سناریوی حذف حشدالشعبی؛ بخش اول

چرا حشدالشعبی را می‌خواهند حذف کنند؟
از ابتدای شکل گیری حشدالشعبی و تا کنون و خصوصا پس از شکست نیروی تروریست داعش، پیوسته تلاش‌های پیدا و پنهان زیادی برای انحلال و حذف سازمان حشدالشعبی در عراق شده است. این تلاش‌ها از سوی آمریکا، عربستان، رژیم صهیونسیتی و برخی جریان‌ها و گروه‌های سیاسی داخل عراق دنبال می‌شوند که موارد و مصادیق متعدد و متنوعی برای اثبات آن وجود دارد.

به طور نمونه می‌توان به حملات ماه‌های گذشته پهپادهای رژیم صهیونیستی به مقرهای حشدالشعبی و یا شرط آمریکا مبنی بر تحویل سلاح گروه‌های حشدالشعبی در ازای تمدید معافیت عراق از تحریم‌های ایران اشاره کرد. اخیراً نیز وزارت خزانه‌داری آمریکا چهار عراقی را به بهانه نقض حقوق بشر تحت تحریم قرار داد که سه نفر از آنها از رهبران حشد الشعبی هستند[۱]. در این یادداشت به چرایی وجود برخی تلاش‌ها برای حذف حشدالشعبی عراق اشاره می‌شود.

– شکل‌گیری خارج از فرآیندهای مرسوم
حشد الشعبی، اولین و تنها نهاد نظامی و دفاعی عراق است که مستقل از فرآیندهای موجود مانند توافقات جریان‌های سیاسی، زدوبندها و فسادهای اقتصادی و یا برنامه‌های هدفمند آمریکا در عراق شکل گرفته است. هرچند که گروه‌های نظامی ذیل حشد الشعبی منتسب به برخی رهبران مذهبی و سیاسی عراق هستند، اما روح حاکم بر نیروهای حشد الشعبی کاملاً مستقل از تقسیم‌بندی‌های مرسوم در این کشور شکل گرفته است. این ساختار برای آمریکا، که طراح و ذینفع اصلی نظامات و ساختارهای فعلی در عراق است، تهدیدی جدی به حساب می‌آید.

– بدنه اجتماعی فراگیر و گسترده
تقریبا از اغلب استان‌ها و مناطق عراق، حتی مناطق سنی نشین این کشور، در تشکیل حشد الشعبی مشارکت داشته اند. هرچند که نقش و سهم شیعیان عراق بسیار بیشتر و موثرتر از دیگران بوده است. با این حال، حشد الشعبی را می‌توان تنها سازمان و نهاد در عراق دانست که دامنه اعضای آن فراگیر و در اغلب شهرهای عراق ادامه یافته است. از سوی دیگر داشتن دفاتر نمایندگی و جذب نیرو در مناطق مختلف عراق نیز نقطه قوت این سازمان به شمار می‌رود. این ویژگی، باعث شده برخی جریان‌های سیاسی مانند جریان صدر، حشد الشعبی را رقیب جدی خود در همراه کردن بدنه اجتماعی تلقی کنند.

– زیربنای اعتقادی و وحدت آفرین
حشد الشعبی، تنها نهادی است که شکل گیری آن ذیل یک جریان سیاسی، مذهبی و یا عشیره‌ای انجام نگرفته است. بلکه محور اصلی آن اعتقادات ملی- مذهبی است که به همین دلیل باعث شده گروه‌های مختلف را گردهم آورد و زمینه وحدت و هم‌جهت شدن گروه‌های مختلف را فراهم آورد. تکثر و تعدد جریان‌های مذهبی و سیاسی در عراق باعث شده این کشور پیوسته دچار منازعات سیاسی و داخلی باشد که آمریکا و کشورهای همسو با آن نیز پیوسته از این ویژگی جامعه عراق بهره برده‌اند. با تشکیل حشد الشعبی، جزیان تازه‌ای برخلاف رویه‌های قبلی بوجود آمد که طبیعتاً مخالفان زیادی هم دارد.

– عامل اعتماد به نفس جامعه عراق
پس از ورود داعش به عراق و شکست‌های پی در پی ارتش این کشور، فضای سرخوردگی و خودباختگی در جامعه عراق حاکم گردید و عموم مردم به دنبال راهی برای جبران این شکست‌ها بودند. با حکم جهاد کفایی مرجعیت عراق برای مقابله با داعش، اغلب جوانان عراقی که انگیزه زیادی برای جبران شکست‌های خود داشتند، به طور داوطلبانه در تشکیل گروه‌های مختلف حشد الشعبی شرکت کردند. این اتفاق باعث شده حشد الشعبی، تبدیل به نماد اعتماد به نفس ملی جامعه عراقی شود. حتی در اعتراضات اخیر نیز تجربه پیروزی در برابر داعش،  باعث اعتماد به نفس جوانان عراقی برای مبارزه با مشکلات اقتصادی و سیاسی شده است. داشتن اعتماد به نفس ملی در جامعه عراقی به معنای حرکت به سمت استقلال و تکیه بر توان جوانان خود است که منجر به شکل گیری کشوری قدرتمند خواهد شد. این در حالی است که عراق مستقل و قدرتمند، با منافع کشورهای آمریکا و عربستان در تعارض است. چراکه آمریکا هم اکنون به بهانه نبود امنیت در این کشور حضور دارد. از سوی دیگر عربستان نیز عراق را رقیب دیرینه خود در رهبری کشورهای عربی می‌داند.

