دانش نظامی: موشک هوا به هوای KS-172؛ با قاتل آواکس آشنا شوید!

تاریخچه طراحی و توسعه

ایدهٔ ساخت یک موشک هوا‌به‌هوای فوق‌برد در روسیه به اوایل دههٔ ۱۹۹۰ بازمی‌گردد؛ کار توسعهٔ پروژه با عنوان «Izdeliye-172» توسط دفتر طراحی Novator آغاز شد و نمونه ماکت آن در نمایشگاه‌ها از اوایل ۱۹۹۳ به نمایش درآمد. پروژه در دههٔ ۱۹۹۰ به‌دلیل کمبود اعتبارات متوقف شد اما در اوایل دههٔ ۲۰۰۰ با ورود سرمایه‌گذاری‌ها و مذاکرات صادراتی (از جمله مذاکراتی با هند) بازتعریف شد و مدل‌های جدیدتر (172S-1، K-100 و سپس KS-172) معرفی شدند.

در طول دوران توسعه طرح، هدفِ اولیه که نابودی یا از کار انداختن پلت‌فرم‌های راهبردی هوابرد دشمن همچون AWACS و تانکرها بود پایدار ماند و تمرکز مهندسی بر افزایش برد، ارتقای جستجوگر و امکان حمله از پشت خطوط دفاعی دشمن قرار گرفت.

برخی گزارش‌ها حاکی‌اند که برنامه تا اوایل ۲۰۱۰ متوقف شده بود اما در میانهٔ دههٔ ۲۰۲۰ گمانه‌زنی‌هایی دربارهٔ بازگشت این موشک به خدمت و کاربرد روی میگ-۳۱ها یا سوخوی‌های به‌روز شده منتشر شد.

بدنه، ابعاد و آیرودینامیک KS-172

ساختار بدنه KS-172 شباهت‌هایی به بدنه برخی موشک‌های پدافندی دارد. طبق مشخصات مندرج در منابع، طول بدنه موشک حدود ۶.۰ تا ۷.۵ متر (بسته به نسخه و وجود بوستر) و قطر تقریبی بدنه در حدود ۰.۴ متر است. بوستر جداشدنی می‌تواند قطر و طول کلی را افزایش دهد. بالک‌ها و سطوح کنترلی در طراحی‌های مختلف بین ۰.۶ تا ۰.۷۵ متر طراحی شده‌اند.

وزن موشک در بازهٔ تقریباً ۷۰۰–۷۵۰ کیلوگرم گزارش شده است که نشان‌دهنده کلاهک قابل‌توجه، سامانهٔ هدایت بزرگ و پیشران قدرتمند است.

طراحی آیرودینامیک برای پرواز در بلندای ارتفاع‌ها و با حداقل تلفات برد صورت گرفته و نسخه‌هایی از موشک با اشکال دم و سطوح کنترلی متفاوت در رویدادهای نمایشگاه‌ها نشان داده شده‌اند.

بخش‌های داخلی موشک KS-172

۱) سامانه هدایت و ناوبری
موشک KS-172 از یک هدایت اینرسی (INS) در فاز اولیه و میانی پرواز، به‌همراه توانایی دریافت تصحیح مسیر (از طریق لینک داده/رادیویی) تا نزدیکی هدف بهره می‌برد. در فاز نهایی درگیری، یک جستجوگر راداری فعال (active radar homing seeker) بزرگ و با برد قفل‌گذاری قابل‌توجه وارد عمل می‌شود تا قفل نهایی را روی اهداف هوایی برقرار کند. طراحی جستجوگر بر مبنای نیاز به کشف اهداف با سطح مقطع راداری متوسط تا بزرگ در فواصل دور است. گزارش‌ها به بهره‌گیری از نمونه‌های توسعه‌یافته جستجوگرهای راداری روسی اشاره دارند که قابلیت مقاومت در برابر جنگال و عملکرد فعال را دارند. این ترکیب هدایت—میانی مبتنی بر اینرسی با اصلاح رادیویی و قفل نهایی ARH—برای دستیابی به بردهای بسیار بالا و دقت در اصابت ضروری است.

