دانش نظامی:‌ پهپاد کرار

پهپاد چند منظوره کرار؛ اولین پهپادی است که با استفاده از یک پلتفرم می‌تواند طیف وسیعی از انواع تسلیحات از جمله تسلیحات هوا به هوا و هوا به سطح را حمل و استفاده کند. این پهپاد توسط شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) که زیر مجموعه وزارت دفاع می‌باشد، تولید می‌شود و تا به امروز توسط بخش‌های مختلف نیروهای مسلح ایران به خدمت گرفته شده است.

تاریخچه:
ماکت پهپاد کرار برای اولین بار در سال ۱۳۸۳ در یک نمایشگاه تجهیزات نظامی دیده شد و بعدها در سال ۱۳۸۹ طی مراسمی با حضور رئیس جمهور وقت ایران با نام “پهپاد بمب افکن کرار” رونمایی شد. تاریخ دقیق شروع تولید و به‌کارگیری پهپاد کرار مشخص نیست و به‌صورت رسمی اعلام نشده است اما سال ۱۳۸۹ را می‎توان به‌عنوان سال ورود به خدمت آن در نظر گرفت.

از همان ابتدای رونمایی، پهپاد کرار حامل یک عدد بمب غیرقابل هدایت مارک ۸۲ به وزن ۵۰۰ پوند (۲۲۶.۷۹ کیلوگرم) بود و عنوان می‌شد که این پهپاد توان حمل موشک کروز را نیز دارد. در سال ۱۳۹۲ خبری مبنی بر به‌کارگیری موشک کروز دریایی کوثر بر روی پهپاد کرار منتشر شد که با توجه به وزن ۱۰۰ کیلوگرمی و برد ۲۵ کیلومتری کوثر، توانایی‌های کرار را افزایش می‌داد.

در سال ۱۳۹۳ نیز خبر تست سامانه پدافندی مرصاد با استفاده از پهپاد کرار منتشر شد. در این تست، کرار در نقش پهپاد هدف برای تست پدافند و آموزش خدمه مورد استفاده قرار گرفت.

معرفی متفاوت پهپاد کرار در سال ۱۳۹۷ با نام “کرار-۴ رهگیر” که حامل موشک شهاب ثاقب بود نشان داد که این پهپاد دارای نسل‌بندی می‌باشد و هر یک از این نسخه‌ها بر اساس نوع ماموریت تعریف می‌شوند؛ اما این نسل بندی هرگز بصورت شفاف عنوان نشد.

امیر حاتمی وزیر دفاع وقت در مراسم رونمایی از بمب‌های یاسین، بالابان و قائم ۱، ۵ و ۹ در سال ۱۳۹۸، اعلام کرد که بمب هواسرش یاسین را می‌توان از پهپاد کرار رها کرد. البته بعدا تصاویری از به‌کارگیری بمب هواسرش بالابان توسط کرار منتشر شد. بمب هواسرش یاسین، حاصل افزودن کیت هدایت و بال به بمب مارک ۸۲ می باشد که قبلا توسط پهپاد کرار استفاده شده است.

طراحی:
پهپاد چند منظوره کرار بر اساس پهپاد MQM-107A آمریکایی ساخته شده است. پهپاد MQM-107A قبل از انقلاب برای استفاده به عنوان پهپاد هدف در تمرینات پدافندی و شلیک موشک هوا به هوا خریداری شده بود. در واقع از نظر ظاهری پهپاد کرار شباهت بیشتری به پهپاد Skua ساخت آفریقای جنوبی دارد. اما بطور کلی این پهپاد با دو پهپاد Skua و MQM-107 تفاوت زیادی دارد.
با توجه به اینکه کرار در زمان رونمایی با نام پهپاد “بمب افکن” کرار رونمایی شد، به‌نظر می‌رسد که بنا به جایگزینی کرار با نمونه آمریکایی نبوده و یک تولید مستقل اتفاق افتاده است و بعدها با پایان ذخیره پهپادهای MQM-107 آمریکایی، نقش هدف پدافند را نیز به عهده گرفته است. البته نمونه‌ای پهپاد به نام “ناصح” نیز تولید شده که کاملا شبیه نمونه آمریکایی بوده و در نقش پهپاد هدف در تمرینات پدافند هوایی و تمرینات هوا به هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای تولید پهپاد کرار ابتدا نیاز به باز طراحی موتور مورد استفاده در پهپاد آمریکایی بود. پهپاد MQM-107A تحویلی به ایران از موتور Teledyne CAE J402 استفاده می‌کرد که یک موتور قدیمی محسوب می‌شد و در آمریکا دیگر کاربرد نداشت. در مدلی دیگر از این پهپاد که با پسوند B شناخته می‌شود، یعنی مدل MQM-107B، از موتور میکروجت فرانسوی TRI 60-2 074 استفاده است. ایران، موتور میکروجت طلوع ۴ را بر اساس همین موتور فرانسوی TRI 60 که در نسخه‌های جدید پهپاد MQM-107 استفاده می‌شد طراحی و تولید کرد. موتور فرانسوی TRI 60 دارای انواع مختلفی است اما موتور TRI 60-2 074 بیشترین شباهت را به موتور طلوع ۴ دارد.
موتور TRI 60-2 074 یک میکروجت سه محوره با سه کمپرسور محوری، یک محفظه احتراق و یک مرحله توربین است که دارای قطر ۳۳ سانتیمتر، طول ۱۲۴ سانتیمتر و وزن ۶۱ کیلوگرم بوده و حداکثر ۳.۴ کیلونیوتون (KN) نیرو تولید میکند. موتور طلوع ۴ که نمونه ایرانی همین موتور است نیز یک میکروجت سه محوره با سه کمپرسور محوری، یک محفظه احتراق و یک مرحله توربین می باشد و دارای قطر ۳۳ سانتیمتر ، طول ۱۳۰ سانتیمتر و وزن ۵۵ کیلوگرم بوده و حداکثر توان ۳۴۵۰ نیوتون (N) نیرو تولید میکند. موتور طلوع ۴ نسبت به همتای فرانسوی خود دارای کمی طول بیشتر و وزن کمتر است.

