بحران‌­های اقلیمی و تاثیر آن بر کشاورزی عراق

بیابان زایی ۳۹ درصد از خاک عراق را تحت تاثیر خود قرار داده است. با دمای بسیار بالا در این کشور، خشکسالی بیشتر می­شود و طوفان های گرد و غبار شدیدتر می­گردند. میزان بارندگی این کشور نیز در سال‌های اخیر کاهش یافته و رودخانه‌ها خشک شده‌اند، که این پدیده منجر به خشکی و زرد شدن هزاران دونم (معادل حدود ۲۵۰۰ متر مربع) شده است.

جوامع ساکن در مناطقی که زمانی برای کشت برنج و گندم شناخته شده بودند، اکنون رونق خود را از دست داده و در تلاش برای بقا هستند. به عنوان مثال شهر مشخاب در استان نجف که همیشه به پرورش برنج کهربایی معروف بوده است، امروزه نمونه­ای از کاهش شدید رونق کشاورزی و تولید غلات در عراق است. کشاورزی عراق عمدتاً کشاورزی دیم است اما خشکسالی شدید، بیابان زایی، و نبود منابع آبی جایگزین، به کاهش شدید کاشت غلات منجر شده است. تولید مواد غذایی در عراق بر پایه کشاورزی خرده مالکی است که به طور سنتی نیازهای جمعیت خود آن را برآورده می­کند. با این حال، طی سال‌های گذشته، پایداری بخش کشاورزی این کشور توسط عوامل بسیاری از جمله درگیری­ها، تغییرات اقلیمی و کمبود آب تضعیف شده است. زمین‌های اختصاص داده شده به کشت برنج در نجف از بیش از ۲۳۰ هزار دونم به ۵  تا ۶ هزار دونم کاهش یافته است و بیشتر آنچه امروز کشت می‌شود برنج کهربایی نیست زیرا به آب زیادی نیاز دارد.

کشاورزان عراقی از فشار این وضعیت خسته و ناامید هستند. آنها به آرامی منبع درآمد خود را از دست می دهند، دام­هایشان می­میرند، و آنها مجبورند زمین های خود را ترک کنند و در جستجوی منبع درآمد جایگزین به مناطق شهری مهاجرت کنند. این پدیده یکی از عوامل مهمی است که بر حوزه اجتماعی عراق تاثیر جدی نهاده است. کشاورزانی که در نسل­های متمادی به زراعت مشغول بودند امروزه در حال مهاجرت به شهرها هستند و جمعیت جوان و بی­کار روز به روز افزایش می­یابد. بنابراین این اتفاق هم بر حوزه کشاورزی و اقتصاد و هم بر اوضاع اجتماعی تاثیر منفی دارد.

گرچه نهادهای بین ­المللی نظیر کمیته بین المللی صلیب سرخ ادعا دارند که با بازسازی ایستگاه‌های پمپاژ و تصفیه آب، شبکه‌های لوله‌کشی و سیستم‌های آبیاری برای کاهش استرس آبی در عراق تلاش می‌کنند اما این حرکت­های کوچک و خرد توان مقابله با این حجم عظیم بیایان زایی و خشک شدن زمین­های کشاورزی را ندارد؛ چه اینکه همواره تنش­های سیاسی بر فعالیت این نهادها تاثیرگذار بوده و پایداری نداشته­ اند.

برخی کارشناسان نابسامانی این حوزه را متوجه دولت می­دانند اما برخی دیگر قائل به این هستند که تهدید فزاینده تغییرات اقلیمی در عراق که همراه با اثرات به جای مانده از درگیری­ها و جنگ­هاست، ظرفیت دولت را برای حفظ زیرساخت­ها یا حمایت از کشاورزی تضعیف کرده است؛ بنابراین نمی­توان بحران این حوزه را صرفا ناشی از کم کاری دولت­ها دانست.

اثرات مرکب درگیری­ها و بحران آب و هوا، بحران­های جدیدی را برای اکثر گروه­های آسیب پذیر ایجاد عراق ایجاد کرده است و امروزه بسیج مردمی، جلب حمایت بیشتر برای کمک به کشاورزان و تحقیقات بنیادین سازگاری با تغییرات آب و هوایی در این کشور باید در اولویت قرار گیرد.