۲) سامانه پیشران و بوستر
نسخه‌های گزارش‌شده از KS-172 عمدتاً از پیشران جامد بهره‌مندند. برای دستیابی به بردهای بسیار بلند از پیشران نوع «تاندِم» (دو مرحله‌ای) استفاده شده است؛ بدین صورت که یک بوستر آغازین قدرتمند (جت یا راکت جامد) موشک را به سرعت کروز می‌رساند و یک موتور دوم مرحله سوخت جامد برای حفظ برد یا ایجاد پروفایل کروز/گلاید بلند وارد مدار می‌شود. برخی مدل‌ها گزارش شده‌اند که شامل بوستر با کنترل رانش (TVC) برای مانورپذیری و افزایش برد هستند. وجود یا حذف بوستر تفاوت‌های برد (مثلاً نسخهٔ بدون بوستر بردی نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر و نسخه با بوستر تا ۴۰۰ کیلومتر گزارش شده‌اند) را نشان می‌دهد.

۳) سرجنگی
موشک با یک کلاهک شدیدالانفجار و ترکش‌شونده (High-explosive fragmentation) طراحی شده تا با ایجاد منطقه خسارت مناسب، پلت‌فرم‌های هوابرد بزرگ را با درصد موفقیت بالاتری مورد هدف قرار دهد. وزن کلاهک در منابع بسته به نسخه بین ~۵۰ کیلوگرم گزارش شده است که برای از کار انداختن بدنه‌های حجیم AWACS یا تانکرها کفایت می‌کند. سامانهٔ فیوز احتمالاً ترکیبی از فیوز مجاورتی راداری/فشاری و فیوز ضربه‌ای باشد تا در برابر اهداف هوابرد و تغییر وضعیت آنها موثر عمل نماید.

۴) سیستم کنترل و سطوح کنترلی
KS-172 در نمونه‌های اولیه از بالک‌ها و سطوح کنترلی نزدیک به نمونه‌های موشک‌های سطح‌به‌هوا بهره می‌برد؛ در نسخه‌های بعدی، تغییراتی برای سازگاری با آیرودینامیک پرواز هواپیماهای حامل و امکان حمل چند تیر زیر بال یا روی مرکز بدنه اعمال شده است. سطوح کنترلی و طراحی بدنه به‌گونه‌ای هستند که هم امکان حمل و پرتاب از ارتفاع و سرعت بالا و هم آزادسازی پایدار جهت رسیدن به برد طولانی فراهم شود.

۵) سامانه الکترونیک، پردازش سیگنال و مقاومت در برابر جنگال
مطابق اهداف پروژه، تاکید ویژه‌ای بر توسعهٔ پردازشگر سیگنال جستجوگر قوی و الگوریتم‌های مقابله با جنگال (ECCM) شده است. تولیدکنندگان روسی ادعا کردند که جستجوگرهای نسخه‌های پیشرفته قادر به کشف و تصدیق اهداف در محیط‌های پرجنگال هستند، اگرچه داده‌های میدانی و تحلیلی مستقل محدود است.

نمونه‌ها و نسخه‌های موشک KS-172

در طول سال‌ها نام‌ها و گونه‌های متعددی برای این خانواده مطرح شده است؛ مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• Izdeliye-172 / KS-172 / AAM-L (نمونه اولیه): طرح نخستین از Novator، ماکتی در ۱۹۹۳ به نمایش درآمد.
• 172S-1 / K-100 / K-100-1: نسخه‌های اصلاح‌شده اوایل تا اواسط دهه ۲۰۰۰ که شکل بدنه و بوستر تغییر یافته داشتند و در نمایشگاه‌های MAKS حضور یافتند. این نام‌ها در منابع گوناگون آمده‌اند و بعضاً به‌جای هم به‌کار رفته‌اند.
• نسخه دوربرد و صادراتی: برخی منابع از مهیا شدن نسخه‌هایی با برد حدود ۳۰۰ کیلومتر برای بازار صادرات و نسخه‌هایی با بوستر برای برد تا ~۴۰۰ کیلومتر خبر داده‌اند.

بازار صادرات، کشورهای دارنده و آخرین تحولات حول موشک KS-172

KS-172 از نظر تجاری چندین بار به بازار عرضه شده و مذاکراتی با هند و دیگر بازیگران صورت گرفته است. هند در اوایل دهه ۲۰۰۰ گفته شد که در پروژه سرمایه‌گذاری یا مشارکت می‌کند تا نسخه‌ای برای Su-30MKI آن کشور تولید گردد؛ با این حال، جزئیات توافقات تولید و تکوین نهایی در اسناد عمومی مبهم است. در اواسط دهه ۲۰۱۰ تا اوایل ۲۰۲۰ گزارش‌هایی از توقف توسعه و تعطیلی پروژه منتشر شده بود، اما در میانه دهه ۲۰۲۰ گزارش‌هایی درباره آغاز دوباره پروژه ظاهر شدند.

