بررسی زمینه‌های الحاق سوریه به اتحادیه عرب

سوریه در نوامبر ۲۰۱۱ به دلیل امتناع از اجرای طرح صلح اتحادیه عرب، از این سازمان کنار گذاشته شد و متحمل مجموعه‌ای از تحریم‌ها یعنی تحریم سفر برخی مقامات ارشد سوریه و محدودیت در سرمایه گذاری‌ها و معاملات با بانک مرکزی سوریه شد. به استثنای عراق، لبنان و یمن، همه اعضای اتحادیه برای دور ماندن از تحریم توسط اروپا و آمریکا، این اقدامات را برای یک دهه تصویب و حداقل بخشی از آن را اعمال کردند. ده سال بعد و با تخمین ۵۰۰۰۰۰ کشته در جریان جنگ سوریه، چندین کشور عربی (با حمایت روسیه) در حال برداشتن اقدامات برای پایان بخشیدن به انزوای ده ساله بشار اسد و ایجاد مناسبت‌های سیاسی و اقتصادی با این کشور هستند.

وساطت روسیه در الحاق سوریه به اتحادیه عرب

فشار شرایط اقتصادی، فرسایشی شدن جنگ، رقابت‌های منطقه‌ای و قدرت گرفتن حکومت بشار اسد، باعث شده تعدادی از کشورهای عربی اقدامات خود را برای خاتمه دادن به تعلیق سوریه آغاز کنند. با وجود عقب‌نشینی دولت آمریکا در زمان ترامپ، تماس‌ها بین کشورهای عربی با دمشق از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ شدت گرفته و چندین کشور سفارتخانه‌های خود را بازگشایی و دیپلمات‌های ارشد را دوباره به سوریه اعزام کرده‌اند. در این میان امارات متحده نسبت به سایر کشورهای اتحادیه عرب تمایل بیشتری برای ایجاد ارتباط با طرف سوری نشان داده است.

ابوظبی علیرغم حمایت از معارضان سوریه در ابتدای کار اما در دسامبر ۲۰۱۸ از اولین کشورهایی به‌شمار می‌آید که خواستار بازگشت سوریه به اتحادیه عرب شده است. این ایده در ماه مارس پس از دیدار «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه با همتایان خود در امارات و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس، مورد توجه بیشتری قرار گرفت. لاوروف طی این سفر خواستار بازسازی سوریه پس از جنگ شد.

اقدامات کشورهای عربی برای الحاق سوریه

– تونس با فرستادن دیپلمات خود در سال ۲۰۱۵ به دمشق اقدام به بازگشایی سفارت خود کرد.

– عمان نیز سفیر خود را در اکتبر ۲۰۲۰ به سوریه بازگرداند تا اولین کشور حاشیه خلیج فارس در این راستا باشد. ۵ ماه بعد هم سوریه سفیر خود را به مسقط فرستاد و دو طرف در صنعت و تجارت همکاری‌های خود را گسترش دادند.

– در سال ۲۰۱۹ اردن پس از ۷ سال کاردار خود را به دمشق فرستاد.

– وزیر امور خارجه مصر، «سامه شکری»، پس از دیدار با لاوروف در ماه گذشته حمایت خود را از عادی‌سازی با سوریه اعلام کرد.

– عراق هم در اواخر آپریل میزبان وزیر نفت سوریه بود، آنها در مورد انتقال گاز طبیعی مصر از طریق سوریه به مذاکره پرداختند. 

– رئیس سرویس اطلاعاتی عربستان سعودی هم در سوم ماه مارس با همتای خود در دمشق گفتگو کرد که روزنامه «گواردین» از آن به عنوان اولین جلسه بین دو کشور از زمان آغاز جنگ یاد کرد. دو طرف در این جلسه در مورد بازگشائی سفارت‌خانه‌ها گفتگو کردند.

– سه کشور مصر، عراق و اردن هم به زودی جلسه‌ای در بغداد با محوریت ادغام مجدد سوریه به اتحادیه عرب برگزار کرده و بحث و تبادل نظر خواهند پرداخت.

انگیزه‌های الحاق سوریه

به نظر می رسد طیف وسیعی از انگیزه‌های محاربانه منشاء این حرکت باشد:

برای امارات متحده عربی، ادغام مجدد اسد و بازسازی سوریه نوید خاتمه استقرار ترکیه در ادلب را می‌دهد، جایی که دشمن امارات یعنی ترکیه نیروها را برای جلوگیری از مهاجرت پناهندگان مستقر کرده است.

تمایل اردن اساساً ناشی از کمک به اقتصاد خود، بازگرداندن پناهندگان، برقراری مجدد تجارت مداوم و بازگرداندن حمل و نقل زمینی از طریق سوریه در مسیر ترکیه و اروپا است. در این راستا، محدودیت‌های «قانون قیصر» واشنگتن سدی بر راه امان است.

