سایه شوم جنگ در مرزهای شمالی ایران
دور جدید درگیری‌های آذربایجان و ارامنه به کجا می‌رسد؟
درگیری های پس از جنگ ۴۴ روزه قره باغ (جنگ دوم قره باغ) میان نیروهای ارتش جمهوری آذربایجان با ارامنه به ۲ دسته تنش‌های مرزی و تنش در قره باغ کوهستانی (داغلیق قارا باغ، ناگورنو قاراباغ، آرتساخ) قابل تقسیم بندی است.
نخستین موضوع، تنش‌های منطقه قره باغ کوهستانی (ناگورنو-قره‌باغ) است که آذربایجان اعلام کرده این محدوده بخشی از خاک کشورش است و خودمختاری یا جمهوری آرتساخ ارامنه را به رسمیت نمی‌شناسد و نیروهای صلح‌بان روسیه باید پیش از موعد ۵ ساله این منطقه را ترک کنند. این تنش‌ها بر سر کنترل نقاط مورد ادعای دو طرف، تردد در کریدور لاچین به ارمنستان، مکان‌های مقدس، نزدیکی مناطق زندگی ارامنه به پست‌های نظامی جمهوری آذربایجان، عدم نشانه گذاری خطوط تماس دو طرف مربوط می‌شود.
آخرین تنش این حوزه اوایل هفته جاری رخ داد و روز شنبه ۲۲ آبان برابر با ۱۳ نوامبر نیروهای ارتش آذربایجان در شوشا و نزدیکی پست نظامی صلح‌بانان فدراسیون روسیه به سوی ارامنه اهل قره باغ کوهستانی تیراندازی کردند. طی این تیراندازی سه کارمند ارمنی شرکت آب زخمی و یک نفر دیگر نیز کشته شد. گفته می‌شود این کارمندان در حال لوله کشی آب به سمت پست نظامی صلح‌بانان بودند.
روز یکشنبه ۲۳ آبان برابر با ۱۴ نوامبر نیز یک راننده کامیونت اهل منطقه قره باغ نارنجک دستی را در پست نظامی نیروهای روسی به سوی نیروی ارتش آذربایجان پرتاب کرد. طی این حمله یک نظامی آذربایجانی زخمی شد و پلیس نظامی صلح‌بانان روسیه این فرد را دستگیر کرد. نیروهای آذربایجانی مدعی هستند که راننده ماشین خود را در نزدیکی آنها متوقف کرده و پس از توهین و تحقیر آنها نارنجک را پرتاب کرده است. وارطان وسکانیان تحلیلگر ارمنستانی پرتاب کننده نارنجک را برادر کارمند کشته شده شرکت آب قره باغ معرفی کرده است.
دولت آذربایجان همچنان از ورود کالا توسط خودروهای دیگر کشورها به داخل قره باغ کوهستانی ممانعت می‌کند. اهالی این منطقه بیشتر خرید خود را از ارمنستان و شرکت‌های ایرانی انجام می‌دهند. اما پس از ماجرای بازداشت دو راننده ایرانی و آزادی آنها، شرایط اقتصادی سختی در این منطقه حاکم شده است.
معاون وزیر راهداری جمهوری اسلامی ایران، نامه ای را خطاب به اتاق بازرگانی و پایانه های بار استان‌های شمال غرب کشور ارسال کرده و از آنها خواسته است تا از هرگونه ورود به داخل این منطقه و مبادله خودداری کنند.
روسیه از همین رو کمک‌های بشردوستانه و کالاهای اهدایی ارامنه دیگر نقاط جهان را با کامیون‌های روسی و اسکورت برای توزیع میان ساکنان روانه می‌کند.
می‌توان گفت هدف دولت جمهوری آذربایجان محاصره اقتصادی این منطقه و تضعیف آن است. این در حالی است که طبق مفاد توافقنامه ترک مخاصمه، آذربایجان باید با همراهی ارمنستان برای احیای اقتصاد قره باغ تلاش کنند.
تنش‌های مرزی در جاده گوریس به کاپان
تنش‌های مرزی میان دو کشور آذربایجان و ارمنستان از بهار امسال و استقرار نیروهای آذربایجانی در مرز دو کشور و علامت‌گذاری آن آغاز شده و هر چند روز یک بار، تنشی جدید گزارش می‌شود.
