حضور ترکیه در افغانستان؛ احترام متقابل یا توسعه طلبی؟ شماره دوم

در نیمه‌ی تیرماه سال جاری بود که “خلوصی آکار” وزیر دفاع ترکیه با تاکید بر اینکه در شش سال اخیر کنترل فرودگاه کابل در دست ترکیه بوده است، خبر تداوم حضور نیروهای این کشور در فرودگاه کابل را تایید کرد.
طبق اخبار غیررسمی از توافق آمریکا و ترکیه، پس از تکمیل فرآیند خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان، کنترل فرودگاه کابل به نیروهای نظامی ترکیه که شامل ۶۰۰ الی ۱۰۰۰ نفر می‌شوند، تحویل داده می‌شود و این موضوع با دولت اشرف غنی نیز هماهنگ و توافق شده است.

همان طور که در مطلب قبلی نیز اشاره شد، وجه اشتراکات ترکیه و افغانستان در سه مؤلفه‌ی زیر دیده می‌شود: الف- مذهب (اهل سنت) ب- نژاد (ترکمن، اویغور و…) ج- تفکر (حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار و حزب جمعیت اسلامی که ریشه تفکر مذهبی آنها به اخوان المسلمین نزدیک است.)
اما این مؤلفه‌ها می‌تواند پیش زمینه و چرایی حضور ترکیه در افغانستان را پاسخ دهد و علل حضور نظامی را می‌توان در موارد دیگری جست. به طور خلاصه این موارد بدین شرح می‌‌باشد:

۱- گرم کردن روابط با آمریکا:
در سال‌های اخیر حمایت آمریکا از کردها در سوریه، مناقشه‌ی خرید سامانه پدافندی روسی S-400 توسط ترکیه و در پی آن وضع تحریم‌های آمریکا علیه ترکیه منجر به درهم شدن روابط دو کشور شد. حالا اردوغان با قبول پیشنهاد جوزف بایدن در پی اینست که صفحه جدیدی از روابط با آمریکا را باز کند و به گفته‌ی خود حمایت‌های مالی، لجستیکی و… آمریکا را جذب ترکیه کند.

۲- روابط سیاسی ترکیه با رهبران ائتلاف شمال افغانستان از جمله ژنرال دوستم، گلبدین حکمتیار و دیگران:
در واقع ترکیه از این راه می‌تواند زمینه‌ی نفوذ بیشتر نظامی و حتی استقرار در پایگاه‌های شمالی افغانستان و صادرات کالاهای خود به افغانستان را تقویت کند. این مدل پیش‌تر در لیبی اجرا شده و ترکیه با نفوذ بر تعدادی از سیاستمداران لیبیایی و از طرف آنها برای خود دعوت‌نامه فرستاد و حضور خود را قانونی کرد.

۳- رابطه حضور ترکیه در افغانستان با پاکستان و هند:
ترکیه پس از تنش پاکستان و هند بر سر کشمیر در سال ۲۰۱۹ میلادی، روابط خود با دولت عمران خان را نزدیک‌تر کرد و با سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری و همچنین افزایش صادرات تسلیحات به پاکستان، این کشور را به خود وابسته‌تر کرد. پاکستان حامی منطقه‌ای طالبان است و استقرار ترکیه در افغانستان قطعا با حمایت پاکستان روبرو خواهد شد، چرا که منافع آنها را محقق می‌کند. از طرفی دیگر حضور ترکیه در افغانستان مورد تایید یکی از قدرت‌های منطقه یعنی هند است. هند مخالف طالبان است و بازگشت آنها به قدرت را به منزله‌ی افزایش قدرت پاکستان در منطقه می‌داند. بنابراین هند از تصمیم ترکیه برای حضور نظامی در فرودگاه کابل و نقش‌آفرینی آنها در تسهیل مذاکرات بین طالبان و سایر جریان‌ها استقبال می‌کند.

۴- اویغورهای ساکن افغانستان:
یکی از مواردی که در افغانستان زمینه تقابل ترکیه و چین را فراهم می‌کند، حضور اویغورها در این کشور است.
اویغورها اصلی‌ترین منبع گروه‌های مزدور در کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان و ترکمنستان است که عمدتا با هدف مقابله با تهدیدات طالبان شکل می‌گیرند. حال با توجه به قرابت نژادی ترکیه با اویغورها، بهترین گزینه برای ساخت گروه‌های مسلح در افغانستان “اویغورها” هستند. از این منظر چین نیز موضوع افغانستان را حاشیه امنیت خود می‌بیند و علاوه بر سایر جریان‌های سیاسی افغانستان، درصدد تحکیم روابط با طالبان نیز قرار می‌گیرد. البته اتکای ترکیه به اویغورها زمانی شکل می‌گیرد که اهداف آنها از راه تقابل نظامی با طالبان شکل بگیرد و یا ترکیه نیاز به اجماع منطقه‌ای علیه چین و سایر کشورهای منطقه را احساس کند. انتقال تهدید اویغورها از افغانستان به چین نیز به واسطه شرایط جغرافیایی خاص منطقه ممکن نیست اما مسلح شدن آنها می‌تواند برای چین دردسر ایجاد کند.

به طور کلی ظاهر سیاست ترکیه در افغانستان، سیاست “میانجی‌گری” است. آنها در شروع کار خود موفق بوده‌اند و برای برداشتن گام‌های بعدی منتظر واکنش طرف مقابل خود یعنی طالبان و کشورهای تاثیرگذار بر افغانستان هستند.
ترکیه برای یکه تازی در افغانستان دو رقیب جدی یعنی چین و ایران را بر سر راه دارد که روابط همسوی طالبان با این دو کشور رقابت را جدی‌تر می‌کند.
شاید در حال حاضر حضور نظامی و توسعه طلبی‌های ترکیه در افغانستان چندان موضوع مهمی به نظر نرسد، اما آزادی عمل آنها در افغانستان می‌تواند جنگ را به یک تقابل منطقه‌ای سوق دهد.

• حضور ترکیه در افغانستان؛ احترام متقابل یا توسعه طلبی؟ شماره اول