آخرین اخبار از منابع خبری تحلیلگر نظامی به نقل از شرکت هواپیمایی متحد (UAC) روسیه حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۵ نمونه نهایی این موشک با بر برد ۴۰۰ کیلومتر و حتی بیشتر برای تجهیز میگ-۳۱های روسی وارد خدمت شده اند. با این وجود همچنان تأیید رسمی و اسناد شفاف دولتی در این باره محدود است.

در برخی منابع مقادیر متفاوتی برای برد موشک از ۳۰۰ تا بیش از ۴۰۰ کیلومتر عنوان شده است که این تفاوت می‌تواند بسته به تعریف «برد» و به علت چگونگی پرتاب موشک مانند پرتاب مستقیم در خط دید، گلاید پروفایل، یا با بوستر باشد.

در بخش صادرات بسیاری از منابع موشک KS-172 را به‌عنوان پروژه‌ای «صادرات-محور» معرفی کرده‌اند که هدفش فروش نمونه‌هایی با برد کاهش‌یافته به بازار بود، اما شواهد استفادهٔ عملی گسترده و تاییدشده از سوی مشتریان خارجی تقریباً وجود ندارد. مذاکرات و نمایش‌های نمایشگاهی و نمونه‌های ماکت نشان می‌دهد که تلاش‌های بازاریابی برای هند و بازارهای دیگر دنبال شده است، اما قراردادهای نهایی به‌صورت عمومی شفاف نگردیده‌اند.

جمع‌بندی و ویژگی‌های بارز

KS-172 یک پروژهٔ نمادین تلاش برای ایجاد یک موشک هوا‌به‌هوای فرا-برد است که با هدف خنثی‌سازی پلت‌فرم‌های حساس هوابرد دشمن طراحی شده است. ویژگی‌های برجسته آن عبارت‌اند از برد بسیار بلند، ترکیب هدایت اینرسی/تصحیح لینک داده با قفل نهایی راداری فعال، وزن و کلاهک مناسب برای آسیب‌زنی به اهداف بزرگ هوابرد، و استفاده از آرایش پیشران تاندِم برای دستیابی به پروفایل‌های برد-بلند. تاریخچهٔ پرپیچ‌وخم پروژه، از توقف‌های متعدد تا بازگشت بر بستر مذاکرات صادراتی و احتمالات عملیاتی شدن روی پلت‌فرم‌های خاص، نشان‌دهندهٔ چالش‌های فنی، مالی و سیاسی در ساخت چنین سلاح‌هایی است. در عین حال اگر نسخه‌ای از KS-172 با برد اثبات‌شدهٔ بیش از ۳۰۰ کیلومتر عملیاتی شود، این یک تغییر معنی‌دار در توانمندی‌های درگیری هوایی بلندبرد خواهد بود و پیامدهای راهبردی برای حفاظت از AWACS، تانکرها و سایر پلت‌فرم‌های استراتژیک میدان نبرد هوایی خواهد داشت.

مشخصات موشک KS-172:

نوع: موشک هوا به هوای برد بلند
ساخت: روسیه
تولیدکننده: نوواتور
طراحی: ۱۹۹۱
طول: ۷/۴ متر
قطر بخش اول موشک: ۵۱ سانتیمتر
قطر بدنه موشک: ۴۰ سانتیمتر
پیشرانه: سوخت جامد دو مرحله‌ای
برد: ۴۰۰ کیلومتر
سرعت: ۳/۳ ماخ (۴۰۰۰ کیلومتر بر ساعت)
وزن: ۷۵۰ کیلوگرم
سرجنگی: ۵۰ کیلوگرم شدید الانفجار ترکش‌شونده
ارتفاع پروازی: ۳۰ کیلومتر
هدایت: INS – ARH
سکوهای پرتاب: جنگنده‌های میگ-۳۱، سوخو ۲۷/۳۰/۳۵/۵۷

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ارجاع‌دهی و ذکر نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.

منابع:
Wikipedia – Novator KS-172 | GlobalSecurity – Izdeliye 172 / K-100 | Missilery.info – KS-172 Missile Profile | RedStar.gr – KS-172 Long-Range AAM | Wikipedia Deutsch – KS-172 | Gagadget Defense Report – ۲۰۲۵