بحران قره باغ و دومین پاس گل پاشینیان به علی اُف

پرده اول؛ پیش‌گویی خرابکاری ارامنه

آغاز این موضوع از جایی بود که روز جمعه یکم اردیبهشت (۲۱ اوریل) رسانه های آذربایجان با پخش تصاویر تکراری از یک مسیر جنگلی و همراهی چند کامیون توسط نفربر نیروهای صلحبان روسیه بار دیگر مدعی شدند که شبه نظامیان ارمنی در حال انتقال مین و تسلیحات در جاده‌های فرعی به موازات کریدور لاچن به خانکندی (استپاناکرت) مرکز قره باغ کوهستانی هستند.

بیشتر بخوانید: تنش‌های فزاینده در قره باغ کوهستانی

پرده دوم؛ خرابکاری ارامنه در برابر ارتش آذربایجان

روز شنبه دوم اردیبهشت (۲۲ آوریل) رسانه های آذربایجانی از انفجار مین ضد تانک در مسیر حرکت یک کامیون نظامی حامل تدارکات در حوالی روستای امامقلی لار (خلفشی) خبر دادند. این روستا در دامنه کوه «ساری بابا» قرار دارد که اواخر سال گذشته میلادی به وسیله نیروهای ارتش آذربایجان تصرف شده است. دو دستگاه آمبولانس و یک خودرو نظامی غیرمسلح آذربایجان مجروحان را از محل استقرار فعالان محیط زیستی علی اف به شوشا و سپس فضولی منتقل کردند.

تصویربرداری از این سه خودروی ارتش این کشور در چند زاویه، بخش دیگری از این خبر بود که به سرعت توسط خبرگزاری های دولتی باکو منتشر شد. وزارت دفاع آذربایجان با بیان آمار سه نفر نظامی زخمی هنوز هویت آنها را اعلام نکرده است. منابع وزارت دفاع همچنین اعلام کردند که واحدهای مهندسی با جستجو در اطراف محل انفجار، چهار مین ضد تانک و ده ها مین ضد نفر تولید سال ۲۰۲۱ ارمنستان را یافته اند.

پرده سوم؛ درگیری مرزی

وزارت دفاع ارمنستان روز یکشنبه سوم اردیبهشت (۲۳ آوریل) از تیراندازی نیروهای آذربایجان در روستای سُتِک (سوتک) استان کغارکونیک واقع در جنوب شرقی دریاچه سوان و هم مرز با کلبجر خبر داد. بنابر گفته سرویس مطبوعاتی، آرتیوم پوگوسیان سرباز نیروی مرزبانی به دست تک تیرانداز آذربایجانی کشته شده است. بلندهای مشرف بر دریاچه سوان در خاک ارمنستان به واسطه تهاجم نظامی ارتش آذربایجان تصرف شده اند.

وزارت دفاع آذربایجان این درگیری را رد کرده و گفته است که در مرز لاچن و سیونیک با سلاح‌های سبک به سمت نیروهای ما تیراندازی شده که پاسخ متقابل داده ایم ولی طرف ارمنی این موضوع را تایید نمی‌کند.

پرده چهارم؛ پست مرزی

رسانه های آذربایجان روز یکشنبه سوم اردیبهشت (۲۳ آوریل) تصویری از پست بازرسی در کیلومترهای ابتدایی جاده جدید کریدور لاچن و نزدیک مرز ارمنستان منتشر کردند. این پست بازرسی که به وسیله کانکس و موانع بتنی ساخته شده در ابتدای پل رودخانه «حَکَری» قرار دارد و بیشتر به یک عملیات برنامه ریزی شده شبیه است.

سرویس مطبوعاتی مرزبانی آذربایجان مدعی شده است: “مرزبانی ارمنستان روز شنبه دوم اردیبهشت اردیبهشت (۲۲آوریل) یک پست در ابتدای کریدرو لاچن و مرز با این کشور مستقر کرده اند. نیروهای مرزبانی آذربایجان ساعت ۱۲ همین روز در اراضی تحت حاکمیت خود با راه اندازی یک گذرگاه موضوع را به فرماندهی نیروهای صلحبان روسیه و مرکز نظارت بر آتش بس روسیه و ترکیه گزارش کرده اند.”

