پیش در آمدی بر نقش اردن در معامله قرن فلسطین

بخوانید: معامله قرن فلسطین!

 
طبق آمار موجود، اردن میزبان بیش از ۲ میلیون فلسطینی آواره از سال ۱۹۴۸ یعنی آغاز رژیم صهیونیستی اسرائیل است که بخشی از آن نیز مربوط به آوارگان جنگ ۱۹۶۷ می باشد. اردن غالبا به این افراد اعطای شهروندی کرده‌است، که البته گذرنامه‌های آن‌ها به شکلی، متمایز شده است. و برخی آمارها حکایت از آن دارد که بیش از ۶۰% از جمعیت ۱۰ میلیونی اردن را فلسطینی تبارها و فرزندان آنها تشکیل داده‌اند. و بخشی هم خارج از کمپ‌های رسمی اونروا ساکن هستند.
 
در حال حاضر کرانه باختری در بخش‌هایی تحت الحمایه اردن محسوب می شود. و پادشاه اردن متولی قدس شریف است. در سال‌های گذشته، پادشاه اردن با خط قرمز خواندن مسأله قدس به تعرضات مکرر گروه‌های تندرو صهیونیست و یهودی‌های مذهبی به مسجدالاقصی واکنش نشان می داد.
البته به نظر میرسد، این موضع در راستای ایجاد وجهه و جایگاه سیاسی و معنوی برای پادشاه و ترس از قدرت گرفتن جریان‌های اسلامی اتخاذ می‌شد، چرا که اردن در برابر این تعرضات و توهین‌ها و برگزاری نماز یهودی در مسجدالاقصی که با مسامحه عمدی پلیس اسرائیل میسر می‌شد، تنها به اعتراضات دیپلماتیک بسنده می‌کرد.
 
اردن همچنین دروازه کرانه باختری است و می تواند شرایط را برای اسرائیل دگرگون کند. اما خود اردن مانع اصلی برای مسلح شدن کرانه باختری است؛ نه فقط به آن دلیل که وابسته به غرب است و کمک‌های غرب به اردن هم، به تأمین امنیت اسرائیل بستگی دارد، بلکه تجربه قبلیِ قدرت گرفتن و مسلح شدن فلسطینیان در اردن خصوصا ماجرای سپتامبر سیاه، عامل اصلی جلوگیری اردن از مسلح شدن کرانه باختری است.

در سالهای اوج قدرت جنبش فتح خصوصا بعد از پیروزی علیه اسرائیل در نبرد الکرامه، حتی نیروهای معمول ارتش اردن توان مقابله با جنبش فتح را نداشتند و فلسطینی‌ها، حتی بخش‌هایی از پایتخت اردن را تحت سیطره خود داشتند. تا نهایتا منجر به درگیری شدید وخونین ارتش اردن و اخراج فتح از اردن شد.
 
شاید برای بسیاری تازگی داشته باشد که بدانند اردن هنوز هم زمین‌هایی تحت اشغال اسرائیل دارد. در جریان صلح اردن-اسرائیل در ۱۹۹۴، اسرائیل متعهد به بازگرداندن دو منطقه اشغالی الباقوره و الغمر به اردن شد. اما الحاقیه‌ای بر آن زده شد و این مناطق به اجاره ۲۵ ساله اسرائیل درآمد.

کشاورزان اسرائیلی هر روز وارد این مناطق می‌شوند و زراعت می‌کنند و پلیس اسرائیل هم می‌تواند وارد این مناطق شود. با فشار پارلمان و جناح اخوانی آن در راستای عدم تمدید ایجار این مناطق نهایتا پادشاه اردن بعد از تظاهرات ۱۹ اکتبر ۲۰۱۸، اعلام کرد قرارداد اجاره تمدید نخواهد شد.

نتانیاهو اعتراض کرد و گفت مذاکره خواهیم کرد. وزیر کشاورزی اسرائیل هم تهدید کرد اگر اردن اقدامی برای بازپس‌گیری این مناطق انجام دهد، آب شرب عمان (پایتخت اردن) را به شدت کاهش خواهند داد و این اردنی‌ها هستند که نیاز به ما دارند، بیش از آنکه ما محتاج آنان باشیم. اما مسأله همچنان در جریان است.
 
اردن از لحاظ اقتصادی با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم میکند. کمبود منابع درآمدی بزرگ و بیابانی بودن و غیر قابل استفاده بودن اکثر اراضی این کشور از یک طرف و فقر منابع تولید انرژی از سوی دیگر اقتصادی ضعیف برای اردن به ارمغان آورده است. بحران اخیر در سوریه و عراق که بیش از نیمی از صادرات و مسیر ترانزیت این کشور را مختل کرده است در سالهای اخیر مزید بر علت شده است، در کنار ورود بیش از ۱/۵ میلیون آواره سوری و عراق به اردن.

لذا اردن از دیدگاه منافع ملی، خواهان عادی شدن روابط با سوری ها و بازگشایی مرزها و جریان افتادن ترانزیت بین دو کشور است، اما وابسته بودن سیاست خارجی آنها به غرب سبب تعویق و کارشکنی در این زمینه می‌شود. البته این امری طبیعی‌است، چرا که رقم کمک‌ها و سرمایه گذاری‌های امریکا و انگلیس و اتحادیه اروپا بسیار بزرگتر است، افزون بر حمایت نظامی و سیاسی که از اردن بعمل می آید.
 
مسأله مهاجران فلسطینی و خارجی از طرفی سبب بزرگتر شدن اقتصاد اردن و رونق آن شده است، اما هزینه‌هایی را هم بر اردن تحمیل کرده است که عمدتا سعی شده از طریق صندوق UNRWA به جبران آن بپردازد. خصوصا در زمینه هزینه های آموزشی و بهداشتی به مهاجران.

با قطع کمک های مالی امریکا از صندوق اونروا حدود ۴۴۶ میلیون دلار کسری بودجه از مجموع ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بودجه کل اونروا، پدید آمده است. و این برای اردن مصیبت اقتصادی دیگری بود. حالا اردن بیش از پیش آسیب پذیر است و طبیعتا آماده دادن امتیازات بیشتر…
 
با این مقدمه و تصویر کلی از اردن به معامله قرن و نقش اردن در آن خواهیم پرداخت …
 

جهاد_رضا