شناخت و بررسی گروه‌های درگیر در جنگ داخلی مالی

مالی کشوری محصور در غرب قاره آفریقا است که با الجزایر، نیجر، بورکینافاسو، ساحل عاج، گینه، سنگال و موریتانی مرز مشترک دارد. این کشور ۱۲۴۰۱۹۲ کیلومتر مربع مساحت و جمعیتی حدود بیست میلیون نفر دارد که دارای اقوام و زبان‌های مختلفی هستند. حدود ۹۰ درصد مردم مالی اهل تسنن هستند. زبان رسمی و اداری مالی، زبان فرانسوی است که میراث سالها استعمار این کشور توسط اروپا و فرانسه است؛ با این وجود تنها ۵ تا ۱۰ درصد مردم مالی به زبان فرانسوی مسلط هستند و گویش محلی و مرسوم در مالی زبان بامبارا می‌باشد و حدود ۸۰ درصد از مردم مالی بعنوان زبان اول یا دوم خود بدین زبان سخن می‌گویند.

بیابانهای شمالی مالی دارای منابع وسیعی از نفت و گاز است که تاکنون مورد بهره برداری قرار نگرفته است. همچنین کشور مالی دارای منابع عظیمی از طلا، اورانیوم و… است. با این وجود، کشور مالی علیرغم در اختیار داشتن چنین منابع عظیم و ارزشمند معدنی و فسیلی از لحاظ نرخ توسعه در پایین ترین سطح ممکن قرار دارد و بیش از نیمی از جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند. بصورت کلی کشور مالی بعنوان یکی از فقیر ترین کشورهای قاره آفریقا و جهان محسوب می‌شود.

مالی از دو هزار سال پیش دارای تمدن و تاریخ است و مقاطع مختلفی تحت سیطره امپراتوری سودان و مراکشی‌ها قرار گرفته است. این منطقه قبل از آغاز جنگ جهانی اول تحت اشغال فرانسه قرار گرفت و در نهایت در ۲۲ سپتامبر سال ۱۹۶۰ میلادی استقلال یافت.
مالی پس از کسب استقلال به رهبری “مودیبو کیتا” و ۸ سال حکومت‌داری سوسیالیست‌ها، صحنه کودتای نظامی ژنرال “موسی ترائوره” واقع شد و تا سال ۱۹۹۱ میلادی تحت حکومت وی قرار داشت. با آغاز تظاهرات مردم، ترائوره نیز از اریکه‌ی قدرت پایین کشیده شد و احزاب مختلف تا سال ۲۰۱۲ میلادی از طریق انتخابات حکومت مالی را به دست می‌گرفتند. در سال ۲۰۱۲ میلادی مجددا کودتای نظامی منجر به انحلال دولت شد و گروه‌های مسلح کنترل مناطق مختلف مالی را به دست گرفتند.
جنبش جدایی‌طلب اَزَواد در شمال و مسلحین القاعده در سایر نقاط مالی توانستند بخش‌هایی را به تصرف خود دربیاورند و دولت این کشور، تحت حمایت فرانسه پایتخت را حفظ و شهرهای از دست رفته را در مدت کوتاهی بازپس گرفت. در سال‌های اخیر چند دور مذاکرات بین دولت و مخالفین برگزار شده است که تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. درگیری‌ها نیز در سراسر مالی جریان دارد و مردم مالی همچنان منتظر عملی شدن وعده‌ی دولت در توقف درگیری‌ها، خروج نظامیان خارجی و برگزاری انتخابات گسترده و ملی هستند.

دسته‌بندی طرف‌های درگیر در کشور مالی:

