تاجیکستان، میدان جدید رقابت روسیه و آمریکا

سایت پراودا روسیه، با انتشار یک مقاله مفصل در مورد دلایل سفر پوتین به تاجیکستان نکات مهمی را ذکر کرد که خلاصه این نکات به شرح ذیل است:
۱- این روزنامه سفرهای متعدد مقامات آمریکایی به ویژه رئیس سنتکام (مرکز فرماندهی تروریستی آمریکا در منطقه) به تاجیکستان را بسیار خطرناک دانسته و خاطرنشان کرد که مشغول شدن روسیه در جنگ اوکراین ممکن است به از دست دادن تاجیکستان بیانجامد. این روزنامه در بخش‌هایی از این گزارش آورده است: «آژانس ضدروسی سوروس USAID ماموریت خود را در تاجیکستان به طور قابل توجهی گسترش داده است. به عنوان مثال، برنامه حقوق بشر بیان می‌کند که USAID به مسائل مهاجرت کاری از طریق حمایت اجتماعی، آموزشی و مالی از مهاجران کارگری سابق، به ویژه کسانی که دیگر اجازه بازگشت به فدراسیون روسیه را ندارند، می‌پردازد. برنامه های USAID در ظاهر به آنها کمک می‌کنند تا دوباره در جوامع خود ادغام شوند و مهارت هایی را که برای یافتن شغل یا راه اندازی کسب و کار نیاز دارند، به دست آورند. نیازی به گفتن نیست که آنها برای تبدیل شدن به چه نوع افرادی آموزش می‌بینند.»

۲- پراودا درباره مسائل اخیر بدخشان و درگیری های مرزی تاجیکستان با قرقیزستان نیز می‌گوید: «تاجیکستان به دلیل درگیری در منطقه خودمختار بدخشان در پامیر، جایی که شورش ها و اعتراضات دوره‌ای از سال ۲۰۱۲ میلادی در آن رخ داده است، به طور جدی بی ثبات شده است. همچنین معترضین این مناطق در ماه می سال جاری میلادی، خواستار جدایی از جمهوری تاجیکستان شدند. پامیر توسط بلشویک ها به تاجیکستان ضمیمه شد و هیچگاه در جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان به قدرت نرسید.
دومین نقطه بی ثباتی تاجیکستان، درگیری آبی دره فرغانه با قرقیزستان بود. درگیری‌ها در مرز متوقف نمی‌شود و ده ها قربانی به وجود آورده است. لازم به ذکر است که قرقیزستان و تاجیکستان هر دو از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی CSTO هستند.»

۳- مسئله اقتصاد ضعیف تاجیکستان از دیگر نکاتی است که این روزنامه روسی به آن می‌پردازد: «تاجیکستان در اقتصاد خود روزهای سختی را پشت سر می‌گذارد. در نتیجه تحریم‌ها علیه روسیه و کاهش حواله‌های مهاجران، قیمت کالاهای اساسی مانند آرد، شکر و گاز در کنار ارزش سامانی (پول ملی تاجیکستان) افزایش قابل توجهی داشته است، اما در برابر دلار به شدت کاهش یافته است.»

۴- مسئله دیگری که این روزنامه به آن پرداخت، مسئله افغانستان است. تنها کشوری که در آسیای مرکزی مخالف سیطره طالبان بر افغانستان است، دولت تاجیکستان است. پس از روی کار آمدن طالبان، دولت تاجیکستان به چند تن از رهبران سابق دولت افغانستان از جمله نمایندگان ائتلاف شمال سابق پناهندگی داده است و تماس های دائمی از افغانستان برای حل این مشکل وجود دارد.
این روزنامه در پایان مطلب خود ذکر می‌کند: «تاجیکستان یک حلقه ضعیف در آسیای مرکزی است و بی ثبات کردن نقاط اصلی در آسیای مرکزی، استراتژی آنگلوساکسون‌ها برای تضعیف نفوذ روسیه است. اکنون که توجه آنها به جنگ اوکراین معطوف شده است، مسکو باید برای چنین تحولاتی آماده باشد و این موضوع علت سفر پوتین به منطقه را توضیح می‌دهد.

آندری سوزدالتسف، استاد مدرسه عالی اقتصاد، کارشناس کشورهای مستقل مشترک المنافع، در گفتگو با پراودا گفت که موقعیت سودمند تاجیکستان (به ویژه همسایگی با افغانستان) برای آمریکایی‌ها مهم است و با توجه به آشفتگی روابط روسیه با آمریکا، موضوع همکاری تاجیکستان و آمریکا ممکن است ماهیت ژئواستراتژیک داشته باشد. بنابراین پوتین می‌خواهد در وهله اول مسائل امنیتی را مورد بحث قرار دهد.

