تحریک طالبان پاکستان و جماعت الاحرار

تحریک طالبان پاکستان گروهی متشکل از جریان‌های متعدد قبیله‌ای، جغرافیایی و ایدئولوژیک است که مناسبات رهبری مرکزی و جناح‌های مختلف در آن مناسباتی پیچیده می‌باشد. این پیچیدگی تنها به فضایی که تحریک طالبان پاکستان در آن زیست می‌کند بستگی ندارد، بلکه چگونگی تشکیل این گروه و اهداف آن، نسبت آن با طالبان افغانستان از یک سو و دولت پاکستان از سویی دیگر و همچنین تشکیل تحریک طالبان پاکستان در سال ۲۰۰۷ میلادی از گردهم آمدن ۱۳ گروه بزرگ و کوچک، بر پیچیدگی مناسبات این گروه می‌افزاید.

گروه‌های تشکیل دهنده تحریک طالبان پاکستان امروزه عبارت‌اند از: لشکر اسلام، گروه بلوچ مزار، گروه جند الله، گروه جماعت الاحرار، تیپ غازی عبدالرشید شهید، تحریک طالبان پنجاب، گروه موسی شهید کاروان، گروه امجد فاروقی و گروه حکیم الله محسود.

در این بین “جماعت الاحرار” به عنوان یک جناح مؤثر درون تحریک طالبان پاکستان همواره نسبتی پیچیده و سیال با مرکزیت تحریک طالبان پاکستان داشته است. می‌توان گفت با کشته شدن بیت الله محسود نخستین رهبر طالبان پاکستان در سال ۲۰۰۹ و همچنین کشته شدن حکیم الله محسود در سال ۲۰۱۳ به عنوان دومین رهبر طالبان پاکستان و خارج شدن رهبری این گروه از دست قبیله و منطقه محسود و قرار گرفتن رهبری به دست فضل الله خراسانی که از قبیله محسود نبود، بلکه از منطقه سوات می‌آمد، پیچیدگی مناسبات درون تحریک را دوچندان کرد.

بیشتر بخوانید: شناخت و بررسی تشکیلات و تاریخچه فعالیت‌ تحریک طالبان پاکستان

یکی از نتایج خروج رهبری از منطقه و قبیله محسود، انشعاب گروه‌های مختلف از طالبان پاکستان بود. در این بین عمر خالد خراسانی، فرمانده مهمند اجنسی در تحریک طالبان پاکستان و رهبر جماعت الاحرار که به طالبان پاکستان پیوسته بود، رهبری فضل الله خراسانی را برنتابید و در سال ۲۰۱۴ از تحریک جدا شد. برخی از منابع نیز برآنند که فضل الله خراسانی رهبر وقت تحریک طالبان پاکستان به دلیل مناسبات عمر خالد خراسانی با گروه‌های افراطی‌تر او را از تحریک رانده است.

پیش از آن بود که عمر خالد خراسانی که بیش از دیگر جریان‌ها دل در گرو گروه‌های سلفی جهادی داشت، تلاش کرد از طریق رسانه اختصاصی جماعت الاحرار موسوم به “احیائی خلافت” در جریان درگیری داعش و جبهه النصره در سوریه میان این دو گروه میانجی گری کند. در واقع به نظر می‌رسد او روابط گرمی با رهبران طالبان اورکزائی به ویژه حافظ سعید خان که به داعش پیوست و امیر داعش در خراسان شد، داشت. اما با کشته شدن فضل الله خراسانی در سال ۲۰۱۸ رهبری تحریک طالبان پاکستان بار دیگر به طالبان محسودی و مشخصا به مفتی نور ولی ملقب به ابو منصور عاصم رسید.

با رهبری دوباره قبیله محسود بر طالبان پاکستان، نور ولی تلاش کرد گروه‌های جدا شده را دوباره به تحریک باز گرداند و در این میان شبه‌ نظامیان «گروه حکیم‌الله محسود» اولین گروهی بود که به دامان تحریک طالبان پاکستان بازگشتند. گروه امجد فاروقی نیز به تحریک بازگشت، همچنین گروه لشکر جهنگوی امیر عثمان سیف‌الله به رهبری مولوی خوش محمد سندی، با نورولی محسود بیعت کرد. در ادامه نیز جماعت‌الاحرار، به رهبری عمر خالد خراسانی در سال ۲۰۲۰ به همراه حزب الاحرار به رهبری عمر خراسانی با تحریک طالبان پاکستان بیعت کردند.

عمر خالد خراسانی بالاخره در ۷ آگوست ۲۰۲۲ (۱۶ مرداد ۱۴۰۱) در استان پکتیکای افغانستان توسط پهپادهای آمریکایی کشته شد. اما گروه او همچنان به حیات خود ادامه داده و گویا به رهبری عمر خراسانی محافظ شخصی عمر خالد خراسانی که پیش از این در قالب حزب الاحرار از این گروه انشعاب کرده بود، همزمان و در یک روز دوباره به تحریک پیوستند.

با کشته شدن عمر خالد خراسانی مناسبات پیچیده جماعت الاحرار با تحریک طالبان پاکستان پایان نیافت، بلکه حتی پیچیده‌تر شد. این مسئله به ویژه پس از انجام سلسله عملیات‌هایی از سوی جماعت الاحرار تحت عنوان انتقام خون عمر خالد خراسانی، که در رأس همه آن‌ها عملیات مسجد خطوط پلیس پیشاور در ۱۰ بهمن ماه ۱۴۰۱ بود، بیش از پیش خودنمایی کرد. بر اثر این عملیات انتحاری، بمبی در هنگام برگزاری نماز منفجر شد و دستکم ۱۰۰ نفر جان باخته و بیش از ۱۷۰ نفر زخمی برجای گذاشت. این مسجد در مقر نیروهای امنیتی و محل سکونت افسران پلیس واقع شده بود و بیشتر نمازگزاران و تلفات حمله انتحاری را نیروهای امنیتی و کارکنان پلیس تشکیل دادند. ساعاتی پس از وقوع این حمله تروریستی، شاخه عمر خالد خراسانی با انتشار بیانیه‌ای مسئولیت آن را به عهده گرفت و آن را در انتقام ترور عمر خالد خراسانی تلقی کرد. اما محمد خراسانی، سخنگوی گروه تحریک طالبان پاکستان اقدام علیه مساجد و اماکن عمومی را نادرست دانست.

جماعت الاحرار در ویدئویی که اخیرا از رسانه جدید خود “غازی مدیا” منتشر کرد، به چند عملیات انتحاری پرداخت و تمام آن‌ها را در انتقام ترور عمر خالد خراسانی تلقی کرد. جالب است که عملیات مسجد خطوط پلیس پیشاور در میان عملیات‌های مورد توجه در این ویدئو نبود. جالب است که در صحنه‌های پایانی این فیلم یکی از عناصر انتحاری با نام ابو دجانه خراسانی که پیش از عملیات خود در قاب غازی مدیا سخن می‌گفت به رهبران تحریک طالبان پاکستان پیام داد که به خون “شهدا” خیانت نکنند.

در پایان باید گفت که به نظر نمی‌رسد روابط پیچیده بین تحریک طالبان پاکستان و جماعت الاحرار با توجه به چالش‌های پیش روی تحریک طالبان پاکستان در نسبت با دولت پاکستان در شرایط جدید از یک سو و رویکرد افراطی‌تر جماعت الاحرار از سوی دیگر حتی پس از کشته شدن عمر خالد خراسانی روندی همگرا به خود گیرد.