میراث حاج قاسم سلیمانی در سوریه

سردار سلیمانی به عنوان فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران از ابتدای شروع بحران در سوریه با توجه به نقش محوری که در مدیریت این پرونده بر عهده داشتند، با انجام اقدامات متعدد زمینه را برای تحقق راهبرد جمهوری اسلامی ایران یعنی حفظ و بقای نظام سوریه و مقابله با جبهه تکفیری در پرتو حمایت و پشتیبانی از ارتش سوریه فراهم ساختند و از خود میراث گرانبهایی در این کشور به عنوان یکی از اضلاع محور مقاومت به جای گذاشتند.

از ابتدای شروع بحران در سوریه، جمهوری اسلامی ایران راهبرد اصلی خود را بر پایه حفظ و بقای بشار اسد در قدرت تعریف نمود و از سوی دیگر جبهه مخالف یعنی امریکا و همپیمانان منطقه ای آن، راهبرد خود را بر پایه سرنگونی بشار و حذف او از قدرت تعریف کردند؛ در واقع راهبرد اصلی دشمن در جبهه سوریه بر پایه اصل بشارزدایی تعریف می شد و علیرغم وجود اختلافاتی میان همپیمانان منطقه ای امریکا در تعامل با پرونده سوریه، این کشورها در یک مقوله و آن هم حذف بشار اسد از قدرت کنار یکدیگر قرار گرفته بودند و در سوی مقابل جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از حامیان اصلی نظام بشار اسد وارد این کشور شد و در مسیر حمایت از نظام حاکم در عرصه های مختلف، نظامی – امنیتی، سیاسی، اقتصادی و رسانه ای گام برداشت و در این مسیر به دنبال تحقق مجموعه ای از اهداف راهبردی از جمله بقای بشار اسد و حفظ سوریه در محور مقاومت بود.

بعد از قدرت گرفتن گروهای معارضِ تروریستی در پرتو حمایت منطقه ای و بین المللی از این گروه ها و تزریق عناصر تروریستی از خارج به داخل سوریه، موازنه نظامی در عرصه میدانی با توجه به حمایت و پشتیبانی غرب و حوزه عربی به نفع گروه های معارض بر هم خورد و تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۷۰ درصد جغرافیای سوریه در اختیار جریان های مخالف نظام حاکم قرار گرفت. پس از آن جمهوری اسلامی ایران طی یک اقدام ابتکاری با مدیریت و محوریت شخص سردار سلیمانی وارد یک توافق نظامی – امنیتی با روس ها شد و در پی آن هر دو کشور یک ائتلاف نظامی با تقسیم وظایف معین و مشخص جهت مقابله با گروه های معارض و تروریستی در خاک سوریه تشکیل دادند. این ائتلاف طی ماه های نخست موفق شد تغییرات چشمگیری را در عرصه معادلات نظامی – امنیتی سوریه ایجاد کند و به مرور زمان صحنه معادله را به نفع نظام حاکم تغییر دهد و زمینه را برای استمرار و تداوم این ائتلاف در عرصه های غیر نظامی در پرتو پیروزی های بزرگ میدانی همچون آزادسازی حلب و به تبع آن شکل گیری فرایند آستانه و جذب ترکیه به سمت این ائتلاف فراهم سازد. نقش سردار سلیمانی در مجاب کردن روس ها برای ورود نظامی مستقیم به بحران سوریه از اهمیت و نقش بسزایی برخودار می باشد چرا که تا پیش از آن، روس ها تمایل چندانی برای ورود نظامی مستقیم به پرونده سوریه نداشتند و در پرتو مذاکرات سردار سلیمانی با شخص پوتین توافق دو جانبه میان دو کشور جهت انجام ماموریت نظامی مشترک بر اساس الگوی تقسیم وظیفه محقق یافت به گونه ای که بعد از آن روس ها در عرصه هوایی و جمهوری اسلامی ایران به همراه ارتش سویه و گروه های مقاومت در عرصه زمینی به ایفای نقش پرداختند.

یکی دیگر از شاهکارهای سردار سلیمانی در مدیریت پرونده سوریه که از آن می توان به عنوان یک پیوست بعد از شکل گیری ائتلاف راهبردی میان ایران و روسیه نام برد و به موجب آن زمینه برای تقابل حداکثری با گروه‌های تروریستی و مهار آنها در عرصه نبردهای میدانی فراهم شد، قدرت ایشان در شبکه سازی نیروهای محلی و بومی می باشد که در پرتو آن محور مقاومت توانست زمینه را برای مقابله با گروه های تروریستی و اعاده حاکمیت دمشق بر بخش اعظمی از جغرافیای از دست رفته خود فراهم سازد به گونه ای که در حال حاضر و پس از گذشت ۸ سال از بحران سوریه، بشار اسد رئیس جمهوری این کشور همچنان قدرت را در این کشور در اختیار دارد و این مساله در نگاه اول بیانگر شکست دشمن در اجرای راهبردهای خود و پیروزی جمهوری اسلامی ایران یا به تعبیر دیگر محور مقاومت در عمل بخشیدن به راهبردهای خود در سوریه می باشد که این امر به طور کامل مرهون تدبیر هوشمندانه فرمانده نیروی قدس سپاه سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی می باشد.