موتور میکروجت طلوع ۴ در موشک کروز نور و موشک کروز یاعلی(ع) نیز به‌کار گرفته شده است.

با توجه به مقایسه مکرر پهپاد کرار با پهپاد آمریکایی MQM-107 به تفاوتهای ظاهری این طرح با نمونه آمریکایی آن می‌پردازیم. اولین تفاوت ظاهری این پهپاد در باله‌های دم کرار است که شبیه به طرح پهپاد Skua ساخت آفریقای جنوبی بوده و به نمونه آمریکایی شبیه نیست. پهپاد BQM-126A پهپاد دیگری است که در قسمت باله‌های دم شبیه به کرار است اما وینگ لت‌ها (بالچه) نوک باله‌های دم در BQM-126A و کرار کاملا متفاوت بوده و از این نظر بیشتر شبیه به نمونه آفریقای جنوبی است.
دومین تفاوت در محل قرارگیری بال اصلی پهپاد است در نمونه ایرانی بال اصلی در زیر بنده و بصورت بال شکمی متصل شده است. در نمونه آفریقایی بال‌ها روی بدنه قرار دارند و در نمونه‌های آمریکایی بال‌ها در زیر بدنه قرار گرفته‌اند.
سومین تفاوت در محل قرارگیری موتور پهپاد است که شبیه به هیچ کدام از پهپادهای ذکر شده نیست. در نمونه آمریکایی و آفریقایی موتور پهپاد در زیر بدنه آن قرارگرفته است اما در پهپاد ایرانی این موتور در طول بدنه و انتهای آن قرار گرفته است، دلیل طراحی خاص نمونه ایرانی استفاده از آویزگاه شکمی برای حمل ۲۵۰ کیلوگرم سلاح بوده است.
اینکه کرار با الگوبرداری از پهپادی دیگر ساخته شده را نمی‌توان رد نمود اما طراحی ساده پهپاد هدف آمریکایی و پهپاد ایرانی کرار هر دو منشعب از تفکر ساده‌سازی ساخت سلاح و کم هزینه کردن آن است که امکان تولید انبوه و ارزان آن را فراهم می‌کند.