پس از استقرار نیروهای آذربایجان در مرز، مشکلی به نام تردد اتباع ارمنستان و رانندگان ایرانی در دو قطعه از جاده گوریس به کاپان استان سیونیک و جنوب ارمنستان به وجود آمده است. مسیری به طول تقریبی ۲۰ کیلومتر که در خاک رایون قوبادلی آذربایجان قرار دارند.
بازرسی خودروها، متوقف کردن خودروهای ایرانی، پاک‌سازی نشان‌های ارمنی از روی خودروهای ارمنستان و در نهایت استقرار گمرک آذربایجان آخرین تحولات این جاده مسیر اقتصادی اوراسیا است. رانندگان خارجی از جمله ایران باید برای عبور از این جاده ۱۳۰ دلار حق عبور بپردازند.
ارمنستان مسیر تاتئو به آقوان را برای جایگزینی اتوبان گوریس کاپان ساخته است که مشکلات خاص خود را دارد. در حال حاضر این مسیر تازه، باریک است و خودروهای سنگین نمی‌توانند به راحتی از آن تردد کنند.
وارطان ناظاریان نماینده مجلس ملی ارمنستان و عضو فراکسیون ارمنستان و مخالف دولت نیکول پاشینیان اعلام کرده است که این مسیر تازه در زمستان بسته می‌شود.
وی افزوده است که ارمنستان باید تلاش کند تا جاده گوریس به کاپان تحت حاکمیت ارمنستان قرا بگیرد و هیچ مسیری نمی‌تواند جایگزین آن شود.
مردم ارمنستان به خاطر مشکلات تردد در این مسیر روز یکشنبه ۲۳ آبان برابر با ۱۴ نوامبر مقابل پارلمان دست به تجمع اعتراضی زدند.
مرزهای بدون علامت‌گذاری، شیطنت روسیه
دیگر مشکل پیش رو تعیین خطوط مرزی و استقرار پلیس مرزبانی به جای نیروهای ارتش دو کشور است. مرزها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق به دلیل جنگ قره باغ طی ۳۰ سال گذشته مشخص نشده بود و هر دو مدعی حاکمیت بر بیشتر نقاط هستند.
واحدهای نظامی مستقر همواره مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند که در نیمی از موارد گزارش شده به توهین، ضرب و شتم، توقیف سلاح یکدیگر، اسیرگیری و حتی تیراندازی نیز می‌پردازند.
دولت فدراسیون روسیه قرار است میزبان گفتگوهای میان دو کشور برای ترسیم خطوط مرزی باشد اما این کار تاکنون به تعویق افتاده است. سخنگوی کاخ کرملین دوشنبه ۱۷ آبان برابر با ۸ نوامبر اعلام کرده بود که گفتگوهای سه جانبه به صورت تله کنفرانس برگزار می‌شود. چنانکه به نظر می‌رسد دولت فدراسیون روسیه از اختلاف موجود برای افزایش مدت زمان حضور خود در قفقاز جنوبی بهره می‌برد. این دولت ابتدا مانع درگیری نمی‌شود و پس از مدت کوتاهی با فشار بر طرفین در نقش میانجی ظاهر می‌شود.
نتیجه درگیری ۴ روزه مرزی
تازه ترین درگیری از این دست در مرزهای استان (رایون) های لاچین و کلبجر آذربایجان با استان (مارز) سیونیک رخ داده است. نخست واحدهای پیاده نظامی در ارتفاعات مقابل یکدیگر قرار گرفتند که یک واحد نظامی ۶۰ نفری ارتش ارمنستان که وارد محدوده مورد ادعای آذربایجان شده بود مجبور به عقب نشینی شدند. طی این عقب نشینی درگیری لفظی میان دو طرف رخ داده و چند نظامی ارمنستان با ضربات فیزیکی نظامیان آذربایجان مجروح شدند. همچنین یک قبضه سلاح تک تیراندازی دارگانوف به غنیمت گرفته شد.
