جایگاه عراق در منازعه ایران و امریکا

در طول روزهای گذشته خبرهای متعددی در مورد تخلیه اماکن دیپلماتیک امریکا در عراق شنیده‌اید، همچنین بر اساس خبرهای منتشر شده، واشنگتن از شهروندانش خواسته تا جانب احتیاط را رعایت کنند. اینکه چرا امریکایی‌ها صرفا در عراق چنین تصمیمی را گرفته‌اند، خود دلایل متعددی دارد. آنها یکی از بزرگ‌ترین اماکن دیپلماتیک را در بغداد بر پا کرده و صدها نفر در سفارت این کشور در عراق خدمت می‌کنند. اینکه چرا باید امریکایی‌ها این همه آدم در بغداد داشته باشند همیشه سوال بوده، به‌ویژه اینکه خود دولتمردان عراقی‌ هم از این مساله زیاد راضی نیستند.

آنها همواره بر این مساله تاکید داشته و دارند که امریکایی‌ها در اماکن دیپلماتیک و حتی مراکز نظامی خود که به هر حال عراقی‌ها هیچ نظارتی روی آن ندارند اقداماتی می‌کنند که در نهایت به ضرر بغداد تمام می‌شود. در تمام طول سال‌های گذشته عراقی‌ها نتوانستند در یک رفتار دیپلماتیک متقابل، سفارتی را به اندازه سفارت امریکا در بغداد، در واشنگتن ایجاد کنند، چرا که سفارت امریکا در یک دوره بیش از ۱۵۰۰ نفر کارمند داشت، اینکه عراقی‌ها چگونه باید چنین اقدام متقابلی می‌کردند، یک سوال بزرگ بود که پاسخی عملی برایش نداشتند.

امریکایی‌ها در سفارت‌ خود در بغداد، علاوه بر جاسوسی که اصلی‌ترین کاربرد معمول سفارتخانه‌های این کشور در همه جهان است، مراکز هدایت مختلفی ایجاد کرده بودند که هر کدام وظیفه عمل در یکی از کشورهای منطقه را داشت. آنها از منطقه سبز بغداد علاوه بر رصد کامل ایران، برخی اقدامات را صورت داده و هماهنگی‌های لازم علیه کشورمان را نیز همین منطقه انجام می‌دادند. از زمانی که جنگ کلامی میان ایران و امریکا با اقدامات یکجانبه هیئت حاکمه امریکا تشدید شده، عراق به عنوان مهمترین مرکزی که امریکایی‌ها بیشترین واهمه را از اقدامات ایران داشتند به محل رفت و آمد مقامات مختلف این کشور تبدیل شد.

برای امریکایی‌ها مثل روز روشن بود که نمی‌توانند عراق را آنگونه که می‌خواهند کنترل کنند، بنابراین بهتر دیدند که به جای تقابل با ایران از سمت عراق، به تعامل در بیایند. این سیاستی بود که ماپک پمپئو در سفر به عراق تلاش کرد از آن رونمایی کند و بغداد را به واسطه‌ای میان واشنگتن – تهران تبدیل و از اقدامات احتمالی حامیان و دوست‌داران ایران در عراق علیه منافع امریکا جلوگیری به عمل بیاورد. ارسال پیام مذاکره برای امضای یک برجام دیگر که از بغداد به تهران مخابره شد، پیامی از روی ناچاری بود. سران کاخ سفید که تا همین یک هفته پیش هم فکر می‌کردند که ایران را ناچار به نشستن پشت میز مذاکره می‌کنند، حالا می‌دانند که سخت است.

اظهارات رهبر انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام، سیاست ایران را به صورت شفاف، عینی و بدون روتوش به همه جهان ابلاغ کرد و تکلیف همه را مشخص. بنابراین امریکایی‌ها وقتی متوجه شدند که اراده ایران برای مذاکره‌ نکردن جدی است و از جنگ هم خیالش راحت است که واشنگتن در این مورد هارت و پورت می‌کند، دست به اقدامات احتیاطی زده است. حمله به نفتکش‌ها در ساحل شیخ‌نشین فجیره امارات وپس از آن حمله به خطوط انتقال نفت سعودی‌ها توسط ارتش یمن، پیام‌های مهمی بود که می‌تواند بیش از این هم باشد. در حالی که امریکایی‌ها همواره گفته‌اند که هر اقدام ایران را پاسخ خواهند داد، تجربه برای ما در همین چند ماه گذشته ثابت کرده که عرضه این کار را ندارند.