دولت مالی و متحدین خارجی:
پس از کودتای نظامی در سال ۲۰۱۲ میلادی علیه “آمادو تومانی توره” رئیس‌جمهوری وقت مالی، جنبش اَزَواد با همکاری گروه انصارالدین و گروه‌های مسلح دیگر سه استان شمالی مالی را تصرف کردند. آنها پس از تصرف شمال مالی، تشکیل دولت مستقل اَزَواد را اعلام کردند. سران جنبش اَزَواد در نهایت با گروه انصارالدین که از حمایت سایر گروه‌های افراطی منطقه نظیر “القاعده در مغرب اسلامی” و “جماعت توحید و جهاد در غرب آفریقا” و… برخوردار بودند، در نحوه کشور داری به اختلاف خورده و پس از چند ماه درگیری از آنها شکست خوردند. گروه انصارالدین در شهرهای تحت تسلط خود قوانین سخت‌گیرانه‌ای را اجرا می‌کردند که با اعتراض مردم مواجه بود. در سال ۲۰۱۳ میلادی ارتش فرانسه که اوضاع را برای بازگشت خود به مالی آماده می‌دید، به بهانه مقابله با تروریسم با همراهی چند کشور آفریقایی تحت عنوان عملیات “برخان” در جنگ مالی مداخله نظامی کرد. با مداخله کشورهای خارجی در مالی، نیروهای دولتی موفق به بازپس‌گیری شهرهای شمالی شدند و مخالفین دولت از اَزَواد تا سایر گروه های تندرو مواضع خود را از دست دادند.

عملیات “برخان” (برخان به نوع خاصی از تپه‌های شنی در بیابان‌ها گفته می‌شود) نام عملیات ارتش فرانسه در منطقه غرب آفریقا در منطقه عمومی ساحل با همراهی کشورهای G5 (موریتانی، مالی، نیجر، بورکینافاسو و چاد) است که با هدف مبارزه با تروریسم از اواسط سال ۲۰۱۴ میلادی آغاز شده است.

ساحل به قلمرو اقلیمی و زیست جغرافیایی در مرکز قاره آفریقا گفته می‌شود که از غرب تا شرق این قاره بین اقیانوس اطللس و دریای سرخ کشیده شده است.

ارتش فرانسه در کشورهای چاد، نیجر و مالی پایگاه نظامی احداث کرده است که شش پایگاه گائو، تسالیت، کیدال، مناکا، گوسی و تیمبوکتو در مالی قرار دارد. پایگاه‌های دیگر در مناطقی مانند آبچه، فایا، انجامنا در کشور چاد، پایگاه‌های نیامی، ماداما، آگوئلال در نیجر قرار دارد و مقر اصلی فرانسه در شهر انجامنا پایتخت چاد است.

در سال‌های اخیر بین حکومت مالی و مخالفین چند مرحله آتش‌بس و معاهده صلح امضاء شده است، اما به بهانه‌های مختلف درگیری‌ها مجددا از سر گرفته شده است. از جمله علل تداوم این اختلافات را می‌توان: خودداری دولت مالی از اعطای خودمختاری به شمالی‌ها، عدم سازش گروه‌های جهادی با دولت، فشار کشورهای خارجی به خصوص فرانسه عنوان کرد.
دخالت فرانسوی‌ها در جنگ مالی به عنوان یک کاتالیزور در جنگ عمل کرده است؛ چرا که مخالفین شمالی، استعمار مجدد فرانسه را بهانه کرده و جهاد با صلیبی‌ها مجددا مبنای جذب گروه‌های سلفی شد.

از طرف دیگر دولت مالی با انحطاط سیاسی مواجه است و در یک سال اخیر با دو کودتا در پایتخت مالی مواجه شده است. البته فشارهای فرانسه برای عدم مذاکره با مخالفین و اعمال نفوذ از طریق کشورهای منطقه بر دولت مالی نیز در بن بست‌های سیاسی مالی موثر بوده است، تا جایی که در ماه‌های اخیر جنگ لفظی بین مقامات مالی و فرانسه بر سر فشارهای سیاسی و نقض آتش‌بس توسط فرانسوی‌ها بالا گرفته است. این اختلافات در هفته های اخیر و پس از اعلام تصمیم دولت فرانسه مبنی بر کاهش تعداد نیروهای خود در منطقه ساحل و مالی به اوج خود رسیده است.
در حال حاضر فرانسه حدود ۵ هزار نفر نیرو در منطقه ساحل تحت عنوان عملیات “برخان” و سازمان ملل نیز ۱۵ هزار نفر نیروی صلح‌بان تحت عنوان عملیات “ماموریت ثبات یکپارچه” در مالی مستقر کرده‌ است. گفته می‌شود فرانسه تصمیم گرفته است تعداد نیروهای خود در منطقه ساحل را تا سال ۲۰۲۳ میلادی به ۲۵۰۰ نفر کاهش دهد.
از سوی دیگر دولت مالی نیز به فکر چاره افتاده و اخیرا شایعاتی مبنی بر تمایل دولت مالی برای به خدمت گرفتن پیمانکاران نظامی خصوصی روسی (معروف به واگنر) برای جایگزینی نیروهای فرانسوی‌ در سطح گسترده در رسانه ها منتشر شده است. روسیه نیز از این درخواست استقبال کرده و چهار فروند بالگرد میل ۱۷ را در تاریخ ژوئن ۲۰۲۱ میلادی به ارتش مالی اهدا کرده است. این اقدامات موجب اعتراض و هشدار جدی فرانسه به مالی شده است.

