تدابیر امنیتی در خاکسپاری صندوقچه اسرار خوجالی

خبر مرگ ایاز مطلب‌اف ۸۳ ساله در روز یکشنبه ۲۷ مارس (۷فروردین) نیز به دلیل مداخله سازمان امنیت ملی آذربایجان منتشر نشده بود و در روز خاکسپاری از سوی رسانه های دولتی اعلام شده است. طاهر مطلب‌اف در مصاحبه با بخش خبری شبکه تلویزیونی دولتی آی تی وی علت مرگ پدرش را بیماری سه روز گذشته اعلام کرده و اعضای خانواده اجازه مصاحبه با رسانه های مستقل را ندارند.

مراسم وداع و خاکسپاری پیکر نخستین رئیس جمهور این کشور در میان تدابیر امنیتی برگزار شده است. تنها تعداد کمی از بستگان نزدیک و نمایندگان مجلس توانستند با پیکر مطلب‌اف در سالن اجتماعات سازمان امنیت ملی وداع کنند.

مراسم خاکسپاری هم در خیابان فخری نیز با همراهی همان تعداد اندک اجازه برگزاری یافته است. مقام های امنیتی این کشور از خاکسپاری باشکوه وی جلوگیری کرده اند.

ایاز مطلب‌اف پس از اعتراضات ژانویه خونین ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۸)، به عنوان آخرین رئیس جمهور در جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان بر سر کار آمده بود. وی ۱۷ مارس ۱۹۹۱ رفراندوم بقا در اتحاد جماهیر شوروی را برگزار کرده بود. پس از فروپاشی شوروی سابق، بار دیگر رفراندوم ۲۹ دسامبر ۱۹۹۱ را برای اعلام استقلال کشور مستقل به همه پرسی گذاشته بود.

ایاز مطلب‌اف عضو حزب یگانگی ملت، از ۲۰ اکتبر ۱۹۹۱ با رای مجلس این کشور به عنوان نخستین رئیس جمهور آذربایجان برگزیده شده بود. پس از کشتار خوجالی در ۲۶ و ۲۶ فوریه ۱۹۹۲ میلادی، هواداران جبهه خلق آذربایجان با تخلیه جبهه جنگ در مقابل مجلس این کشور دست به تجمع زدند و تصاویر کشتار را به شکلی گسترده منتشر کردند. ادامه اعتراضات به جایی رسید که مطلب‌اف ششم مارس ۱۹۹۲ مجبور به استعفا در مجلس شد. مجلس جمهوری آذربایجان سید ابوالفضل علی اف (ابوالفضل ایلچی بَگ) را جایگزین وی کرد. تلاش دوباره مطلب‌اف برای بازگشت به قدرت در ماه می به جایی نرسید و از ۱۹۹۲ تا ۲۰۱۲، به مدت ۲۰ سال در مسکو پایتخت فدراسیون روسیه زندگی می‌کرد.

مطلب‌اف نهایتا در سال ۲۰۱۲ همراه خانواده به آذربایجان بازگشت و کناره گیری خود از فعالیت های سیاسی اعلام کرد. گفته می‌شود که شرط بازگشت وی به آذربایجان عدم مشارکت در فرآیند سیاسی و سکوت درباره وقایع دوره یک ساله ریاست جمهوری بوده است. وی تا زمان مرگ زیر نظر سازمان امنیت ملی زندگی می‌کرد.

وزارت کشور آذربایجان پیش از بازگشت رئیس جمهور اسبق، طی اطلاعیه ای از پناهندگی رئیس جمهور اسبق به روسیه خبر داده بود. همچنین دادستانی آذربایجان تعقیب قضایی مطلب اف را به اتهام مشارکت در کشتار ژانویه سیاه، عدم کمک رسانی به آوارگان اخراج شده از ارمنستان طی سال های ۱۹۸۸ و۱۹۸۸، عدم آمادگی رزمی برای جلوگیری از حمله ارمنستان به قره باغ و توزیع یک هزار قبضه سلاح جنگی میان هوادارن خود آغاز کرده بود. این روند قضایی پس از بازگشت او متوقف شد.

وقایع مشکوک دوره یک ساله ریاست جمهوری ایاز مطلب اف بسیار پرسش برانگیز است. وی تلاش می‌کرد تا موضوع قره باغ با مسالمت حل و فصل شود اما نیروهایی در داخل آذربایجان تلاش می‌کردند اوضاع را به سوی تشنج پیش ببرند. سرنگونی هلی کوپتر مقام های آذربایجان در قاراکند قره باغ کوهستانی، کشتار خوجالی، ترور هیت ارمنی مصالحه و نقش حیدر علی اف در رویدادهای این کشور از جمله مواردی هستند که ایاز مطلب اف در مورد آنها به روشنی سخن نگفته است.

وی تنها مقام رسمی این کشور است که بدون دعوت رسمی به تهران و مشهد سفر کرده و زمزمه اتحاد با ایران در دوران وی مطرح شده بود.