انواع:
با توجه به نحوه معرفی پهپاد چند منظوره کرار به‌نظر می‌رسد این پهپاد دارای چهار نسل باشد که بر اساس نوع رونمایی‌ها مربوط به افزودن سلاح به این پلتفرم است. بسیاری از منابع اظهار داشته‌اند که تغییراتی در ابعاد نیز اتفاق افتاده است، اما با توجه به اعلام نشدن تمام خصوصیات در هر نسل و نبود مدارک کافی، این موضوع را نمی‌توان رد یا تایید نمود.
نسل اول: پهپاد بمب افکن کرار
پهپاد کرار در زمان رونمایی خود در سال ۱۳۸۹ عنوان بمب افکن را یدک می‌کشید، دلیل این نامگذاری استفاده از کرار به عنوان پهپادی بود که بمبهای هوا به زمین غیر قابل هدایت را حمل و استفاده می‌کرد. به همین دلیل بمب مارک-۸۲ با ۵۰۰ پوند وزن را در آویزگاه شکمی خود حمل می‌کرد. تصاویر منتشر شده از بکارگیری پهپاد کرار نشان‌دهنده دقت بالای این پهپاد در زمان استفاده از بمب سقوط آزاد است.
نسل دوم:
از نسل دوم پهپاد کرار هیچ مطلب ارزشمند و قابل اتکایی منتشر نشده است اما به نظر میرسد که این نمونه در یک ماموریت کاملا متفاوت عرضه شده که نسل بندی را در زمان رونمایی به حاشیه برده است. حدس ما این است که پهپاد انتحاری کرار نسل دوم، مراسم رونمایی نداشته زیرا از همان ابتدا بدون ذکر انتحاری بودن در دسترس بوده است. برای این نمونه از کرار برد ۱۰۰۰ کیلومتر و حداکثر سرعت ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت با امکان حمل ۲۲۶ کیلوگرم مواد منفجره عنوان شده است.
نسل سوم:
در مورد این نسل از پهپاد کرار اطلاعات بیشتری منتشر شده است. این پهپاد دارای طول ۳/۷۵، دهانه بال ۳/۱ و ارتفاع ۱/۵ متر و بیشینه وزن برخاست ۷۵۰کیلوگرم با قابلیت حمل محموله ۲۵۰ کیلوگرمی است. از دیگر ویژگی‌های پهپاد کرار-۳ می‌توان به سقف پرواز ۳۵۰۰۰ پا معادل ۱۰۶۷۰ متر، سرعت نهایی ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت و سرعت پیمایشی ۶۵۰ کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی ۱ ساعت و ۱۵ دقیقه اشاره کرد. در این نمونه از موتور جت طلوع ۴ با سوخت JP-4 استفاده شده و جنس بدنه نیز عمدتاً از آلومینیوم است.
نسل چهارم: پهپاد رهگیر کرار
این نسل از پهپاد اولین بار با حمل یک موشک شهاب ثاقب در سال ۹۷ دیده شد که بعدها نام کرار ۴ رهگیر را به خود گرفت. این نمونه دومین دلیل وجود نسل بندی بعد از کرار بمب افکن می‌باشد. این پهپاد به عنوان یکی از اجزای مکمل در پدافند بکار گرفته می‌شود که با توجه به امکان شلیک آن از پشت تریلر می‌توان آنرا از نزدیکی مرزها به سمت هواپیمای متخاصم فرستاد تا با آن درگیر شود.
گونه رهگیر پهپاد کرار پای ثابت بسیاری از رزمایش‌ها بوده و توانسته است در سال ۱۴۰۱ و در جریان رزمایش ذوالفقار ارتش با رهگیری یک هواپیمای جاسوسی P-8 متعلق به نیروهای فرامنطقه‌ای که قصد جمع آوری اطلاعات از رزمایش را داشت، هواپیمای جاسوسی P-8 را از منطقه رزمایش فراری دهد.

لازم به ذکر است برای همه نمونه‌های کرار قابلیت پرواز تا ارتفاع ۴۰۰۰۰ پا معادل ۱۲/۲ کیلومتر و سرعت نهایی ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت ذکر شده است. پهپادهای کرار در صورت پرواز با ارتباط مستقیم با ایستگاه مبدأ تا برد ۲۰۰ کیلومتر (کرار-۳) و در صورت پرواز برنامه ریزی شده خودکار بدون نیاز به ارتباط دائم با ایستگاه بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر برد دارد.

موتور:
همانطور که پیشتر بررسی نمودیم پهپاد کرار در بیشتر نمونه‌ها از موتور میکروجت طلوع ۴ استفاده می‌کند. اما در سال ۱۴۰۱ و برای تست موشک صیاد 4B در سامانه باور ۳۷۳ از گونه‌ای از پهپاد کرار مجهز به موتور مینی جت طلوع ۵ استفاده شد. پهپاد کرار با موتور مینی جت طلوع ۵ توانست به ارتفاع ۴۳ هزارپا معادل ۱۳.۱ کیلومتر و سرعت ۷۳۳ کیلومتر بر ساعت در آن ارتفاع برسد.