جنبش اَزَواد:
اَزَواد نام جنبشی سیاسی و نظامی در شمال مالی است که اعضای آن از قوم طوارق هستند. آنها تمدن خود را به امپراتوری گائو در شمال مالی منتسب می‌دانند که در قرن نهم میلادی تشکیل شده و در قرن چهاردهم به امپراتوری مالی پیوست.
اَزَواد پس از کودتای نظامی در سال ۲۰۱۱ میلادی با هدف تجزیه شمال مالی اعلام موجودیت کرد. این گروه بین ۹ تا ۱۰ هزار نیروی مسلح در اختیار داشت و گفته می‌شود برخی از طوارق عضو ارتش لیبی در زمان قذافی و مسلحین شورش طوارق در سال ۲۰۰۷ میلادی در شمال نیجر در این جنبش عضویت داشتند. این جنبش پس از شکست از انصارالدین و مسلحین متحد این گروه تضعیف شد و بازماندگان آن در سال ۲۰۱۴ میلادی به ائتلاف جنبش‌های اَزَواد پیوستند.
“ائتلاف جنبش‌های اَزَواد” (Coordination of Azawad Movements) حاصل اتحاد جدایی‌طلبان طوارق و ناسیونالیست‌های عرب است که در حال حاضر بیشتر مسلحین و حامیان آنها در سه استان شمالی گائو، کیدال و تیمبوکتو حضور دارند.
این ائتلاف(همکاری) شامل گروه‌های زیر است:
۱- نهضت ملی برای آزادی ازواد (MNLA)
۲- شورای عالی وحدت ازواد (HCUA)
۳- جنبش عرب ازواد (MAA)
۴- هماهنگی جنبش ها و نیروهای مقاومت میهنی (CMFPR)
۵- ائتلاف برای مردم ازواد (CPA)
در حال حاضر این ائتلاف تحت رهبری “بلال آغ آچریف” قرار دارد.

جماعه نصره الإسلام والمسلمین:
گروهی جهادی و افراطی است که در سال ۲۰۱۷ با ادغام گروههای انصارالدین، ​​جبهه آزادی ماچینا، المرابطون و مسلحین شاخه صحرای القاعده در مغرب اسلامی تشکیل شده است. این گروه را می‌توان شاخه رسمی گروه تروریستی القاعده در مالی دانست، چرا که در سال ۲۰۱۷ میلادی با “ایمن الظواهری” رهبر القاعده بیعت کردند. این گروه همچنین خود را متحد “ابومصعب عبدالودود” امیر (پیشین) القاعده در مغرب اسلامی و “ملاهبت الله آخوندزاده” رهبر طالبان در افغانستان می‌دانند. این گروه در سال‌های اخیر چندین بار به مواضع ارتش مالی و نیروهای خارجی از جمله فرانسوی‌ها حمله کرده‌ است. در حال حاضر رهبری این گروه در اختیار ایاد اغ غالی‎ رهبر پیشین گروه انصارالدین قرار دارد. وی یکی از برجسته ترین رهبران شورش طوارق در بین سالهای ۱۹۹۰-۱۹۹۵ است که سابقه طولانی در نبرد و جنگهای چریکی دارد.

داعش:
داعش در مالی با جدایی برخی فرماندهان گروه المرابطون در سال ۲۰۱۵ میلادی تحت عنوان “دولت اسلامی در صحرای بزرگ” شکل گرفت که علاوه بر مالی، در کشورهای نیجر و بورکینافاسو نیز فعالیت دارد. داعش در سال‌های بعد، از مسلحین شهر گائو نیروی زیادی را جذب کرده است.