– پیوستگی به اعتبار و جایگاه مرجعیت
با توجه به نقش موثر مرجعیت در شکل گیری حشد الشعبی، اقتدار و تقویت حشد الشعبی به معنای اقتدار و تقویت جایگاه مرجعیت در عراق است. روشن است که کشورهایی همچون آمریکا و عربستان هیچ گاه موافق تقویت جایگاه مرجعیت شیعه در عراق نیستند و منافع خود را در خطر خواهند دید. از سوی دیگر برخی جریان‌های سیاسی نیز که از گذشته با تقویت جایگاه مرجعیت شیعی در عراق مخالف بودند، با حفظ و تقویت حشد الشعبی هم مخالف خواهند بود. جریان صدر نیز که به بهانه مرجعیت عربی و غیرعربی همواره به دنبال به حاشیه بردن مرجعیت فعلی عراق بوده، به دنبال انحلال حشد الشعبی نیز است.

– رقابت امنیتی و نظامی با آمریکا
حشد الشعبی در طول نبرد با داعش توانسته علاوه بر کسب تجربیات امنیتی و اطلاعاتی مناسب، ساختارسازی مناسبی نیز در این بخش‌ها انجام دهد. به عنوان مثال پیش از آغاز اعتراضات اخیر، نیروهای اطلاعاتی حشد الشعبی، توطئه‌های مختلفی را شناساسی و خنثی کرده‌اند که از جمله مهمترین آن‌ها طرح کودتای نظامی برخی فرماندهان ارشد این کشور است. از طرف دیگر یکی از گلوگاه‌های مهمی که آمریکا در قالب شرکت‌های خصوصی و دولتی در عراق به دست گرفته، بخش‌های امنیتی و اطلاعاتی این کشور است. مانند شرکت‌های تأمین امنیت بزرگراه‌ها و فرودگاه‌های بین المللی است که با توجه به توان نیروهای حشدالشعبی، رقیب جدی برای به دست گرفتن این بخش‌ها برای آمریکا به شمار می‌رود.

– داشتن توان سازندگی و بازسازی زیرساخت‌ها
تجربیات نیروهای حشدالشعبی در بخش سازندگی در طول این سال‌ها به شدت تقویت شده و علاوه بر داشتن تجهیزات مناسب، دغدغه و رویکرد آنان نیز همواره بازسازی و احیای مناطق تخریب شده در طول جنگ بوده است. وجود این ظرفیت باعث می‌شود در صورت استقرار دولت و سیاست‌گذاری صحیح، امکان تکمیل برخی طرح‌های زیرساختی، مستقل از زد و بندهای سیاسی و اقتصادی فراهم شود. طبیعتا حرکت عراق به سمت عمران و بازسازی به معنای حرکت به سمت کشوری مستقل وقدرتمند است که خلاف منافع آمریکا و کشورهای همسو با آن است.

– ظرفیت جذب و تکیه بر جوانان
شاید مهم‌ترین ویژگی حشدالشعبی که سبب بسیاری از توطئه‌‌ها علیه آن شده، ظرفیت بالای آن برای جذب جوانان عراقی است. گرد هم آوردن جوانان عراقی حول اهداف متعالی، به معنای ساختن نسل آینده این کشور با آرمان مبارزه با هرگونه تجاوز و ظلم است. همچنین خصلت‌های دوران جوانی نیز باعث می‌شود روحیه با انگیزه جوانان عراقی به فضای جامعه نیز سرایت کند و به گفتمان غالب تبدیل شود.


موارد دیگری را نیز می‌توان به عنوان دلایل وجود برخی تلاش‌ها برای انحلال حشد الشعبی برشمرد، مانند ارتباط عقیدتی با جمهوری اسلامی و یا وجود برخی فرماندهان ارشد در حشد الشعبی که رابطه نزدیکی با ایران دارند. با این حال هدف اصلی یادداشت ذکر دلایلی است که مربوط به فضای داخلی جامعه عراق است و عوامل اصلی آن نیز درون خود کشور عراق وجود دارند.

[۱] در بخش دوم یادداشت این موارد و مصادیق به تفصیل اشاره خواهد شد.