دانش نظامی: موشک خرمشهر ۴ (خیبر)

در چهارم خرداد ماه و به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر، موشک خرمشهر ۴ با نام عملیاتی خیبر با حضور محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد.

محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، موشک خرمشهر-۴ را یک موشک بالستیک راهبردی نقطه زن با توان رادارگریزی دانست. وی در بخش هایی از سخنانش، پیام رونمایی از موشک خرمشهر-۴ را برای دوستان ایران، کمک به صلح و ثبات در منطقه و حمایت همه‌جانبه از کشورهایی عنوان کرد که در مسیر مبارزه با نظام سلطه هستند.

موشک خرمشهر-۴ جدیدترین نمونه از سری موشک‌های خرمشهر محسوب می‌شود که در بخش‌های مختلف دچار تغییرات اساسی شده است. از مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به برخورداری از سوخت هایپرگالیک (خودمشتعل) و پیشرانه جدید اشاره کرد.

خرمشهر-۴ در بحث پیشرانه برای بهره‌مندی و استفاده از سوخت هایپرگالیک، به موتور اروند، یکی از پیشرفته‌ترین موتور‌های سوخت مایع ایرانی مجهز شده است.

سوخت هایپرگالیک نوعی سوخت مایع است که اجزای آن با تماس با یکدیگر خود به خود مشتعل می‌شوند و به سیستم احتراق نیاز ندارد. به همین دلیل معمولا ساده و بسیار قابل اعتماد هستند؛ البته این موتورها تحت فشار کار می‌کنند و نیاز به توربو پمپهای قدرتمند دارند. سوخت هایپرگالیک از دو جزء، سوخت و اکسیدکننده تشکیل میشود، که همگی در دماها و فشارهای معمولی مایع هستند. بنابراین گاهی اوقات آنها را پیشران مایع قابل ذخیره می نامند. در پیشران‌های هایپرگالیک سوخت با فشار بالا و از طریق دریچه‌های کنترل به محفظه احتراق وارد می‌شوند و با ترکیب صحیح آنها واکنش داده و مشتعل می‌گردند. از این رو می‌توان با باز و بسته کردن دریچه‌های سوخت هر چندبار که نیاز باشد موتور موشک را خاموش و روشن کرد تا زمانی که سوخت تمام شود. بنابراین به دلیل این ویژگی و کنترل پذیری موتور، برای مانور فضاپیماها بسیار مناسب هستند.

از دیگر ویژگی‌های این موشک می‌توان به توان ذخیره‌سازی سوخت، در درون موشک خرمشهر-۴ به‌مدت چندین سال اشاره کرد. با استفاده از این توانمندی، میتوان به موشک سوخت ترزیق کرد و آن را در انبار برای چندین سال نگه داری کرد. به همین دلیل موشک همواره آماده شلیک است و نیاز به صرف زمان‌های طولانی برای هربار سوخت زنی مجدد نیست. از این رو، زمان آماده‌سازی تا ورود به موضع و پرتاب به کمتر از ۱۲ دقیقه رسیده است.

در بیانیه‌ها و اطلاعات ارائه شده توسط منابع رسمی، برد موشک خرمشهر-۴ تا ۲۰۰۰ کیلومتر و سرجنگی آن ۱۵۰۰ کیلوگرم عنوان شده است. اما با توجه به اطلاعات موجود، به نظر می‌رسد که میزان برد موشک تعمدا کمتر از مقدار واقعی آن بیان شده باشد. کارشناسان بر این باورند برد حقیقی این موشک تا ۴۰۰۰ کیلومتر است.