سایت آخار یکشنه سوم اردیبهشت (۲۳ آوریل) به نقل از وزارت دفاع نوشت: “جدایی طلبان (ارامنه) در مسیر امامقلی لار (خلفشی) به شوشا یک جاده تازه ساخته اند که از آن برای مقاصد نظامی استفاده می‌شود. آنها اکنون تلاش می‌کنند تا مواضع رزمی خود را در این مسیر بپوشانند.”

شکست مذاکرات الحاق ارامنه

دولت باکو این اقدام را پس از شکست سومین دور مذاکرات با ارامنه قره باغ کوهستانی انجام می‌دهد. آخرین بار دو هفته پیش آرائیک هاروتونیان رئیس دولت جدایی طلبان موسوم به آرتساخ با هیئت اعزامی از باکو دیدار کرد. این دیدار در مقر فرماندهی صلحبانان روسیه در خوجالی برگزار شد و هاروتونیان با رد هرگونه گفتگو درباره آغاز فرآیند الحاق به ترکیب آذربایجان خواستار ادامه مذاکرات برای تسهیل کمک رسانی بشردوستانه و رفع انسداد کریدرو لاچین شد.

سناریوسازی باکو برای ایست و بازرسی

پیش از این، دولت باکو بهانه های زیادی برای ساخت این پست بازرسی در کریدرو لاچین مطرح می‌کرد تا بر این کریدور مسلط شود.
اولین اقدام باکو در این خصوص، راه اندازی تجمعات به اصطلاح فعالان زیست محیطی در شمال شوشا برای جلوگیری آلودگی محیط و قاچاق معادن طلای قره باغ کوهستانی (ناگورنو کاراباخ) توسط ارامنه قره باغ کوهستانی بود. این تجمع کنندگان جاده را بستند و ارامنه برای تامین نیازهای خود و برقراری اتصال مرکز قره باغ کوهستانی به ارمنستان، به سراغ مسیرهای صعب العبور جایگزین این مسیر در محدوده صلحبانان روسی رفتند. آذربایجان که به وسیله پهپادهای شناسایی و گشت‌های اطلاعاتی متوجه این مسیرها شده بود این بار ارامنه قره باغ و ارمنستان را به قاچاق اسلحه و مهمات جنگی، مین، تجهیزات نظامی و ورود نیروهای ویژه متهم کرد.
دومین اقدام مهم دولت باکو برای انسداد این مسیرهای فرعی، تصرف بلندهای مشرف بر این مسیرها در شمال کریدور لاچین بود که با حضور نیروهای روسی و سپس اعزام شبه نظامیان مسلح ارمنی موسوم به ارتش دفاعی آرتساخ، تاحدودی موفق به پیاده سازی این طرح نشدند.

بیشتر بخوانید: مسیر پر چالش کریدور لاچین!

واکنش ها به اقدام آذربایجان

آلن سیمونیان رئیس مجلس ارمنستان و هم حزبی پاشینیان، روز دوشنبه چهارم اردیبهشت (۲۴ آوریل) جمهوری آذربایجان را به نقض بند ششم معاهده آتش بس سه جانبه نوامبر ۲۰۲۰ کرده است. وی از کشورهای سازمان ملل خواسته تا جمهوری آذربایجان را برای عقب نشینی از کریدور لاچن و اجرای رای دیوان کیفری بین المللی برای رفع انسداد آن تحت فشار بگذارند. وی همچنین از روسیه خواسته تا رفت و آمد آزاد را تضمین کند.
سیمونیان در حالی این اظهارات را مطرح کرد که در جمعه گذشته، نمایندگان مخالف، اپوزیسون را به وسیله نیروهای امنیتی از صحن پارلمان اخراج کرده بود. نمایندگان اپوزیسون با عدم ترک تریبون عمومی به بی توجهی پارلمان و دولت ارمنستان برای حمایت از حقوق ارامنه قره باغ معترض شدند.

وزارت خارجه آمریکا نیز در بیانیه ای نه چنان شفاف خواستار بازگشایی کریدرو لاچن به روی کاروان تجاری و غیرنظامی شده و از دو طرف خواسته برای حل مشکلات خود مذاکره کنند. این توصیه در حالی است که پروازهای هواپیماهای ایلیوشین ۷۶ باکو به کویت برای انتقال سلاحهای آمریکایی بیشتر شده است. دولت واشنگتن با مسلح سازی باکو در شرایط کنونی چه قصدی دارد؟!

وزارت خارجه روسیه در بیانیه ای صراحتا از دولت‌های آذربایجان و ارمنستان خواسته تا به مفاد بیانیه مسکو پایبند باشند.