سرهنگ آنار عیوض اف سخنگوی وزارت دفاع آذربایجان ضمن تایید تلویحی این برخورد اعلام کرده است که ارتش ارمنستان با تصرف این ارتفاعات مقصر ایجاد درگیری است.
می‌توان گفت که برخورد میان نظامیان رده پایین و عدم کنترل فرماندهان آذربایجان بر نیروهای زیر دست موجب شد تا یک درگیری چند روزه ایجاد شود.
ادامه این وضع تا جایی پیش رفته که ارتش آذربایجان با استفاده از نفربرهای بی تی آر ۸۲ و نیروهای پیاده دو پست نیروهای ارمنستان در محدوده قیزیل تپه را تصرف کردند. این نقاط میان رایون لاچین آذربایجان و استان سیونیک آذربایجان قرار دارند و بر فرودگاه و شهر سیسیان ارمنستان مشرف هستند. ارتش ارمنستان نیز برای بازپس گیری نیروهای کمکی را اعزام کردند که به آتش باری توپخانه، خمپاره و تیراندازی مستقیم میان دو طرف منجر شده است.
درگیری‌ها و تنش‌های موجود تا جایی پیش رفته است که هر دو طرف نیروهای کمکی را اعزام کرده و داوطلبان ارمنی روستاهای نزدیک مرز نیز منتظر پیوستن به نیروهای ارتش و پلیس مرزبانی بودند.
طی درگیری ۳ روزه از روز یکشنبه ۲۳ تیر تا اجرای آتش بس در این محدوده (به روایتی) ۱۵ نظامی ارمنستان کشته شده و ۱۲ نفر دیگر نیز اسیر شده اند. همچنین نیروهای ارتش آذربایجان مقادیری سلاح، تجهیزات و مهمات آنها را به غنیمت گرفته اند.
ارتش آذربایجان نیز با وجود انکار مقامات رسمی این کشور از جمله رییس جمهور الهام علیف، تلفاتی داشته اند و ۷ نظامی از جمله ۴ سرباز، ۲ درجه دار و یک افسر جزء کشته شدند. یک دستگاه نفربر بی تی آر ۸۲ و چند دستگاه خودرو ارتش این کشور نیز هدف قرار گرفته و منهدم شده اند.
بنابر گزارش سیمون پگوف خبرنگار وارگونزو آخرین درگیری در اطراف روستای مرزی ایشخانسر ارمنستان رخ داده بود. نیروهای مرزبانی و ارتش ارمنستان از پیشروی نیروهای آذربایجان در خاک ارمنستان و محدوده میان گوریس و سیسیان جلوگیری کرده اند.
سیمون پگوف آورده است: روسیه با میانجی گری آتش بس را از چهارشنبه ۲۶ آبان برابر با ۱۷ نوامبر و ساعت ۱۷و ۳۰ به وقت تهران برقرار کرده است. واحد ۱۰۲ ارتش روسیه در محدوده درگیری‌ها به صورت حایل میان دو طرف مستقر شده اند. اجساد نیروهای ارمنی در منطقه تحت تسلط نیروهای آذربایجان روی زمین باقی مانده و دو طرف مشغول انتقال ده ها زخمی خود هستند. رسانه های دولتی آذربایجان این منطقه را تحت عنوان زنگه زور معرفی می‌کنند. البته تلفات هر دو طرف بیش از چیزی است که از سوی هر دو طرف ادعا می‌شود و امکان پنهان کاری کم نیست.
پیشروی در گویچه
همچنین نیروهای آذربایجان به سمت منطقه باسارکچر (به آذری) منطقه مورد ادعای گویچه نیز پیشروی کرده اند. این منطقه در استان کیغارکونیک به ارمنی واردانس نامیده می‌شود و در محدوده خاک ارمنستان قرار دارد. در نتیجه تیراندازی نیروهای ارمنستان چند دستگاه کامیون آسیب دیده و چند نظامی نیز زخمی شدند. آذربایجان مدعی شده است که درگیری روز دوشنبه ۲۴ آبان برابر با ۱۵ نوامبر به دلیل تیراندازی به ماشین‌های راه‌سازی در محدوده رایون یوخاری شورجا اتفاق افتاده است. ارتش این کشور نتوانسته است هیچ نقطه ای را در این محدوده متصرف شود.