سایت دیگری که این مطلب را مورد تحلیل و بررسی قرار داد، سایت «Responsible Statecraft» آمریکایی بود. این سایت از زیرمجموعه‌های اندیشکده کوئینسی است که توسط بنیاد سورس پایه ریزی شده است.
این سایت در مورد مسائل مطرح شده در دیدار پوتین با رحمان نوشته است: «به طور فرضی وضعیت داخلی در تاجیکستان، کمک احتمالی دوشنبه به مسکو در دور زدن تحریم های غرب، نیاز رحمان به کنار آمدن با حاکمیت طالبان در همسایه افغانستان و موضوع پرتنش جانشینی رستم امامعلی محور این دیدار بوده است.»
رحمان شریک درجه دوم روسیه محسوب می‌گردد، پس نمی‌تواند صحبت های جدی تری مطرح شده باشد. همچنین روسیه حضور خود را از راه‌های دیگری مانند ساختن مدارس گسترش می‌دهد و در این راستا پنج مدرسه جدید به زبان روسی و با بودجه مسکو در تاجیکستان ساخته شده و در ماه سپتامبر آتی افتتاح می‌شوند.

پراودا در ادامه به اهرم فشار روسیه بر تاجیکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: حواله‌های مالی ارسالی کارگران تاجیک از روسیه مدت‌هاست که برای حاکمان فاسد و بی‌کفایت تاجیکستان راه نجاتی بوده است، زیرا به مردم آنها این امکان را می‌دهد تا سر خود را بالا نگه دارند. با توجه به این موضوع بخشی از اهرم قدرتمند روسیه برای تأثیرگذاری بر امور داخلی در تاجیکستان، محدودیت و بستن مرزهای روسیه به روی کارگران تاجیک است. روسیه توان حمایت از مرزهای تاجیکستان را ندارد و رویدادهای اوکراین به طرز خطرناکی این موضوع را تحت فشار قرار داده است. ارتش قدرتمند روسیه ثابت کرده است که در هنگام مبارزه با حریفان متحرک و بسیار با انگیزه متکی به جنایات است.

ایالات متحده در تلاش است تا خود را به عنوان یک جایگزین مناسب ضامن امنیت تاجیکستان یعنی بجای روسیه قرار دهد. این واقعیتی است که در سفر اخیر ژنرال “مایکل کوریلا” فرمانده فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا به تاجیکستان ثابت شد. آمریکا در حال ساخت یک پاسگاه مرزی در مرزهای تاجیکستان با افغانستان است و در قبال آن هیچ انتظاری ندارد که تاجیکستان موضع مصالحه با افغانستان را اتخاذ کند. در حالی که روسیه برای اعطای چیزی شبیه به این، به رسمیت شناختن رژیم طالبان را طلب خواهد کرد. تاجیکستان در میان متحدین نزدیک روسیه در آسیای مرکزی قوی‌ترین پناهگاه علیه طالبان است و همواره به تندی علیه خصومت طالبان با اقوام دیگر به ویژه تاجیک‌ها صحبت کرده است.

اما امنیت و ثبات اقتصادی ممکن است نگرانی های ثانویه برای دولت رحمان باشد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که اولویت رئیس‌جمهور تاجیکستان این است که قدرت و ثروت را در خانواده دزدسالارش حفظ کند و پسر ۳۴ ساله خود رستم امامعلی را جانشین خود کند.

پی نوشت: باید توجه داشت که در چند ماه اخیر رسانه‌های جهان به ویژه رسانه‌های آمریکایی و غربی به شدت به تحولات تاجیکستان حساس شده‌اند. از نظر ما و همچنین اذعان بسیاری از کارشناسان، آسیای مرکزی کانون تحولات مهمی در آینده خواهد بود و به نظر می‌رسد که آمریکا به دنبال ایجاد تغییرات در وضعیت ژئوپلتیکی منطقه آسیای مرکزی است و این کار را از تاجیکستان شروع کرده است. سازمان‌های مردم نهاد (NGO) آمریکایی که اکثر آنها توسط بنیاد سورس پشتیبانی و تغذیه می‌شوند طی دو سال اخیر در تاجیکستان فعال بوده‌اند. اعطای امتیازات نظامی، امنیتی، آموزشی و همچنین حمایت‌های مالی برای تقویت مرزهای تاجیکستان، امامعلی رحمان را بر این داشته تا با این ورق بازی نماید.
آنچه مشخص است، روسیه در حال حاضر توانایی حضور در دو جبهه را ندارند لذا از تاجیک ها درخواست کرده اند که با طالبان سازش کنند و از ایجاد جنگ در این منطقه خودداری کنند. البته موضع رحمان در این بحث دوگانه است. او از سویی به روس ها اطمینان داده تا از جنگ در منطقه جلوگیری نماید و از طرف دیگر در حال همکاری با غرب برای فعالیت علیه طالبان است. نیروهای احمد مسعود را محدود کرده و به طالبان اطمینان داده است که حق تهدید طالبان از خاک تاجیکستان را به احمد مسعود نمی‌دهد. در مجموع رحمان از بازی با آمریکا و روسیه به دنبال تثبیت قدرت خود و خانواده اش است، نه چیز دیگری! اما این بلند پروازی ممکن است تاجیکستان و منطقه را درگیر قضایایی کند که توانایی کنترل آن را نخواهد داشت.

بیشتر بخوانید:
تاجیکستان، نبرد کمونیسم و اسلام
حمله راکتی داعش به مناطق مرزی تاجیکستان
ایران و تاجیکستان، در مسیر اتحاد استراتژیک