از دیگر دستاوردهای برجسته سردار سلیمانی در پرونده سوریه، آزادسازی شهر بوکمال در استان دیرالزور از عناصر داعش و در گام بعدی بازگشایی گذرگاه مرزی “بوکمال – القائم” می باشد.  با بازگشایی این گذرگاه گام بسیار مهمی برای بازگشت شرایط به قبل از شروع بحران در سوریه  و عادی شدن تردد روزمره میان عراق و سوریه و همچنین ایران صورت گرفت.  از بعد اقتصادی، بازگشایی این گذرگاه تاثیرات و پیامدهای ویژه ای را برای نظام سوریه به همراه دارد به خصوص با توجه به اینکه در شرایط کنونی نظام سوریه در معرض تحریم های شدید اقتصادی از سوی امریکا قرار گرفته و این گذرگاه می تواند ضمن شکستن حصر اقتصادی، زمینه را برای صادرات محصولات کشاورزی و خوراکی سوریه به کشور عراق و احیای مناسبات تجاری و اقتصادی میان دو طرف فراهم سازد. در واقع، بازگشایی این گذرگاه در شرایط فعلی به منزله ایجاد راه تنفس اقتصادی برای نظام سوریه و شکل گیری یک منبع اقتصادی مهم برای این کشور می باشد، تا جایی که انتظار می رود ترانزیت کالا و خدمات به تا بیش از ۳۰ درصد بین دو کشور افزایش یابد. طبق آمارهای موجود، حجم تبادل تجاری میان دو کشور عراق و سوریه در سال ۲۰۱۱ و پیش از آغاز بحران در این کشور، بیش از ۲ میلیارد دلار بوده و صادرات سوریه به عراق حدود ۴۶ درصد از کل صادرات این کشور به حوزه عربی را در سال ۲۰۱۲ را شامل می شده است  و در شرایط کنونی با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های این گذرگاه در تسهیل تبادل تجاری میان دو کشور به خصوص در حوزه وارات و صادرات امکان افزایش سطح تبادلات اقتصادی میان دو طرف و به تبع آن بهبود ارزش لیره سوریه انتظار می رود.

بازگشایی این گذرگاه نه تنها منجر به افزایش تبادل تجاری میان عراق و سوریه خواهد شد بلکه زمینه را برای بهبود مناسبات اقتصادی میان ایران و سوریه نیز فراهم خواهد ساخت به گونه ای که طبق گفته رئیس کمیته مشترک اقتصادی ایران و سوریه، بازگشایی گذرگاه بوکمال هزینه ترانزیت را برای هر کانتینر حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار یعنی معادل ۵۰ درصد کاهش می دهد و این در حالی است که پیش از این کالا‌های ایرانی به طور معمول یا از بندرعباس با کشتی و یا از بندر مرسین ترکیه از طریق دریا به سوریه می‌رفت که این روش هزینه‌ای حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار برای هر کانتینر به همراه داشت. علاوه بر این از لحاظ زمانی نیز ارسال کالا از ایران به سوریه حدود ۲۰ تا ۴۰ روز به طول می انجامید اما در شرایط فعلی این زمان کمتر از نصف خواهد شد. علاوه بر این بازگشایی این گذرگاه، زمینه را برای رونق صنعت گردشگری و افزایش سفرهای زیارتی و همچنین درمانی شهروندان عراقی به سوریه فراهم خواهد ساخت به خصوص با توجه به اینکه کشور سوریه در حوزه ارائه خدمات پزشکی در سطح مطلوب تری از کشور عراق قرار دارد. جدای از اینها، بازگشایی این گذرگاه نقش حیاتی را در تامین سوخت و فراوردهای نفتی کشور سوریه ایفا خواهد کرد به خصوص با توجه به اینکه بخش اعظم ذخایر نفتی نظام سوریه خارج از کنترل نظام حاکم قرار دارد و امریکا از این مساله به عنوان یک اهرم فشار علیه نظام حاکم استفاده می کند. بر همین اساس، بازگشایی این گذرگاه، نقش ویژه ای را در برطرف کردن کمبود فرآوردهای نفتی در سوریه و همچنین کاهش بهای سوخت در این کشور ایفاء خواهد کرد.

نقش سردار سلیمانی در بازگشایی این گذرگاه و عادی شدن شرایط در آن برای کسی پوشیده نیست به گونه ای که ایشان بعد از آزادسازی شهر بوکمال، طی ابتکاری هوشمندانه یکی از راهبردهای اصلی نیروهای مقاومت را در بازگشایی این گذرگاه و عادی شدن شدن تردد روزمره میان عراق و سوریه در این گذرگاه تعریف نمودند و به موجب آن این امر تحقق یافت.  

دستاوردها و شاهکارهای سردار سلیمانی در پرونده سوریه آنقدر گسترده می باشد که بخش اعظم آن در این قلم نمی گنجد اما مهم ترین این اقدامات که از آن می توان به عنوان بخشی از میراث ایشان در سوریه نام برد، به قرار زیر می باشد:

۱. عینیت بخشی به راهبرد حفظ و بقای نظام سوریه و شخص بشار اسد
۲. شکل گیری ائتلاف و شراکت راهبردی میان ایران و روسیه در عرصه نظامی – امنیتی
۳. شبکه سازی نیروهای محلی و بومی (زینبیون، فاطمیون، حیدریون، دفاع وطنی)
۴. مهار تروریسم
۵. تشدید تنگنای امنیتی و ژئوپلیتیک برای رژیم اسرائیل
۶. بازگشایی گذرگاه راهبردی و استراتژیک بوکمال – قائم