یادداشت: یک یورش و دو فیلم؛ تحریر الشام یا غرباء ترکستان؟

منابع رسانه‌ای نزدیک به هیئت تحریر الشام از حملات مختلف این گروه در دهه نخست ماه مبارک رمضان به مواضع ارتش سوریه در غرب حلب خبر دادند. یکی از این عملیات‌ها یورش تروریست‌های تحریرالشام به “الفوج ۴۶” در روز اول ماه رمضان بود که به سرعت تصاویری از آن توسط یکی از بازوهای رسانه‌ای تحریر الشام یعنی مؤسسه رسانه‌ای “امجاد” به نمایش درآمد.

چند روز بعد از عملیات “الفوج ۴۶” در حومه غربی حلب، مؤسسه امجاد تصاویر این حمله را در قالب قسمت دهم مجموعه ویدئوهای “لحظات خطره” منتشر کرد. مجموعه ویدئوهای “لحظات خطره” درواقع برخی یورش‌های نظامی تحریرالشام که معمولا با دوربین گوپرو و به صورت اول‌ شخص فیلم ‌برداری شده‌اند را به نمایش می‌گذارد.

در قالب این ویدئو، یورش عناصر تحریر الشام به وسیله یک نفربر و یک خودروی نفربر دیگر مجهز به بیل مکانیکی و به صورت اول‌ شخص به نمایش درمی‌آید و فیلم، اطلاعاتی بیش از این در اختیار مخاطب قرار نمی‌دهد.

اما تقریبا دو روز بعد، فیلم دیگری منتشر شد که مسئله را کمی پیچیده کرد. این فیلم را یک برند و لوگوی نسبتا ناشناس تحت عنوان “G’uroba Media” (غرباء) و با متنی به زبان ازبکی منتشر کرد. ابتدای فیلم دوم، نیروهایی که به نظر می‌رسد ترک تبار و از آسیای میانه و یا اویغور می‌باشند خود را آماده یک عملیات می‌کنند، در یکی دو صحنه، چسابندن لوگوی “کتیبه الغرباء الترکستان” یا گردان غرباء ترکستانی در قالب مورد استفاده تیپ‌های تحریر الشام بر روی لباس عناصر نظامی جلب توجه می‌کند.

در ادامه فیلم، یورش شروع می‌شود و تصاویری از درون خودروی نفربر حامل بیل مکانیکی که از زاویه بیرونی در فیلم قبلی به نمایش درآمده بود، به نمایش درمی‌آید. رفته رفته فیلم جالب‌تر می‌شود و صحنه‌هایی از صحنه‌های اول شخص ویدئوی قسمت دهم “لحظات خطره” را می‌بینیم که پس از بریدن لوگوی “امجاد” اینبار با لوگوی “غرباء” مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بخش‌های اصلی فیلم دوم با یک دوربین دیگر ولی از همان صحنه‌های فیلم اول گرفته شده، اما در تدوین فیلم غرباء از صحنه‌های اول شخص فیلم امجاد نیز گاهی بهره برده شده است.

جالب این است که گاهی دوربین “امجاد” و “غرباء” پشت سر هم هستند به گونه‌ای که در یک صحنه، گوپروی “غرباء” پشت سر گوپروی “امجاد” حرکت می‌کند و صحنه‌های فیلم برداری امجاد را به ما نشان می‌دهد.

آنچه بیش از هرچیز جلب توجه می‌کند این است که غرباء در فیلم خود از سرود نسبتا جدید و خشن “یوم القصاص” داعش استفاده می‌کند، این در حالی است که می‌دانیم در سال‌های اخیر هیچ‌گاه به صورت رسمی گروه‌های وابسته به تحریر الشام از سرودهای داعش استفاده نکرده، همانطور که داعش هم به هیچ‌ وجه از سرودهای تحریر الشام استفاده نمی‌کند.