نحوه به‌کارگیری:
پهپاد کرار برای پرتاب از مکانیسم راتو (Rocket Assisted Take Off – RATO) استفاده می‌کند و برای بدست آوردن شتاب اولیه از یک بوستر کمک می‌گیرد. کرار با این بوستر و موتور خود می‌تواند با حداکثر وزن ۷۵۰ کیلوگرم پرواز کند که ۲۵۰ کیلوگرم آن تسلیحات است. برای اینکه امکان استفاده تاکتیکی و گسترده‌تر از این پهپاد وجود داشته باشد، نمونه ای از یک تریلی حامل طراحی شد که تعداد سه کرار را در حالت آماده حمل می‌کند و ظاهری تجاری دارد و در زمان نبرد امکان اختفا در محیط جاده و استفاده گسترده از آن وجود دارد. چادر کامیون نیز به راحتی جمع می‌شود تا امکان انجام عملیات سریع و سپس حرکت کردن و دور شدن وجود داشته باشد. این ترکیب، بقا در میدان نبرد را برای کرار و حامل آن به شدت افزایش می‌دهد.

لازم به ذکر است پهپاد کرار برای فرود نیاز به باند ندارد و برای بازیابی آن از چتر استفاده می‌شود.

دوربین:
به‌نظر می‌رسد کرار در نمونه‌های اولیه خود دوربین جلونگر نداشته و تنها از یک دوربین در زیر بدنه که ثابت است برای دیدن زمین و اهداف بهره می‌برد. بعدها با معرفی کرار رهگیر مشخص شد که این پهپاد دارای نوعی دوربین در دماغه خود است که توان کشف هدف را در فاصله ۳۰ کیلومتری و قفل روی هدف در فاصله ۳ کیلومتری را دارد. ساخت پهپاد رهگیر کرار در حقیقت کمکی به پدافند هوایی کشور بود تا خلا نبود یک جنگنده رهگیر را پر کند و همچنین با حضور دائمی در مناطق مرزی، سرعت واکنش را افزایش دهد.
دوربین جلونگر این پهپاد توان نظارت ۳۶۰ درجه دارد و توان کشف هدف را برای این پهپاد افزایش می‌دهد، به شکلی که این پهپاد می‌تواند هم اهداف هوایی و هم اهداف زمینی را به خوبی کشف و رهگیری کند.

در نمونه جدید پهپاد کرار که در زمان رونمایی از پایگاه زیرزمینی عقاب ۴۴ ارتش دیده شد، کرار مجهز به یک دوربین جلونگر جدید شده است که دید وسیع و بیشتری را به کرار می‌دهد.

سیستم هدایت:
نحوه هدایت کرار برای اصابت دقیق بمب‌های سقوط آزاد و غیرهدایت شونده مارک ۸۲ را می‌توان به وجود نوعی از هدایت مانند Constantly Computed Impact Point (CCIP) مرتبط دانست. در این سیستم تمام عوامل مانند وزش باد، سرعت پهپاد، حرکت هدف، گرانش، سرعت پرتاب پرتابه، کشش پرتابه و سایر عواملی که می‌تواند بر روی هدف‌گیری تأثیر بگذارد را محاسبه کرده و در اختیار کامپیوتر اصلی قرار می‌دهد. مجموعه اطلاعات و محاسبات نیز در نهایت در اختیار اپراتور قرار گرفته که امکان رهاسازی بمب در موقعیت دقیق و درست را به پهپاد می‌دهد. مجموعه این عوامل که در واقع یک هدایت اینرسی می‌باشد، در کنار وجود دوربین شکمی و GPS امکان اصابت دقیق بمب سقوط آزاد را به این پهپاد می‌دهد.

تجهیزات راداری:
در نمونه‌های اولیه کرار و در کارگاه تولید آن گونه‌ای از پهپاد کرار دیده شد که به‎‌نظر می‌رسید حاوی نوعی رادار است. همچنین در تصاویر نوعی پهپاد کرار حامل دو عدد بمب کوثر که هرکدام بر روی یک بال آن نصب شده است دیده می‌شود اما بعد از آن هیچگاه چنین ترکیب رزمی مشاهده نشده است.
نمونه‌ای دیگر از پهپاد کرار نیز در رزمایشها دیده شده که به‎‌نظر نوع خاصی از رادار را حمل میکند. به طور دقیق مشخص نیست این رادار برای کنترل محیط اطراف بوده و یا یک سیستم جنگال برای ایجاد اختلال در سیستمهای پدافندی دشمن است.

