حادثه اخیر در دیالی است.
اما پرسش اساسی این است: آیا حمله اخیر به معنای بازگشت داعش به فاز استنزاف است یا صرفاً بازتاب یک حرکت تاکتیکی موضعی می‌باشد؟ پاسخ به این پرسش نیازمند رصد دقیق‌تر تحرکات میدانی گروه در هفته‌های آتی، به‌ویژه در بازه زمانی پایان بهار و اوایل تابستان است؛ همان زمانی که فصل آتش‌سوزی‌های هدفمند، طبق سنت چند ساله داعش، معمولاً به اوج می‌رسد.
به طور کلی، عملیات القلعه در ۱۴۰۴ اگرچه محدود و بدون تلفات انسانی مستقیم بود، اما به‌مثابه زنگ خطری است برای نهادهای امنیتی عراق و تحلیل‌گران منطقه‌ای. این حادثه بار دیگر نشان داد که اگرچه شدت جنگ اقتصادی داعش کاهش یافته، اما این روش همچنان از سوی داعش مورد استفاده قرار می‌گیرد و ابزارش ـ یعنی آتش ـ همچنان در دسترس است.
حمله‌ی خرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که راهبرد تخریبی داعش، نه‌تنها به پایان نرسیده، بلکه همچنان بخشی کلیدی از عملیات‌های فصلی این گروه در چارچوب جنگ فرسایشی است. با درگیر کردن جوامع محلی در بحران معیشتی، آتش‌سوزی، قطع برق، و ناامنی روانی، داعش عملاً به‌دنبال فرسایش تدریجی ساختارهای اجتماعی در مناطق مورد هدف است.
بدین‌ترتیب، آخرین حلقه از زنجیره‌ی عملیات آتش‌سوزی داعش که در خرداد ۱۴۰۴ اتفاق افتاد، به‌رغم ظاهری محدود، حامل نشانه‌های روشنی از تداوم این استراتژی در قالبی پراکنده ولی پایدار است. به نظر می‌رسد این نوع عملیات، به سبب هزینه‌ی پایین و اثربخشی بالای روانی و اقتصادی، همچنان یکی از گزینه‌های اصلی داعش برای فشار بر جوامع محلی و دولت مرکزی باقی خواهد ماند.
دیدگاه