یادداشت: آغاز تقابل سیاسی-اقتصادی ایران و عربستان در سوریه

در این سفر، هیات سعودی به ریاست “خالد الحمیدان” رئیس سازمان اطلاعات عربستان با “بشار اسد” رئیس‌جمهور و “علی مملوک” رئیس سازمان اطلاعاتی سوریه پیرامون بازگشایی سفارت عربستان در دمشق، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و مسائل دیگری که جزئیات آن مشخص نیست، دیدار و گفتگو کرده است.
این اقدام سعودی‌ها را می‌توان گامی اساسی در جهت رفع تنش با سوریه و از سرگیری مجدد روابط پس از یک دهه تیرگی دانست.
عربستان سعودی از سال ۲۰۱۱ میلادی و ابتدای بحران سوریه از گروه‌های مسلح و تروریستی حمایت کرد و خواهان استعفا و کنار رفتن بشار اسد از قدرت و همچنین دخالت خارجی در اوضاع این کشور شد. اما حالا این موضع پس از شکست طرح تضعیف محور مقاومت تغییر کرده و سعودی‌ها با اهداف دیگری وارد مذاکره با بشار اسد شده‌اند.

مواردی که پیرامون این تحولات و مسائل برقراری روابط عربستان و سوریه مطرح می‌شود، عبارتند از:

۱- بازگشت مجدد سوریه به اتحادیه عرب و بازگشایی سفارتخانه‌ها:
عضویت سوریه در اتحادیه عرب از سال ۲۰۱۱ میلادی به تعلیق درآمده است و بازگشت آن به لغو تحریم‌های آمریکا علیه دولت این کشور بستگی دارد، چرا که تحریم‌ها منجر به محدودیت کشورهای عربی در ارتباط گیری با سوریه شده است.
گفته می‌شود هیات سعودی در این دیدار به بشار اسد اعلام کرده‌اند که ریاض، از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و حضور در اجلاس سران کشورهای عربی استقبال می‌کند و همانند امارات خواستار کاهش محدودیت‌های کشورهای عربی در روابط با سوریه خواهند شد.
از سویی دیگر بازگشایی سفارت عربستان در دمشق مدنظر قرار گرفته است که گفته می‌شود این اتفاق پس از عید فطر انجام خواهد گرفت و سفارت عربستان در دمشق که از سال گذشته در دست بازسازی است، مجددا بازگشایی خواهد شد.

۲- تاثیر سوریه در منافع عربستان سعودی در لبنان:
پس از شکست طرح سقوط محور مقاومت، نفوذ عربستان در لبنان کاهش پیدا کرد و جریان‌های طرفدار سعودی‌ها از قدرت کنار رفتند. در سالهای پیش از بحران سوریه، یکی از عوامل موثر در تثبیت قدرت و نفوذ عربستان در لبنان توافق آنها با بشار اسد بود. عقب نشینی نظامیان سوری از لبنان، واسطه‌گری در مسائل مرتبط با حزب‌الله لبنان، همسایگی و ۳۷۵ کیلومتر مرز مشترک با لبنان و… از جمله عواملی است که نقش سوریه در لبنان را برجسته می‌کند.
بنابراین عربستان برای بازگشت تامین منافع خود در لبنان به کمک سوریه نیاز دارد.

۳- تعدیل قدرت و نفوذ ایران در منطقه:
این مسئله به طور کلی جزء اهداف عربستان سعودی در منطقه است و برنامه‌های مختلفی برای این موضوع در عراق، سوریه، لبنان، یمن و حتی فلسطین در دست اجرا است.
در جریان تقابل نظامی ایران و عربستان سعودی و البته متحدینش در غرب آسیا، سعودی‌ها اصلی‌ترین بازنده این تقابل بوده‌اند. اما مسائل اقتصادی ناشی از بحران‌های اخیر در این کشورها می‌تواند زمینه‌ی روابط مجدد با عربستان را پدید آورد و یک تقابل سیاسی-اقتصادی را میان ایران و عربستان مجددا رقم بزند.
تحریم‌های بین‌المللی، اشغالگری آمریکا و ترکیه، به وجود آمدن گروه‌های مختلف در سوریه، آشفتگی سیاسی در لبنان، تعلل ایران در ارائه و پیاده‌سازی طرح‌های اقتصادی در منطقه (نظیر: طرح بازسازی سوریه، ظرفیت‌های کشاورزی و تجاری لبنان و عراق، ایجاد خط انتقال نفت و گاز از ایران به بندر لاذقیه و دهها زمینه‌ی دیگر) از جمله مواردی است که می‌تواند میدان را برای جولان عربستان و امارات و سایر کشورهای توسعه‌طلب باز کند.

مسائل دیگری نظیر اشتراکات عربستان و روسیه در سوریه، مسائل انرژی، رقابت عربستان با امارات و… نیز در راستا می‌باشد که در صورت شفافیت و گسترده‌تر شدن روابط عربستان و سوریه می‌تواند بررسی شود.
به این نکته نیز باید توجه داشت که نگاه بشار اسد به روابط با عربستان و سایر کشورهای عربی که به او در جریان بحران سوریه خنجر زدند، از دو منظر “احتیاط و اعتمادسازی” و “نیازها و متعادل‌سازی سطح روابط خارجی با کشورهای متحد” خواهد بود.
بنابراین مرمت چارچوب روابط اقتصادی ایران با منطقه ضرورتی است که در داخل نیز احساس می‌شود، چرا که حفظ منافع و رسیدن به اهداف در گرو تثبیت پیروزی‌های میدانی است.