آماده باش نیروهای نظامی آذربایجان و ارتش ترکیه در نخجوان نیز بخش دیگری از این سناریوی پر تنش است.
جنگ روانی شبکه رسانه های دولتی آذربایجان
البته رسانه های آذربایجان مدعی هستند که پس از اعلام آتش بس، نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان دستور ایجاد کریدور زنگه زور را امضا کرده است. چنانکه به نظر می‌رسد حال که کریدور زنگزور با مخالفت جدی ایران و روسیه مواجه شده آذربایجان تلاش می‌کند با پشتیبانی ترکیه طی سلسله حملات نظامی مرزی محدود و ایجاد تنش در قره باغ، دولت ارمنستان را مجبور به ایجاد این کریدور در شمال مرزهای ایران و رود ارس کند.
دیدگاه
تشکر از اطلاعات میدانی بسیار خوب شما. ولی این ها که فرمودید با تیتر تکان دهنده سایه شوم جنگ در مرزهای شمالی خیلی منطبق نیست. این سایه همیشه درآن منطقه وجود داشته و چون روسها همیشه برای گسترش چتر ژئوپلیتیک خودشان در رقابت با امپراطوری وقت بریتانیا دست به تصرف سرزمین هایی ناهمگون از اقوام و فرهنگ های مختلف زدند نتیجتاً منطقه قفقاز یکسره دچار تعارضات هویتی بوده و فرهنگ ناتوان و سطحی روسی علیرغم قدرتهای مدرن خود نتوانست آنها را به جغرافیای هویتی و فرهنگی خود منضم کند. پس این سایه ها قرن هاست که در مرزهای شمالی ما وجود دارد. مهمترین چیزی که در این منطقه و رخدادهای اخیرش ایران را تهدید می کند مسأله جابجایی مسئولیت و بار مقابله با ایران توسط اسرائیل به آذربایجان است. یعنی اگر شما به حزب الله سلاح می دهید یا حزب الله عراق را می پرورانید یا یمن را تجهیز می کنید ما هم بیخ گوش شما به آذری ها کمک مستشاری و پهپادی می کنیم و با هویت بخشیدن به افتخارآفرینی آذری ها تهدیدات درون مرزی برای قومیت های ایرانی هم ایجاد می کنیم. دیشب هم یک برنامه مهدی فلاحتی درست کرده و با سرهنگ پاسداری به نام علی رضایی مصاحبه کرده که می گوید جانشین اطلاعات اردبیل بودم و اولین مسئولیتم در پایگاه های سپاه در قره باغ بوده است. به نظر می رسد از پان ترک هایی بوده که در سپاه نفوذ داشته یا دچار دگردیسی شده بوده است. فعلا که سپاه حرفی نزده است. مسأله مهم برای ایران این جنبه است که البته برای سایت شما هم فرستادم تحلیلم را و منتشر نکردید و شاید ارزشی نداشت حرف هایی که زدم. روسها همان کاری را می کنند که در جنگ اول قره باغ هم کردند و در اصطلاح فریزکردن درگیری هاست. آنها در فریزشدن درگیری ها بدنبال تثبیت بحران ها هستند تا با حضور خودشان بتوانند در تصمیم گیری های جغرافیایی با متغیرها بازی کنند و در معادلات گنجانده بشوند. الان مهمترین برنامه روسها در این مسأله از یک طرف معامله با اسرائیل در این منطقه جهت خریدن فضا برای حضور برتر در سوریه است و از طرف دیگر سهیم شدن در جبهه هایی که میتواند ترکیه را تهدید کند. ارمنستان به دلیل فقری که دارد قادرنیست سلاح های راهبردی جدید بخرد فلذا کمکی تسلیحاتی به آن نمی کنند مگر لابی ارمنی بتواند از آمریکا برایشان سلاح بفرستد. آن هم که رقیبی مثل لابی صهیونیست ها در آمریکا دارد. با توجه به روابطی که اخیرا امارات میخواهد از طریق ایران به ترکیه برقرار کند قطعاً ایران با ترکیه بر سر این مناطق درگیر نخواهد شد.