پهپاد کرار نسل سوم توسط ایستگاه زمینی تا ۲۰۰ کیلومتر قابل هدایت است. احتمالا این عدد در نسلهای بعدی تا ۳۰۰ کیلومتر و بیش از آن افزایش یافته است. اما با تمام این موارد، در نمونه انتحاری پهپاد کرار که حداکثر برد ۱۰۰۰ کیلومتر برای آن عنوان شده است، در حداکثر برد امکان هدایت میسر نیست.
اما راه حل هدایت کرار در برد ۱۰۰۰ کیلومتر چیست؟ تنها راه هدایت یک پهپاد کرار در برد ۱۰۰۰ کیلومتر هدایت آن مشابه یک موشک کروز است. . این نمونه به احتمال زیاد دارای نوعی رادار پایش عوارض زمین و سیستم تِرکام (Terrain Contour Matching – Tercom) است که امکان هدایت خودکار مشابه یک موشک کروز را برای آن فراهم میکند. همچنین عنوان شده که امکان تغییر هدف برای پهپاد کرار نیز وجود دارد که با توجه به وجود GPS و امکان دریافت مختصات GPS امری منطقی به‌نظر می‌رسد.

تسلیحات قابل حمل کرار:
پهپاد کرار از روز ابتدایی معرفی خود حامل بمب سقوط آزاد مارک ۸۲ بود. در نمونه های بعدی، این پهپاد توانسته است موشک ضد کشتی کوثر را با وزن ۱۰۰ کیلوگرم حمل کند. در تصویری در یک رونمایی مشخص شد که پهپاد کرار میتواند تسلیحاتی مانند بمب خوشه‌ای سیمرغ ، بمب هواسرش یاسین (همان بمب مارک ۸۲ با کیت هدایت و پرواز)، بمب هواسرش بالابان، بمب هدایت لیزری ۵۰۰ پوندی (مشابه GBU-12B)، موشک هوا به هوا و ضد تانک آذرخش و موشک شفق (بهینه) را نیز حمل کند. البته پهپاد کرار امکان حمل بمبها و موشکهای دیگری تا وزن ۲۵۰ کیلوگرم را دارد که ممکن است بر روی آن نصب نشده باشند یا اینکه در آینده بر روی کرار نصب گردد.

پهپاد کرار علاوه بر حمل انواع بمب و موشک امکان حمل تیربار را نیز دارد که در دو نوع تا به امروز عرضه شده است. گاتلینگ اخگر که یک گاتلینگ شش لول با کالیبر ۷.۶۲ میلیمتری و وزن ۴۵ کیلوگرم است و در اصل برای بالگردها توسعه یافته است و نمونه دوم نیز نصب سه تیربار سبک ۷.۶۲ میلیمتری در یک قالب و در دماغه پهپاد کرار است. میزان عملیاتی بودن این نسخه ها مشخص نیست اما امکان شکار پهپادها یا اهداف کم سرعت هوایی با نسخه مسلح به مسلسل وجود دارد.

علاوه بر موارد یاد شده در مورد تسلیحات پهپاد کرار، یک اژدر هوا پرتاب نیز تاکنون بر روی کرار نصب شده است. اژدر مارک ۴۶ نصب شده بر روی کرار یک اژدر سبک هواپرتاب با وزن ۲۳۰ کیلوگرمی است که با ۴۳/۹ کیلوگرم سرجنگی و برد ۱۱ کیلومتر توان انهدام انواع اهداف زیردریایی را دارد.

با توجه به افزوده شدن تعداد زیادی سلاح بر روی این پهپاد، امروزه کرار، توان انجام ماموریتهای متنوعی را داشته و از این رو می‌توان پهپاد کرار را به‌عنوان اولین پهپاد چند منظوره (مولتی رول) عملیاتی در جهان محسوب کرد و نام برد.

انواع ماموریتهای پهپاد کرار:
ماموریت هوا به زمین (بمباران)
ماموریت هوا به هوا (رهگیری)
ماموریت هوا به سطح (ضد کشتی)
ماموریت ضد زیردریایی
پهپاد هدف
پهپاد انتحاری

مشخصات پهپاد کرار:
پهپاد چندمنظوره کرار
طول: ۳/۷۵ متر
طول بال: ۳/۱ متر
ارتفاع: ۱/۵ متر
بیشترین وزن برخاست: ۷۵۰ کیلوگرم
وزن: ۵۰۰ کیلوگرم
وزن تسلیحات قابل حمل: تا ۲۵۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی درنسخه انتحاری: ۲۲۶ کیلوگرم TNT
موتور: توربوجت طلوع-۴ یا طلوع-۵
سرعت کروز: ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت
بیشترین سرعت: ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت
بیشترین برد: ۱۰۰۰ کیلومتر
برد عملیاتی: تا ۵۰۰ کیلومتر
سقف پروازی: ۱۰۷۰۰ تا ۱۳۱۰۰ متر
ساخت: ایران

تصاویر بیشتر از پهپاد کرار:

مجموعه پوسترهای پهپاد کرار به زبانهای انگلیسی، روسی، عبری، عربی، آذری و کردی:

منابع:
TRI60-2/074
کرار (پهپاد)
Constantly computed impact point