وقتی سفارت‌شان در اواخر تابستان سال گذشته در بغداد هدف حمله موشکی قرار گرفت و یک رونوشت هم به سفارت‌شان ارسال شد که دقیقا این اقدام کار کدام طرف بوده، میزان جرات و قدرت امریکایی‌ها مشخص شد. این حمله درست چند روز پس از اظهارات جان بولتون در مردادماه سال گذشته که ایران را تهدید کرده بود، روی داد. اما همه شاهد بودیم که امریکایی‌ها فقط دوباره تهدید کردند. سارا سندرز در ۲۱ شهریور را سرچ کنید تا متوجه شوید. با این حال در تهدیدات دوباره‌ای که بولتون علیه ایران کرد که اگر حمله کنید، پاسخ می‌دهیم این بار پایگاه هوایی التاجی در شمال بغداد مورد حمله موشکی قرار گرفت. باز هم طرف شلیک‌کننده کاملا مشخص بود…

ما به امریکایی‌ها بارها و بارها یادآوری کردیم که در عراق هیچ غلطی نمی‌توانند کنند. کنسولگری‌شان در بصره که محل فتنه شده بود، مثل آب خوردن تعطیل شد و خودشان هم می‌دانند که در عراق دست برتر با ایران است و می‌دانند که آنجا هم ضربه خواهند خورد، بنابراین تصمیم گرفته‌اند با جمع کردن خودشان، هم دولت عراق را تحت فشار قرار دهند و هم احتیاط لازم را کرده باشند. در هر دو صورت، این ایران است که طرف پیروز ماجرا خواهد بود. اینکه چه زمانی امریکایی‌ها دوباره از عراق خواهند رفت، بستگی به رفتار خودشان دارد…

من فقط یکی دو جمله از سخنان وزیر امور خارجه امریکا در مورد کنسولگری‌شان در بصره در تاریخ ۲۹/۹/۲۰۱۸ را اینجا منتشر می‌کنم: «مایک پومپئو، اعلام کرد که فعالیت کنسولگری این کشور در بصره به‌زودی متوقف خواهد شد. به گفته وزیر خارجه امریکا دلیل این تصمیم تهدیدات مستقیم و غیرمستقیمی است که از سوی ایران و شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی علیه تاسیسات و افراد امریکایی صورت می‌گیرد. امریکا سپاه قدس، بخش برون‌مرزی سپاه پاسداران، را مسوول حملات احتمالی علیه تاسیسات امریکا می‌داند. وزیر امورخارجه ایالات متحده در این ارتباط به حملات موشکی و پرتاب خمپاره به برخی از تاسیسات امریکایی اشاره کرد. به گفته وزیر خارجه امریکا تهدیدات و حملات در هفته‌های گذشته شدت گرفته است. به گفته پومپئو این تهدیدات تنها مربوط به کنسولگری این کشور در بصره نبوده، بلکه سفارتخانه این کشور در بغداد نیز مورد تهدید قرار گرفته است».

مایک پومپئو درباره تهدیدات ایران گفت: «به دولت ایران اطلاع داده‌ام در صورتی‌که به تاسیسات امریکا یا شهروندان این کشور در عراق آسیبی وارد شود، ایالات متحده ایران را مسوول مستقیم آن می‌داند». خوب بفرمائید دقیقا اقدامات امریکایی‌ها در کجا بوده است؟ همه شرکت‌های نفتی امریکایی که در عراق فعالیت می‌کنند، قبل از شروع به کار باید اجازه دوستان ما را بگیرند. به هر حال امریکایی‌ها در صنعت نفت عراق میلیاردها دلار هزینه کرده‌اند و این‌شکلی نیست که به سادگی بخواهند آنها را رها کنند. من تا یادم می‌آید، بولتون و پمپئو فقط تهدید می‌کنند اما به قول مادرم، هر که بیشتر می‌ترسونه، بدون که بیشتر ترسیده و هیچ کاری نخواهد کرد. این یک واقعیت رفتاری دست‌کم برای منِ روزنامه‌نگار است.

