معنای خارج کردن آمریکا از عراق چیست؟

رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق که برای نخستین بار پس از تشکیل دولت جدید این کشور به ایران سفر کرده بود، تأکید ویژه‌ای بر ضرورت خروج نظامیان آمریکایی از عراق کرده و فرمودند: «دولت عراق باید کاری کند که نظامیان آمریکایی هرچه زودتر از عراق خارج شوند».

ایشان با استناد به این که آمریکایی‌ها در هر کشوری که برای مدت طولانی حضور نظامی داشته‌اند، روند بیرون راندن آن‌ها دچار مشکل شده، افزودند: «هدف آمریکا از حضور در عراق، فراتر از حضور نظامیِ صرف است و آن‌ها به‌دنبال حضور و منافع بلندمدت و تشکیل دولتی همچون دولت‌های نظامی در اوایل اشغال عراق هستند».(۱۷ فروردین ۹۸)

ایشان در دیدارهای گذشته با مقامات عراقی نیز آمریکا را «شریک غیرقابل اطمینان» توصیف کرده و فرموده‌اند: «آمریکایی‌ها هر زمانی که لازم بدانند، قطعاً تمام قول و قرارهای خود را زیر پا خواهند گذاشت و خیانت خواهند کرد».(۱۰ شهریور ۹۱)

رهبر معظم انقلاب در دیداری که با نخست وزیر سابق عراق نیز داشتند ضمن اشاره به مخالفت آمریکا با نیروهای حشد الشعبی، علت این مخالفت را از دست رفتن عامل اقتدار عراق بیان فرموده‌اند.(۳۰ خرداد ۹۶) در واقع تحلیل ایشان از حضور آمریکا در عراق ضعیف نگه داشتن این کشور است که در این راستا با هر عامل اقتدار این کشور نیز مخالفت می‌کنند.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار دیگری نیز به استناد تجربه حضور استعماگران در گذشته و در حال حاضر نیز توسعه طلبی آمریکایی‌ها در عراق، تآکید کردند: «بدخواهان عراق هیچ‌گاه خواستار ظهور نیروی عظیم مردمی در صحنه نیستند».(۲۷ خرداد ۹۴)

بررسی دقیق‌تر روند ورود و حضور آمریکایی‌ها پس از سقوط رژیم بعث در عراق، روشن می‌سازد این حضور هرچند با چهره نظامی صورت گرفته اما در این مدت آمریکایی‌ها به شکل‌های مختلفی سعی در تثبیت حضور خود در این کشور داشته‌اند. در واقع برای تحقق هدف خارج کردن آمریکایی‌ها از عراق باید شکل‌های مختلف حضور آنان در این کشور را شناخت و بر اساس آن اقدام کرد.

حضور آمریکا در عراق را می‌توان در یک دسته بندی کلی به سه شکل نظامی، دیپلماتیک و امنیتی- اقتصادی تقسیم کرد:

تصور غالب از حضور آمریکا در عراق، شکل نظامی آن است و به این دلیل عمده تحلیل‌های ارائه شده نیز بر همین مبنا مطرح می‌شوند. در حالی که حضور دیپلماتیک و امنیتی- اقتصادی آمریکا در عراق نیز بسیار راهبردی و حائز اهمیت است.

نفوذ نظامی آمریکا در عراق

حضور نظامی آمریکا، خصوصاً بعد از سفر اخیر و شبانه رئیس جمهور این کشور به عراق و دیدار با سربازان آمریکایی در پایگاه عین‌الاسد در غرب عراق و اعلام رسمی وی مبنی بر اینکه «آمریکا قصد ندارد نیروهای نظامی خود را از عراق خارج کند»، مجدداً مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها قرار گرفت. درحالیکه پیش از آن حضور نظامیان آمریکایی در عراق به شکل رسمی مورد تایید قرار نمی‌گرفت اما با سفر ترامپ، روشن شد که آمریکا قصد دارد همچنان حضور نظامی خود در عراق را حفظ کند.