مسئله دیگر آن است که در چند سال اخیر تحریر الشام به شدت روی هویت سازی برای تیپ‌ها و گردان‌های خود تأکید دارد، به گونه‌ای که در همین ایام حملات تیپ عبدالرحمن بن عوف خود به بخش‌هایی دیگر از ریف حلب را با لوگو و نام و ذکر تیپ عبدالرحمن بن عوف بازنمایی کرده‌است اما درباره عملیات مورد نظر ما در فیلم “امجاد” هیچ اشاره‌ای به تیپ یا گردان شرکت کننده در عملیات نمی‌شود در حالی که خبرهای بعدی تأکید می‌کنند که عملیات “فوج ۴۶” توسط تیپ عمر بن الخطاب تحریرالشام صورت پذیرفته‌ است.

پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا گردان غربای ترکستانی بخشی از تیپ عمربن الخطاب تحریر الشام هستند؟ و در هر صورت چرا تحریر الشام از هویت سازی برای گردان غربای ترکستانی خود ابا دارد و هیچ‌گاه پیام رسانه‌ای رسمی‌ای در این اواخر پیرامون این مسئله مخابره نکرده است؟

پرسش مهمتری که امکان دارد شکل بگیرد این است که چرا اساسا برای یک عملیات دو فیلم با دو هویت مجزا ساخته شده است؟ چرا فیلم امجاد یورش را به تحریر الشام منتسب می‌کند بدون اینکه هیچ اشاره‌ای به غربای ترکستان داشته‌ باشد، و از سوی دیگر نیز غربای ترکستان پس از تجربه‌های پیشین و مستقل خود در قالب لوگوی قدیمی غرباء و یا مؤسسه رسانه‌ای قلم، به هویت سازی مستقل از تحریر الشام در فیلم خود دست می‌زند و پا را فراتر نهاده و حتی از یک سرود داعشی در فیلم خود بهره می‌برد؟

در هر صورت در پاسخ باید گفت آنچه باعث شده این دو فیلم هر یک با هویتی مستقل، از یک عملیات تولید شوند به شکل رفتار و کنشگری تحریر الشام در قبال گروه‌های خارجی و به اصطلاح مهاجر غیر سوری مستقر در ادلب و اطراف آن بر می‌گردد.

تحریر الشام پس از مرحله انتقال به فتح الشام و بعد فرا رسیدن دوره تحریر الشام تلاش کرد هرچه بیشتر خود را یک گروه بومی سوری نشان دهد و از رهگذر جدایی از القاعده سعی کرد خود را هر چه بیشتر از فضای جهاد اینترنشنال و جهانی دور کند تا از این طریق در محافل بین المللی مشروعیت کسب کند.

از طرفی تحریر الشام در این یکی دو سال تلاش کرده با ایجاد یک آکادمی و منظم ساختن ساختار نظامی خود، خود را به ساختار ارتش‌های منظم نزدیک کند، در این بین درگیری با گروه‌های جهادی خارجی مستقر در منطقه و زندانی کردن عناصر نافرمان و حتی گاهی کشتن برخی عناصر، به یک رویه روزمره در ادلب تبدیل شده است.

در این بین، گروه‎‌های خارجی زیادی نیستند که هنوز در کنار تحریر الشام قرار داشته باشند، یکی از این گروه‌ها بی شک حزب اسلامی ترکستان شرقی است و دیگری گردان ترکستان بود که یکی دو سال خبر زیادی از آن نبود و پیش از آن رسانه‌های مستقل خود را داشت، اما آنچه امروز رخ داده این است که گردان غربای ترکستانی با وجود استفاده از قالب تحریر الشام در لوگوی خود یک فیلم با هویتی مستقل از یورش به “الفوج ۴۶” تولید می‌کند، از آن سو تحریر الشام نیز با وجود تأکید بر تفکیک هویت گردان‌ها و تیپ‌هایش در این سال‌ها، در گفتمان و رسانه رسمی خود هیچ گاه از گردان غربای ترکستانی سخن نگفته بود.

در پایان پرسشی که می‌توان مطرح کرد این است که به واقع تحریر الشام در نهایت خواهد توانست تنوع جریانی و گروهکی شکل گرفته در صحنه شمال غرب سوریه و ادلب و اطراف آن را با وجود جریان‌های گوناگون سوری و خارجی به سود خود به صحنه‌ای یکپارچه تبدیل کند یا خیر؟