نخست‌وزیر عراق چند روز پیش و در پاسخ به اقدام دولت امریکا در خارج کردن کارکنان غیرضروری‌اش از این کشور گفت که هیچ خطری این کارکنان را تهدید نمی‌کند. بر اساس اطلاعات موثق ما، عبدالمهدی در طول هفته‌های گذشته بارها و بارها جلسات متعددی را با مسوولان امنیتی، نظامی و سیاسی دولت برگزار کرده اما در هیچ یک از این جلسات به نتیجه خاصی نرسیده است، چراکه عراقی‌ها دیدگاه واحدی در مورد نحوه برخورد تهران و واشنگتن ندارند و نمی‌دانند که عاقبت کار چه خواهد شد. برای آنها یک مساله مسلم است و آن این‌که کشورشان به یکی از اصلی‌ترین کانون‌های نزاع منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.

صرف حضور امریکایی‌ها، خود عامل مهمی در ورود به این نزاع است. به همین دلیل این اصل در بغداد چند صباحی است که تقویت شده که باید کشور را از هر نوع حضور خارجی خالی کنیم، تا زمانی که نیروهای خارجی در کشور ما حضور دارند، چنین تهدیدهایی وجود دارد. این دیدگاه در حالی میان عراقی‌ها در حال تقویت است که برخی دیگر امیدوارند که درگیری میان ایران و امریکا ختم به خیر شود. بلندپایه‌ترین مسوولان امنیتی عراقی نیز اذعان دارند که باید هوای ایران را داشته باشند، چراکه این همسایه‌ بدون چشمداشت همواره در کنار آنها بوده و نمی‌توان به‌سادگی از آن دست کشید. این مورد چندبار هم به اطلاع مقامات امریکایی رسیده است.

در نهایت باید گفت که همه برآورد امریکایی‌ها حکایت از آن دارد که عراق در اردوگاه ایران قرار خواهد گرفت. این مساله حتی در مورد طرف‌های کردی نیز صادق است. تخلیه بخش عمده‌ای کنسولگری امریکا در اربیل این مساله را تقویت می‌کند. آماده‌باش نظامیان تروریست امریکایی که به‌صورت اعلانی تعدادشان ۱۰ هزار نفر است، بی‌سابقه توصیف شده، اما این آماده‌باش هیچ مانعی در مقابل گروه‌هایی که می‌خواهند علیه این مراکز نظامی عمل کنند نخواهد بود. هرگونه تلفات امریکایی‌ها در عراق برای دولت ترامپ دردسرساز است و همانگونه که گفته شد تلاش‌ها برای خارج کردن این کشور از دایره درگیری از سوی کاخ سفید حتی با امتیازات بسیار، تاکنون ناکام مانده است.

ایران با هوشیاری فهمیده است که باید باید هوای دوستان عراقی خود را داشته باشد. این اعتماد، حمایت و حضانت از قدرت کشور در عراق که در طول ۱۶ سال گذشته به شکل تدریجی رشد کرده و امروز به این مرحله رسیده، بیانگر آن است که عراق در سیاست کلی جمهوری اسلامی ایران از اولویت بالایی برخوردار است. همه آن حاشیه‌هایی هم که در طول سال گذشته برای اختلاف‌افکنی میان ایرانی‌ها و عراقی‌ها روی داد برای دور کردن دو کشور از هم بود. همه این سناریوها که از کم‌عقلی عده‌ای نادان در ایران و عراق سرچشمه گرفته بود، از سوی یکی از مراکز هدایت سفارت امریکا در بغداد فضاسازی می‌شد و در فضای مجازی ایران نیز به سرعت دست به دست. موضع ایران در نفی مذاکره با امریکا، برای ترامپ چنان سنگین بود که دست به اقدامات دیگری زده که در روزهای آینده خواهید شنید. او وقتی فشار را ببیند، کوتاه خواهد آمد، خواهید دید.

یادداشت کریم جعفری