همزمان با تصمیم آمریکا برای خارج کردن نظامیان خود از سوریه، خبرهای متعددی از انتقال و استقرار این نظامیان در عراق و احداث چند پایگاه نظامی دیگر در این کشور منتشر شد. دی ماه سال گذشته یکی از منابع اقلیم کردستان در گفت‌وگو با شبکه ماهواره‌ای العربیه از قصد آمریکا برای ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در استان اربیل واقع در شمال این کشور خبر داد. در خبر دیگری به نقل از یک عضو استانداری الانبار عراق، از قصد آمریکا برای ساخت دو پایگاه نظامی جدید در غرب این کشور، حدود ۱۰۰ کیلومتری مرز سوریه، پرده برداشته شد.

رسانه‌های مختلفی به نقل از «عامر الفایز» نماینده پارلمان عراق، در پی انتشار خبر تماس تلفنی «مایک پامپئو» وزیر خارجه آمریکا با «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر عراق، اعلام کردند که وزیر خارجه آمریکا در این گفت‌وگو اعلام کرده که آمریکا خواستار افزایش حضور نظامی در عراق در مقابل تمدید معافیت عراق از تحریم‌های تحمیلی علیه ایران برای مدت سه ماه دیگر است.

نفوذ دیپلماتیک آمریکا در عراق

با وجود اهمیت حضور نظامی آمریکا در عراق، اما آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته، نحوه حضور دیپلماتیک این کشور است. جلوه ظاهری حضور دیپلماتیک آمریکا در عراق، سفارتخانه این کشور در بغداد است که وسعت آن به بیش از ۴۲ هزار متر مربع می‌رسد و بر اساس آخرین گزارش‌ها حدود ۵ هزار کارمند در آن مستقر هستند. بر اساس خبرهای منتشر شده تعداد کارمندان این سفارتخانه در سال ۲۰۱۲ به بیش از ۱۶ هزار نفر هم می‌رسید. سفارتخانه آمریکا در بغداد طبق برآوردهای انجام شده با مبلغی حدود ۷۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ به بهره‌برداری کامل رسید که در سال‌های پس از آن مخارج زیرساختی این سفارتخانه به بیش از یک میلیارد دلار هم افزایش یافت. در این سفارتخانه بخش‌های مختلفی همچون نیروگاه برق، مرکز تصفیه فاضلاب، سالن‌ها و زمین‌های ورزشی و چندین مجتمع مسکونی ویژه کارکنان احداث شده است.

سفارتخانه آمریکا که بزرگترین سفارت این کشور در جهان محسوب می‌شود، از دومین سفارت بزرگ آمریکا که در ایروان ارمنستان قرار دارد، پنج برابر و از سومین سفارت بزرگ این کشور که در پکن مستقر است، بیش از ده برابر وسیع‌تر می‌باشد. (تصویر زیر)

علاوه بر این سفارتخانه، آمریکا در ۶ جولای ۲۰۱۸ به طور رسمی احداث کنسولگری ۲۰ هکتاری خود در اربیل عراق را آغاز کرد. این کنسولگری که بزرگترین کنسلوگری آمریکا در جهان محسوب می‌شود قرار است تا سال ۲۰۲۰ به بهره‌برداری برسد. پیش از این آمریکا از سال ۲۰۰۷ در اربیل کردستان، دفتر دیپلماتیک دایر کرده بود.

کنسولگری آمریکا در بصره نیز هرچند از نظر وسعت مورد توجه نیست اما نقش ویژه‌ای در هدایت تنش‌ها و اغتشاشات سال‌های اخیر در این استان بر عهده داشته و از طریق شبکه‌سازی و ارتباط با فعالین مجازی این استان به دنبال تفرقه افکنی میان شیعیان جنوب عراق و خصوصاً میان دو ملت ایران و عراق بوده است.

غیر از مراکز رسمی دیپلماتیک آمریکا در عراق، مرکز پشتیبانی دیپلماتیک بغداد موسوم به “Baghdad Diplomatic Support Center (BDSC)” نیز که در بخش غربی فرودگاه بین المللی بغداد استقرار دارد، متعلق به وزارت امور خارجه آمریکا بوده که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

این مرکزِ ظاهراً دیپلماتیک که وسعت آن بیش از ۱۰۰ هکتار (بیش از دو برابر وسعت سفارت آمریکا در بغداد) دارای باند فرودگاه، چندین هواپیما، ساختمان‌های اداری و حدود ۱۷۰۰ کارمند است.

نقش اصلی این مرکز طبق آنچه در رسانه‌های بین المللی ذکر شده، محل استقرار نیروهای تأمین امنیت و پشتیبانی از مراکز دیپلماتیک آمریکا خصوصاً سفارت بغداد است.

