صدر جوان، معمای فساد و آینده جریان صدر

دو هفته پیش و در سفری دو روزه به نجف، دیداری با یکی از مشاوران بسیار مهم سیدمقتدی صدر داشتم و ساعتی را با هم در خصوص قضایای مختلف و از جمله روابط میان ج.اا و جریان صدر سخن گفتیم. شاه بیت صحبت هایش آن بود که سیاست سازان ج.اا در عراق به دنبال الگویی از سنخ حزب الله لبنان است. یعنی الگوی ولاء و وفاداری مطلق! و این چیزی نیست که جریان صدر زیر بار آن برود. از همین رو انشقاقات موجود در جریان صدر را هم به طراحی های پشت پرده جریان هایی در ایران منسوب می نمود.

گذاشتم تا حرف هایش را بزند و تقریبا هیچ پاسخی به صحبت های وی ندادم. چه آن که مجال اندک بود و قصد مناقشه نیز نداشتم. لااقل نسبت به بخشی از صحبت هایش تحفظ های جدی داشتم و آن ها را لااقل ساده سازی پیچیدگی ها و نادیده گرفتن دینامیک های موجود در درون جریان صدر می دیدم. چیزی که صدری ها تاهم اکنون نیز به هیچ عنوان حاضر به پذیرش (لااقل علنی) آن نبوده اند و دائما بر طبل نظریه توطئه کوبیده اند.

از دو روز پیش و در پی بیانیه سیدمقتدی صدر در خصوص ضرورت محاسبه تمامی افراد منسوب به این جریان و بررسی فعالیت های اقتصادی ایشان، بحرانی گسترده در داخل محافل این جریان شکل گرفته و عملا جریان صدر را به دو اردوگاه مخالفان و موافقان تبدیل ساخته و جنگ بیانیه ها میان طرفین شدت گرفته است.

با صرف نظر از جزئیات تحولات مرتبط به این مساله، رفتار سیدمقتدی و بیانیه وی را می توان برآمده از دو انگیزه مهم ارزیابی نمود.

? نخست، تلاش وی برای کسب توده ها به جای نخبگان؛ با علم به این که عموما در طول تاریخ، در قبال امور دینی ، نهادهای دینی و رهبران دینی توده ها نسبت به نخبگان وفادارتر و پای کارتر بوده اند.
? دوم آن که با این اقدام مقتدی می کوشد تا با برپا نگه داشتن پرچم مبارزه با فساد در عراق، خود را از اتهامات مرتبط با حاشیه فاسد مبرا ساخته و جریان متبوع خود را به عنوان تنها جریان سیاسی پاکدست به توده های عراقی معرفی نماید. این اقدام، شاید گامی مقدماتی برای خیزشی بزرگ تر در آینده نه چندان دور در عراق باشد. نوعی انقلاب خیابانی علیه دستگاه سیاسی موجود که البته ائتلاف سائرون همزمان سهم قابل توجهی از آن دارد. این یعنی بازی همزمان شراکت در قدرت و رفتار اپوزیسیونی! فشار از پایین، چانه زنی در بالا!

در هر صورت، می توان پیش بینی نمود که خلال روزهای آتی تنش ها میان طرفین در جریان صدر (و در حقیقت جنگ قدرت در لایه های مختلف فعال و البته باقی مانده در این جریان) تشدید شده و چه بسا در صورت عدم مدیریت بحران، کار به زدوخوردهای مسلحانه نیز بکشد.

اقدام سید، به همان اندازه که روندهای ساختارمند و هدفمند را در این جریان تضعیف خواهد کرد به شکل گیری الگوی زعامت مستقیم رهبر-مردم و خارج از فرایندهای سازمانی منتهی خواهد شد. چیزی که اگرچه به تقویت قدرت شخص سید در ساختار قدرت در درون جریان و نیز تقویت چهره وی به عنوان یک مصلح اجتماعی غیرطائفه ای و ملی گرا و قدرت محرک اجتماعی نخست عراق خواهد انجامید اما در نهایت خطراتی را نیز فراروی انسجام جامعه شیعی عراق متوجه خواهد ساخت که صحبت از آن ها فرصتی دیگر می طلبد.

پ.ن۱: بیانیه سید و معرفی برخی از افراد جریان خود به عنوان فاسدان اقتصادی با هر انگیزه ای که صادرشده باشد، نشان دهنده صحت مدعاهای برخی از مخالفان مقتدی مبنی بر فساد گسترده در میان حاشیه وی بود که البته مکررا انکار و یا نادیده گرفته می شد. این رفتار سید، البته مسبوق به سابقه نیز هست و در سال های پیش در خصوص افرادی همچون بهاء الاعرجی، حازم الاعرجی و… نیز صدور بیانیه های مشابهی البته با ذکر نام اشخاص تکرار شده بود.

پ.ن۲: بسیاری از تحلیلگران نزدیک به جریان، این بیانیه و اتفاقات احتمالی پیش رو را ناشی از جنگ قدرت در میان طیف های مختلف موجود در میان جریان و به طور خاص بر سر سهم هر یک از کیک قدرت در شرایط کسب بیشترین کرسی های پارلمانی توسط ائتلاف سائرون عنوان می کنند. همچنین برخی از گزارش ها از بالا گرفتن نارضایتی طیف های متدین تر جریان از ائتلاف با گروه های کمونیستی و لیبرال در انتخابات پیشین و در نتیجه تیره شدن روابط طیفی از ایشان با شخص سید گردیده است. برخی از گزارش ها نیز از نارضایتی سیدمقتدی از عملکرد نزدیکان و ائتلاف سائرون حکایت داشته و غیبت چندماهه وی از ساحت سیاسی عراق را ناشی از همین مساله عنوان می کردند.

پ.ن ۳: توصیه اکید به سیاست سازان ایرانی که حتی در صورت بی گناهی افراد طردشده از این جریان، لااقل در شرایط فعلی پذیرای این افراد در محور منسوب به ایران نباشند. مکرر از برخی سیاست سازان شنیده ام که ج.اا به دو دلیل نسبت به تمامی چهره های شیعی انفتاح دارند: نخست ترس از جذب ایشان به پروژه عربستان سعودی در عراق و دوم مرتبط نبودن پرونده های داخلی عراق به ج.اا. با این حال واقعیت آن است که طرف های مقابل اکیدا کوشیده اند تا با بهره گیری از قدرت رسانه ای خود، ایران را به عنوان پشتیبان مطلق گروه ها و افراد فاسد در عراق معرفی نمایند و این بدترین چیز برای پرستیژ عمومی ج.اا در عراق خواهد بود و البته یکی از عوامل یاس شیعیان این کشور از همسایه شرقی هم مذهب! این که تقریبا حزب سالمی در عراق فعالیت ندارد، بدیهی است اما…

پ.ن۴ : ان شاء الله فردا پستی در خصوص چرایی انشقاقات مستمر و گسترده در جریان صدر از سال ۲۰۰۴ بدین سو منتشر خواهم کرد که دو سه سال قبل در یک گفتگوی تلگرامی نگاشته بودم و همینک در بخشی از کتاب «روزنوشت های نبرد با داعش» در دست چاپ است.
هادی معصومی زارع