– مقامات مصری بر این باورند که ورود مجدد سوریه به اتحادیه عرب به تدریج «عرب گرایی» سوریه را برجسته کرده و در نتیجه دمشق را از ایران دور می‌کند. سایر کشورهای منطقه احتمالاً نظرات مشابهی دارند. حتی برخی از چهره‌های امنیت ملی رژیم اشغالگر قدس به این امید هستند که روسیه دسترسی ایران به سوریه را محدود کند.

به نظر می رسد اکثر کشورهای عربی – به ویژه مصر – نیز آمادگی پذیرش انتخابات ریاست جمهوری قریب الوقوع سوریه را به عنوان مدرکی از یک انتقال سیاسی دارند. وزیر امور خارجه مصر در کنفرانس مطبوعاتی خود با لاوروف در ۱۲ آوریل اظهار داشت که رای گیری ۲۶ ماه مه به مردم سوریه این اجازه را می دهد تا آینده خود را رقم بزنند.

موانع الحاق:

۱-سازمان ملل

تلاش‌ها برای بازسازی حکومت اسد با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت که نیاز به انتخابات آزاد و عادلانه با مشارکت حداکثری، نوشتن قانون اساسی جدید و سایر پیش‌شرط‌هایی را که سوریه هنوز برآورده نکرده است، ناسازگار است. این قطعنامه همچنین اجرای کامل بیانیه ژوئن ۲۰۱۲ ژنو که خواستار انتقال کامل سیاسی به کشور دموکراتیک و غیر مذهبی سوریه است را شامل می‌شود.

۲-نادیده گرفتن جنایات جنگی

نظر به آنچه سازمان ملل، «نقض گسترده حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین المللی در سوریه» می‌خواند، ادغام سوریه را دچار مشکل می‌کند. اگرچه این موضوع از نظر سازمان ملل «نسل‌کشی» تلقی نمی‌شود، اما موزه یادبود «هلوکاست» آمریکا از آن به‌عنوان «جنایات وحشیانه علیه بشریت و جنایات جنگی» یاد کرده است. «گوترش» طی یک سخنرانی در مجمع عمومی بار دیگر تأکید کرد که افرادی که مسئول چنین جنایاتی هستند -استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان – دیگر نباید از مجازات مصونیت داشته باشند.

۳-عدم اعتماد اتحادیه عرب

تصمیم اتحادیه عرب در سال ۲۰۱۱ برای تعلیق سوریه در آن زمان تعجب‌آور بود زیرا این سازمان به ندرت نارضایتی از جنایات اعضای خود علیه بشریت را نشان می‌داد. به عنوان مثال عمر بشیر، رئیس جمهور سودان علیرغم این‌که وی محکوم به صدور دستور قتل ۵۰۰۰۰۰ غیرنظامی در «دارفور» بود، در مارس ۲۰۰۹ در اجلاس قطر حضور یافت.

۴-تمهیدات سیاسی

تحلیل‌گران آمریکایی بر این باورند که علیرغم محو شدن تعهد اعراب به قطعنامه ۲۲۵۴ و احتمال موفقیت آنها، واشنگتن باید فشار خود را برای تغییر در سوریه ادامه دهد. به عقیده آنها، مسلماً خستگی منطقه ای از جنگ و بحران پناهندگان در حال افزایش است، اما سوریه در زمان اسد هرگز پناهگاهی امن برای بازگشت میلیون ها تبعیدی نخواهد بود. به همین ترتیب، پذیرش مجدد سوریه به اتحادیه عرب و تأمین بودجه بازسازی پس از جنگ، اسد را وادار نمی‌کند که رابطه استراتژیک چهل ساله با تهران را قطع کند. در عوض، عادی شدن روابط با دمشق به سادگی فشار بر حکومت اسد را کاهش می‌دهد و آن را برای تحکیم بیشتر قدرت قادر می‌سازد. علیرغم پذیرش روزافزون اسد در پایتخت‌های عرب – و حتی فلسطین اشغالی – بازسازی سوریه دور از تصور نیست. به زعم تحلیل‌گران برای احیاء موارد مندرج در قطعنامه ۲۲۵۴، دولت بایدن باید مجدداً اعمال نفوذ کرده و یک نماینده جدید یا یک مقام ارشد تعیین کند که بتواند رویکرد بین‌المللی با اروپا و کشورهای منطقه را هماهنگ کند. واشنگتون همچنین باید در گامی دیگر حتی اگر اعضای اتحادیه عرب تلاش کنند با بهانه «انتقال قدرت»، انتخابات سوریه را برگزار کنند، انتخابات ریاست جمهوری سوریه را منسوخ کند که مطمئناً هفت سال دیگر به اسد واگذار خواهد شد. در عوض، مقامات ایالات متحده با شرکای اروپایی در مورد اجماع بین المللی در عدم موفقیت در انتخابات در برآورده سازی شرایط «آزاد و منصفانه» که در قطعنامه ۲۲۵۴ تعیین شده است، همکاری خواهند کرد.

همزمان، ایالات متحده احتمالاً تلاش های بشردوستانه خود را در سوریه، علی‌الخصوص در مناطق خارج از کنترل دولت افزایش می‌دهد و بر کشورهای حاشیه خلیج فارس که متهم به عادی‌سازی هستند نیز کمک می‌کند.