به‌صورت کلی، سرجنگی این موشک با طول ۴ متر و وزن ۱۵۰۰ کیلوگرم یکی از بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین سرجنگی‌های تولید شده‌ی ایرانی می‌باشد که در برابر جنگال نیز مقاوم است. لازم به ذکر است از این ۱۵۰۰ کیلوگرم حدود ۱۰۰۰ کیلوگرم مواد منفجره و ۵۰۰ کیلوگرم نیز مربوط به تجهیزات موتور، هدایت و … می‌باشد. سرجنگی این موشک می‌تواند به صورت تکی و سنگین و یا به‌صورت چند سرجنگی سبک تر باشد و همچنین از سرجنگی‌های متنوع مانند ترموباریک استفاده کرد.
نکته اینجاست که در سرجنگی این موشک از میکروموتورهای هدایتگر برای کنترل وضعیت و اصلاح مسیر در خارج از جو استفاده شده است. به‌عنوان مثال با کاهش وزن سرجنگی به نصف و افزایش میزان سوخت و با وجود موتورهای موجود در سرجنگی و هدایت آن در بیرون از جو، برد این موشک به راحتی تا دو برابر برد اعلام شده قابل افزایش است!

سرعت پرواز این موشک در بیرون از جو ۱۶ ماخ و در درون جو و پیش از اصابت به هدف، ۸ ماخ است و دایره خطای ۱۰ تا ۳۰ متر (CEP) نیز برای این موشک متصور است. سرعت ۱۶ ماخ در بیرون از جو و استفاده از موتورهای هدایتگر برای کنترل و اصلاح مسیر سرجنگی، کار سامانه‌های پدافندی برون جوی را برای رهگیری این موشک بسیار پیچیده می‌کند. همچنین سرعت ۸ ماخ در فاز نهایی در درون جو، سرعتی بسیار خوب است و عملا بهترین و پیشرفته‌ترین سامانه‌های پدافندی موجود نیز شانس کمی برای رهگیری و انهدام این موشک خواهند داشت.

یک روز پس از رونمایی از موشک خرمشهر ۴ سردار فرحی جانشین وزیر دفاع در یک مصاحبه تلویزیونی اطلاعات بیشتری در خصوص این موشک ارائه کرد. به گفته وی، برخلاف موشک‌های ساخته شده قبلی که سیستم هدایت و کنترل آنها در درون جو بود و امکان جمینگ و اخلال الکترونیکی توسط دشمن وجود داشت، هدایت و کنترل خرمشهر ۴ در بیرون از جو انجام میشود و سیستمهای هدایت و کنترل آن در داخل جو فعال نیست و از این رو، سیستم‌های جنگ الکترونیک و جنگال روی موشک‌ خرمشهر ۴ اثری ندارد.

همچنین علاوه‌بر از مدار خارج شدن سیستم هدایت و کنترل در جو برای مقابله با جنگ الکترونیک، این موشک از سیستم دفاع سایبری بهره می‌برد و با استفاده از هوش مصنوعی با مانورپذیری‌های لازم می‌تواند سامانه های دفاعی دشمن را فریب دهد و از کمین دشمن خارج شود. وی دایره خطای (CEP) موشک خرمشهر ۴ را تا حداکثر ۳۰ متر در فاصله ۲۰۰۰ کیلومتر عنوان کرد و ماندگاری سوخت در داخل موشک نیز حداکثر ۳ سال عنوان شد.

از دیگر توانمندهای خرمشهر ۴، قابلیت استفاده از جستجوگر راداری و اپتیکی به صورت تکی و یا همزمان به‌ همراه به‌کارگیری هوش مصنوعی جهت هدف قرار دادن اهداف متحرک دریایی و زمینی است، که بسته به نوع ماموریت و هدف بر روی موشک نصب می‌شود.

قابلیت MIRV و MRV بر روی کلاهک خرمشهر-۴
موشک خرمشهر-۴ قابلیت حمل چندین کلاهک، درون کلاهک اصلی خود را دارد و هر کلاهک نیز می‌تواند یک هدف مستقل را مورد اصابت قرار دهد.

قابلیت Multiple Independently targetable reentry vehicle (MIRV) به کلاهکی اشاره دارد که در داخلش، چندین کلاهک دیگر را حمل میکند و هر کدام از این کلاهک‌ها میتواند یک هدف مستقل و متفاوت را مورد هدف قرار دهد. نوع دیگری از کلاهک‌ها با عنوان Multiple reentry vehicle (MRV) وجود دارد که آن‌هم قابلیت حمل چندین کلاهک را دارد اما کلاهک‌ها قابلیت هدف قرار دادن به‌صورت مستقل را ندارند و تمام آنها در یک محدوده مشخص به هدف اصابت میکنند.