این زیرساخت و تجهیزات عظیم قطعاً برای انجام امور معمول دیپلماتیک نیست و کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی فراوانی برای آمریکا در عراق دارد. از جمله تلاش‌های سیاسی مستمر آمریکا در عراق، تحت فشار قرار دادن جریان‌های سیاسی و دولت این کشور برای حصول نتیجه مطلوب خود در انتخابات پارلمان این کشور است.

نفوذ امنیتی- اقتصادی آمریکا در عراق

آمریکا در قالب شرکت‌های دولتی، خصوصی و چندملیتی حضور چشمگیری در سطوح مختلف اقتصادی و امنیتی عراق پیدا کرده و از این طریق به دنبال تسلط بر گلوگاه‌های حساس و راهبردی این کشور بوده است. شرکت‌های چندملیتی نفتی آمریکایی در همان سال‌های ابتدای سقوط رژیم بعث وارد این کشور شده و با امضای قراردادهای مختلف با دولت عراق، چتر خود را بر سر چاه‌های نفت این کشور باز کردند.

به عنوان مثال شرکت اگزون موبیل آمریکا که ریاست آن را در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ رکس تیلرسون، وزیر خارجه سابق آمریکا بر عهده داشت، در سال‌های ابتدای حمله آمریکا به عراق، وارد این کشور شده و تا کنون در میادین مختلف آن مستقر است. سیاست اصلی این شرکت‌ها در طول سال‌های متمادی حضور در عراق نیز جلوگیری از رشد مطلوب ظرفیت داخلی صنعت نفت عراق بوده به طوریکه روند پالایش نفت در این کشور همواره پایین نگه داشته شده است. (نمودار زیر)

اما نمونه دیگری از نفوذ آمریکا در عراق، حضور شرکت‌های به ظاهر خصوصی آمریکایی در بخش تأمین امنیت مراکز راهبردی عراق، همچون جاده، فرودگاه، مراکز سیاسی و… است. یکی از این موارد مربوط به شرکت آمریکایی Olive Group است. این شرکت یکی از زیرمجموعه‌های هلدینگ Constellis بوده که خود Constellis یکی از واحدهای منشعب شده از شرکت بلک واتر (Blackwater) آمریکا می‌باشد. شرکت بلک واتر، در عراق بواسطه کشتار غیرنظامیان و شخصیت‌های مختلف عراقی، سابقه سیاهی در دوره حضور مستقیم خود در عراق دارد.

شرکت Olive Group در ۶ استان عراق در بخش‌های خدمات امنیتی، لجستیک، نظارت و بررسی وضعیت امنیتی و حفاظت از شرکت‌های بزرگ به خصوص شرکت‌های چندملیتی نفتی نیز فعالیت دارد. امضای قرارداد تأمین امنیت و نگهداری جاده بین المللی بغداد- طریبیل (مرز عراق و اردن و سوریه) به طول ۵۷۵ کیلومتر در سال ۲۰۱۷ و قرارداد تأمین امنیت فرودگاه بین المللی نجف و بغداد به این شرکت دو نمونه از قراردادهای مهم این شرکت در عراق است. وجه مشترک عمده قراردادهای این شرکت، گلوگاه بودن نقاطی است که در آن حضور پیدا می‌کند که از این طریق بتواند اشراف و تسلط کافی بر اطلاعات حساس عراق به دست بیاورد.

ضرورت خارج کردن آمریکا از سه سطح نظامی، دیپلماتیک و امنیتی- اقتصادی عراق

هدف اصلی آمریکا در عراق، اول ضعیف و وابسته نگه داشتن این کشور و دوم ایجاد اختلاف و فاصله میان آن و جمهوری اسلامی ایران است. برای تحقق این اهداف هم نیاز به هر سه ضلع مثلث نفوذ خود در عراق دارد.

با توجه به آنچه در فوق ذکر شد، برای به محقق شدن خروج آمریکا از عراق باید به هر سه سطح نظامی، دیپلماتیک و امنیتی- اقتصادی در این کشور توجه نمود و بر اساس آن اقدام کرد. چراکه هر سه ضلع این مثلث نفوذ آمریکا در عراق مکمل یکدیگر بوده و بواسطه آنها توانسته سال‌های متمادی در این کشور حضور داشته باشد.