همچنین در ادامه این بیانیه آمده است: “مسکو نسبت به افزایش موارد نقض آتش بس در قره باغ کوهستانی نگران است و تمام موارد را ثبت می‌کند. ما به قدرت‌های خارجی و عوامل محلی که بر روس هراسی دامن می‌زنند هشدار می‌دهیم تا به تلاش‌های خود برای برهم زدن ثبات منطقه پایان دهند. مسکو افزایش حملات لفظی و اتهام زنی را که ماموریت نیروهای صلحبان را لکه دار کند خطرناک می‌داند.”

در ادامه بیانیه با اشاره به تحرکات واحدهای مرزبانی دو کشور برای ایجاد پست بازرسی در کریدرو لاچن تاکید شده است: “تحولات ۲۳ آوریل و ایجاد پست بازرسی در کریدور لاچن و هرگونه اقدام یک جانبه برای نقض توافق سه جانبه مسکو و تغییرات هماهنگ نشده در این مسیر و یا استفاده غیر صلح آمیز از این جاده با دستور کار صلح سازگار نیست.”

وزارت خارجه روسیه دلیل اصلی مشکلات دو کشور را بن بست در اجرای توافقات سه جانبه از جمله انسداد راه های حمل و نقل منطقه و تعیین خطوط مرزی بیان کرده است.

پاس گل به علی اُف

اگر شکست در جنگ نخست قره باغ، نخستین امتیاز دهی پاشینیان به علی اف قلمداد شود، برکناری شتابزده فرماندهی نیروی مرزبانی ارمنستان در ماجرای درگیری روستای تغ سیونیک، دومین پاس گل به علی اف محسوب می‌شود. سرهنگ آرام مارالچیان با اعزام واحدهای بیشتر به مرز تلاش می‌کرد تا مانع تنش‌ و پیشروی های بیشتر آذربایجان در مسیر کریدرو لاچن شود. پس از برکناری وی توسط پاشینیان، یک پست بازرسی که مشخص نیست به دستور چه کسی ساخته شده بهانه لازم را به آذربایجان داده است تا ارمنستان را متهم به نقض بند ششم معاهده آتش بس کند و ساخت پست بازرسی را پاسخ متقابل جلوه دهد!
همچنین ماموریت روسها با نقض فزاینده آتش بس توسط دو طرف فرسایشی می‌شود. آنها یا باید تعداد بیشتری نیرو به منطقه اعزام کنند و یا به حضور نیروهای چند ملیتی از جمله نیروهای سازمان امنیت جمعی در قره باغ تن بدهند. البته هدف اصلی از ایجاد تنش، بیرون راندن روسیه از قره باغ کوهستانی و سپس ارمنستان است ولی آنها به راحتی کنار نمی‌کشند.

بیشتر بخوانید: ماجرای درگیری در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان

اوضاع متنشج منطقه

کریدور لاچن بسته شده و روسها در اطراف منطقه بازرسی مستقر شده اند. ایجاد این پست بازرسی در روز دوشنبه ۲۴ آوریل در آستانه یکصدوهشتمین سالروز نسل کشی ارامنه به دست عثمانی، فضای عمومی ارمنستان و قره باغ کوهستانی را به شدت متشنج کرده است. تعداد بیشتری از مردم ارمنستان در مراسم روز مشعل میدان جمهوری ایروان (گرامیداشت نسل کشی ارامنه) و سایر مناطق این کشور حاضر شده و پرچم‌های ترکیه و آذربایجان در مراسم راهپیمایی روز مشعل سوزانده شده است.

گرامیداشت نسل کشی ارامنه در شهر استپاناکرت (خانکندی) مرکز قره باغ کوهستانی با حضور حدود ۵۰ هزار نفر برگزار شده که در نوع خود کم نظیر است.

شرکت کنندگان ایجاد پست بازرسی در لاچین را تلاش جمهوری آذربایجان برای نسل کشی بیان کرده و شعارهای تندی سر دادند. رسانه های وابسته به وزارت دفاع و امور خارجه فدراسیون روسیه نیز به پوشش گسترده این اخبار پرداختند.

می‌توان مدعی شد که فضای مشتنج نه تنها اتفاقی نیست بلکه حاصل رفتار سیاست مداران دو طرف است. پاشینیان و علی اف می‌خواهند روس‌ها را از منطقه بیرون کنند تا طرح‌های سیاسی، اقتصادی و ژئواستراتژیکی غرب در منطقه اجرایی شود.