در حال حاضر ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و هند ادعا کرده‌اند که سامانه‌های موشکی MIRV را در اختیار دارند. پاکستان و رژیم اسرائیل نیز مشکوک به توسعه و در اختیار داشتن سیستم‌های موشکی MIRV هستند.

در سال ۱۹۷۰، ایالات متحده آمریکا برای اولین بار با موشک LGM-30G Minuteman III این قابلیت را به جهان عرضه کرد. امروزه ایران نیز به این توانایی دست پیدا کرده و در نسل جدید موشک خرمشهر آن‌را به کار گرفته است.

موشک خرمشهر-۲ از سرجنگی با قابلیت MRV استفاده می‌کند. این نوع سرجنگی با حمل تعداد زیادی راکت و بمب، برای هدف قرار دادن اهداف مختلفی مانند باندها، پادگانها و تجمعات دشمن بسیار مناسب است. اما موشک خرمشهر-۴ یک قدم جلوتر رفته و به قابلیت MIRV دست پیدا کرده است. این ویژگی برای حمله به اهداف ثابت و از پیش تعیین شده بسیار مناسب است.

تفاوت اصلی موشک خرمشهر-۴ با موشک Minuteman III در دقت و توان نقطه‌زنی است. موشک آمریکایی برای حمل چندین سر جنگی اتمی با توان ۱۷۰ کیلوتن TNT ساخته شده است و از توان نقطه زنی برخوردار نیست، زیرا کلاهک‌های هسته‌ای دارای انفجارهای بزرگی هستند و اصولا حتی وجود چند کیلومتر خطا هم برای این دست از موشک‌ها مهم نیست. اما موشک خرمشهر-۴ برای حمل سرجنگی متعارف توسعه پیدا کرده است و به همین دلیل باید هر سرجنگی کوچک‌تر توان نقطه زنی داشته باشد. این قابلیت باید به گونه‌ای باشد که بتوان اهداف با فواصل زیاد را با حمل یک کلاهک چندتایی مورد اصابت قرار داد.

با توجه به توسعه دفاع فضایی توسط ایالات متحده آمریکا در دهه‌های گذشته باید به این نکته توجه داشت که آمریکا به دنبال هدف قراردادن این نوع کلاهک‌ها در خارج از جو است، دقیقا در زمانی که کلاهک‌های MIRV کمترین سرعت را دارند و می‌خواهند به سمت هدف شیرجه بزنند. نکته اصلی در اینجا، سرعت موشک خرمشهر در زمانی است که توسط سامانه‌های دفاع فضایی رهگیری می‌شود. به‌نظر می‌رسد متخصصان کشورمان با افزایش توان مانور و سرعت در فاز تعیین هدف و ایجاد امکان هدایت برای هر کلاهک جنگی تلاش کرده‌اند تا از سد اینگونه سامانه‌های دفاع فضایی عبور کنند.

مشخصات موشک خرمشهر-۴:
طول: ~ ۱۳ متر
قطر: ~ ۱/۵ متر
وزن: ~ ۳۰ تن
وزن سرجنگی: ۱۵۰۰ کیلوگرم
برد: ۲۰۰۰ کیلومتر (برد غیر رسمی: تا ۴۰۰۰ کیلومتر)
دقت: ۱۰ تا ۳۰ متر CEP
سوخت: هایپرگالیک – یک مرحله‌ای
سرعت: خارج از جو ۱۶ ماخ و داخل جو ۸ ماخ
رونمایی: ۴ خرداد ۱۴۰۲

تصاویر بیشتر از موشک خرمشهر ۴:

مجموعه پوسترهای “موشک خرمشهر ۴ (خیبر)” به زبانهای انگلیسی، روسی، عربی، آذری، کردی و عبری: