کشتار خوجالی یا معدن طلای گده‌بی؟

معدن طلا شرکت آنگلو اشین ماینینگ در منطقه گده بَی در غرب جمهوری آذربایجان

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری “تحولات جهان اسلام” روستای سویودلی در رایون (استان گده بَی) که نزدیک معدن طلای “شرکت آنگلو اشین ماینینگ” زندگی می‌کنند با آمار بالای ابتلای به سرطان و بیماری‌های صعب‌العلاج مواجه هستند. بنابر گفته مردم به رسانه های آذربایجان از سال ۲۰۱۲ فعالیت معدن در این منطقه آغاز شده و تاکنون ۲۰ نفر بخاطر بیماری سرطان فوت کرده و تعداد زیادی نیز مبتلا هستند. درختان میوه نمی‌دهند و اراضی، حاصلخیزی خود را از دست داده‌اند. آنها می‌گویند فاضلاب معدن که آلوده به “ماده سمی سیانید” است در آبگیر روباز بزرگی تخلیه می‌شود و بوی بسیار بدی دارد. غبار ناشی از آن در هوا منتشر می‌شود که روی لباسها می‌نشیند و آنها را سیاه می‌کند.

ساکنان روستا اوایل هفته گذشته متوجه شدند که شرکت استخراج طلا می‌خواهد مراتع “ولی بولاغی” در جنوب روستا را برای ساخت دومین آبگیر تخلیه فاضلاب تصرف کند. آنها به این موضوع واکنش نشان داده و اوایل هفته گذشته دو بار در مقابل استانداری گده بی تجمع کردند اما ظاهرا “اورخان مرسل اف” استاندار این منطقه توجهی به موضوع نکرده است.

آغاز درگیری در سویودلی

روز سه شنبه (۲۰ ژوئن) ۳۰ خرداد، مردم ابتدا در مرکز روستا تجمع کرده و سپس به سوی محل ساخت آبگیر جدید تخلیه فاضلاب حرکت کردند تا مانع عملیات ساخت آن شوند که به شدت توسط پلیس ضد شورش با شلیک گلوله پلاستیکی، گاز اشک آور و ضربات باتوم سرکوب و شش نفر نیز بازداشت و سرکوب شدند. انتشار گسترده تصاویر در شبکه های اجتماعی سبب شده تا خبرنگاران و رسانه ها به سویودلی بروند. خشونت پلیس و سرکوب پیرزنان، مجروحان جنگ قره باغ و مادر شهید سبب بروز انتقادهای فراوان درباره عملکرد دولت و پلیس شده است.
دومین تجمع یک روز بعد چهارشنبه ۳۱ خرداد (۲۱ ژوئن) در مرکز روستا تشکیل شده و با حرکت آنها به سوی پایگاه پلیس بار دیگر درگیری دیگری با اهالی به وقوع پیوسته است.این بار خبرنگاران زیادی در روستا و صحنه درگیری حاضر بودند و مردم به افشای جزئیات سرکوب و شناسایی نیروهای پلیس عامل این ماجرا پرداختند. تعدادی از نیروهای پلیس که از سرکوب مردم ناراضی بودند نیز مورد توجه کاربران شبکه های اجتماعی قرار گرفته اند.

مردم به رسانه ها چه گفتند؟

(خانم) قطیبه علی اوا پیر زنی که تصاویر اسپری پاشی پلیس به صورت او بسیار جنجالی شده گفته است: “مگر من چه کرده بودم که پلیس با من چنین کرد و گاز اشک آور را دو بار روی صورت من پاشید. من بیمارم و باید به عمل جراحی بروم. اجازه بدهید از این زمین‌ها(مراتع) نان خود را تامین کنیم و گاوهای خود را به چراگاه ببریم و سیب زمینی بکاریم.”

پیرزن دیگری بنام گلساره علی اوا با انتقاد از صاحبان معدن تاکید می‌کند: “من مسموم می‌شوم پس طلا را چه کسی می‌برد؟ هر کسی صاحب طلاست سموم (معدن) را به خانه‌اش ببرد و انبار کند.”

(خانم) لطافت عسگر اوا یکی دیگر از مجروحان حمله پلیس با گلوله پلاستیکی است. وی درباره معدن طلا گفته است که این معدن متعلق به خانواده رئیس جمهور آذربایجان است. وی درباره ادعای خود می‌گوید: “پلیس‌هایی که آمدند (پلیس ضد شورش) به ما گفتند شرکت متعلق به مهربان خانم (مهربان علی‌ اوا همسر الهام علی اف و معاون اول رئیس جمهور) است. زمین مردم را شرکت تصاحب کرده و بخاطر فعالیت آن بیمار می‌شویم. آبگیر با ماده سیانید آلوده شده و به جسم ساکنان و زمین‌ها آسیب می‌زند.”
او درباره تهدید مردم از سوی پلیس محلی هم اظهار می‌کند: “بهمان” معاون فرمانده پلیس گده بی مردم را کتک زده است. او به ما گفته اگر به اعتراض خود ادامه دهید از گلوله پلاستیکی و گاز اشک آور علیه شما استفاده می‌شود و اگر بیش از این اصرار کنید ارتش از گنجه برای کشتار شما می آید.
خانم انتظار مصطفی اوا هم که همسرش بخاطر شیوع سرطان در روستا از دنیا رفته با انتقاد از ساخت دومین آبگیر تاکید می‌کند: این آبگیر مردم را مسموم می‌کند. راضی نیستیم دومین آبگیر هم ساخته شود.

سرنوشت بازداشت شدگان سویودلی

پنج مرد ساکن این روستا به ۲۰ روز زندان محکوم شدند و یک پیرمرد هم به هزار و پانصد مانات جریمه نقدی محکوم شده است. مناره حسن اوا زنی که طی درگیری زخمی و همسرش به زندان محکوم شده از شکنجه آنها خبر می‌دهد و می‌گوید که طی سه روز گذشته به آنها در زندان غذا نداده‌اند. فرد محکوم به جریمه نقدی هم با بیان عدم توانایی پرداخت این جریمه می‌گوید: “ماهانه ۲۰۰ مانات مستمری بازنشستگی می‌گیرم. من با این دریافتی چطور می‌توانم مبلغ جریمه را بپردازم. زشتی کار من چیست؟ من علیه دولت کودتا نکرده و به کسی زور نگفته‌ام اما در دادگاه به من گفتند تو خرابکار هستی‌.”

اقدام ناکام هواداران دولت

سمت دیگر ماجرا صفحات سلبریتی های حکومت آذربایجان بودند که صحنه های سنگ پرانی توسط پیرزنان به سوی پلیس را منتشر کرده و آن را تقبیح کردند. “(خانم) خوشقدم بخشعلی اوا” مجری شبکه ای.آر.بی به خاطر هواداری از پلیس در سرکوب مردم مورد انتقاد قرار گرفته است. کاربران در کامنت‌ها سرکوب مردم سویودلی را با فاجعه “کشتار خوجالی” و صحنه های عزاداری زنان بیوه این کشتار مقایسه می‌کنند و هشتگ خوجالی را ترند کرده‌اند.

تکذیب استاندار

اورخان مرسل اف استاندار گده بی که پیش از این به مردم جوابی نمی‌داد در دومین روز تجمع از زنان روستا خواسته تا در خانه بمانند و به سوی پلیس سنگ پرتاب نکنند. او افزوده است: “پلیس هیچ کس را مضروب و مجروح نکرده بلکه شما ساکنان به آنها توهین کرده و آنها را کتک زدید.”
استاندار گده بی پس از مشاهده فیلم‌های اهالی و محل زخم گلوله های پلاستیکی با لحن تهدید آمیز گفته است: “هر کس مدعی مجروحیت توسط پلیس است به دولت و کشور خیانت کرده است.”
وی از حضور کمیته حقیقت یاب خبر داده و اظهار کرده است: “نخستین آبگیر معدن مجوز محیط زیستی دارد و ۱۱ سال فعال است اما بار دیگر بررسی می‌شود. ما حدود ۱۰ هزار رأس دام و حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هکتار مرتع داریم و از نظر چراگاه دامداران مشکلی نداریم. اکنون دیگر ماجرا تمام شده و نباید در مقابل دولت ایستادگی کنید.”

تایید خشونت پلیس علیه مردم

پس از تکذیب استاندار گده درباره استفاده از زور علیه ساکنان معترض، الشاد حاجی اف سخنگوی وزارت کشور آذربایجان با تقبیح ماجرا و پذیرش سرکوب زنان به وسیله پلیس گفته است: “اسپری پاشی به صورت پیرزنان روستا را پذیرفته و به آن رسیدگی می‌شود.”

جنجال به هیئت وزیران رسید

جنجال معدن طلای گده بی به حدی بالا گرفته است که مختار بابایف وزیر محیط زیست و منابع طبیعی آذربایجان در صدر هیئت حقیقت یاب وارد گده بی شده و از شرکت استخراج طلا و محل تخلیه فاضلاب آن نیز بازدید کرده است. معاون وزیر بهداشت نیز وزیر دولت را همراهی می‌کند. بابایف گفته است که کارشناسان موضوع را بررسی می‌کنند هیچ آلودگی هوا ثبت نشده است. گزارش را به هیئت وزیران ارائه می‌کند تا پس از بررسی به صورت عمومی اعلام شود.

سناریوسازی سرکوب مردم

موضوع روستای سویودلی گده بی به حدی بغرنج بوده و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار داده است که رسانه های دولتی سناریوهای توطئه برای ناآرامی را رونمایی کرده‌اند. شبکه تلویزیونی خزر تی.وی در گزارشی مدعی شده است: افرادی تلاش کردند با پرداخت پول درگیری ایجاد کنند. پیش از درگیری پول جمع آوری شده و ساکنان را برای ایجاد واکنش تحریک کرده‌اند. تجمع در یک گروه ۴۰۰ نفری واتساپ سازماندهی شده و مشارکت کنندگان نیز مشخص هستند.

خزر تی.وی در این گزارش افزوده است: “عافیق الله وردی اف و اعتبار جبار اف شهروندان روسیه دعوت به تجمع کرده و داداش شیرین اف سازمان دهندگان تجمع بودند.”
عافیق الله وردی اف و اعتبار جبار اف که در روسیه زندگی می‌کنند به بهانه شرکت در مراسم ختم با بسته های کمک به روستا آمدند. افرادی که با نفوذ بوده و از پیام رسانها و شبکه های اجتماعی استفاده می‌کردند را شناسایی کرده و یک گروه واتساپ ایجاد کردند. داداش شیرین اف راننده سابق شرکت فیلم‌های مربوط به تجمع را شبکه اجتماعی تیک تاک منتشر کرده است. عافیق الله وردی اف ساکنان را در گروه واتساپ به اعتراض فرا خواند و آنها را برای اقدام به شورش آموزش داده است. او مردم را برای اعتراضات در مقابل فرمانداری فرا خواند و پول جمع آوری شده را به کارت بانکی اعتبار جبار اف فرستاده و برای خشونت علیه پلیس آموزش‌هایی داده است.
هر چند این سناریو را هواداران دولت ترند می‌کنند اما مقبولیت چندانی کسب نکرده و اصالت صداهای پخش شده را به دلیل لهجه خاص اهالی روستای سویودلی زیر سوال برده‌اند که یک افتضاح دیگر برای طراحان سناریو محسوب می‌شود.

آیا ایران مقصر است؟

انحراف افکار عمومی همیشه بخشی از ترفندهای دولت آذربایجان بوده و هست. همزمان با درگیری پلیس و مردم در این روستا رسانه های دولتی آذربایجان و بلاگرهای وابسته به آن باز هم ایران را هدف قرار دادند. پنجشنبه یکم تیر (۲۲ژوئن) همزمان با سناریوسازی برای بدنامی مردم سویودلی، گزارشی در بخش‌های خبری پخش شده که مایع ظرفشویی پریل تولیدی ایران برای سلامتی مردم آذربایجان خطرناک است.
شخصی به نام ایوب حسین که کارشناس معرفی شده مدعی است که نوشته های این مایع ظرفشویی به زبان فارسی ناشناخته است. چنانچه با آب مخلوط شود موجب آلودگی آب‌های هر منطقه و باعث زخم های روی دست استفاده کنندگان می‌شود‌. این مایع در باکو، سومقاییت و آستارا بسیار مورد توجه خریداران قرار گرفته و بدون نظارت گمرک و به صورت قاچاق وارد شده است.
مایع ظرفشویی پریل تحت لیسانس شرکت آلمانی به همین نام در کشورهای مختلف از جمله ایران و آذربایجان تولید می‌شود. مواد اولیه این مایع ظرفشویی نیز از آلمان وارد شده و یک محصول مونتاژی محسوب می‌شود. مقامات در باکو تلاش می‌کنند با هر روشی ماجرای بیماری مردم را بخاطر فعالیت‌های تجاری پاشاهلدینگ فرافکنی کنند.

سویودلی در محاصره پلیس

روستای سویودلی در محاصره پلیس است‌ و راهها و ارتفاعات با استقرار گسترده نیرو کنترل می‌شود. فقط مردم بومی با ارائه کارت شناسایی و ثبت مشخصات می‌توانند وارد روستا شده و از آن خارج شوند. اقوام و آشنایان یکی از درگذشتگان بیماری سرطان شایع در روستا نتوانستند برای شرکت در مراسم وارد شوند و بازگشتند.

بازداشت یک خبرنگار

علم الدین شامل زاده خبرنگار اهل لنکران که آزار و اذیت ساکنان به وسیله پلیس را گزارش کرده بود به وسیله پلیس بازداشت شده است. بنابر گزارش تلویزیون اینترنتی “میدان تی.وی” آخرین پست صفحه فیسبوک او درباره شکنجه سویودلی پاک شده است. وی در این پست نوشته است که تمام محدودیت‌ها و آزار و اذیت هایی که رخ داده برای فراموشی موضوع سویودلی است و خواستار توجه همه به موضوع می‌شود.
الشاد حاجی اف سخنگوی وزارت کشور آذربایجان این موضوع را تایید کرده ولی درباره علت آن چیزی نمی‌گوید. علم الدین شامل زاده که دانشجوی مهندسی انرژی دانشگاه “موولا” ترکیه است یک تیر (۲۲ژوئن) به اداره دوره احتیاط برای تمدید معافیت تحصیلی فرا خوانده و همانجا بازداشت کرده‌اند.

سرایت بحران به دیگر نقاط

بحران روستای سویودلی به نقاط دیگر هم سرایت کرده است. مردم به دلایل مختلف تجمع می‌کنند. نخست مردم رایون شمکیر در همسایگی گده بی نسبت به عوارض فاضلاب مسموم این معدن تجمع اعتراضی برگزار کردند.
مردم در مشفق آباد آبشرون و نزدیک باکو به خاطر بحران نبود آب سالم آشامیدنی چهار روز راه‌ها را بستند. سیل زدگان آقدام نیز بخاطر عدم رسیدگی استانداری به خسارت‌های سیل و بی خانمانی مقابل ساختمان استانداری رفتند.

میرحسن سید اف استاندار نفت چالا وقتی برای سرکشی به روستای بانکه رفته بود مورد انتقاد مردم قرار گرفته و از یک شهروند کتک خورده است. شهروندان به خاطر حضور عکاس این مسوول دولتی حساس شده بودند.

چرا مردم سرکوب شدند؟

مردم می‌گویند که این معدن طلا متعلق به مهربان علی‌ اوا همسر الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان و معاون اول او است. شرکت انگلیسی آنگلو اشین ماینینگ با هلدینگ سرمایه گذاری “پاشاهلدینگ” وارد همکاری شده و معادن طلا را بهره برداری می‌کند. پاشاهلدینگ توسط مهربان علی اوا (پاشاهلدینگ) تاسیس شده و اعضای خانواده و بستگان او آن را اداره می‌کنند. دختران الهام علی‌اف لیلا و آرزو نیز نقش فعالی در این شرکت و استخراج طلا دارند. این شرکت خواستار بهره‌برداری معادن طلای شمال قره باغ کوهستانی نیز بوده که به وسیله دولت به آن واگذار شده است.

پشت پرده سرکوب مردم

تورال صادق لی منتقد دولت درباره سرکوب مردم و اعزام نیروهای ضد شورش پلیس به گده بی می‌گوید: اورخان مرسل اف استاندار گده بی موضوع تجمع مردمی را به دولت و از جمله “زینال نقدعلیف” مشاور و رئیس اداره امور اراضی دفتر رئیس جمهور گزارش کرده است. “زینال نقدعلیف” نیز پس از مدتی با او تماس گرفته و می‌گوید که هر اعتراضی را سرکوب کنید و پس از آن نیروهای وزارت کشور به روستای سویودلی گده بی اعزام می‌شوند.

دولت باکو گیر کرده است

تحلیل تحولات جهان اسلام از پیامدهای این ماجرا نشان می‌دهد که دولت باکو به‌خاطر بی عدالتی در حق مردم در بحرانی جدید گیر کرده است و تلاش می‌کند به هر شکلی از آن بیرون بیاید و افکار عمومی نیز با سناریوسازی های طیف حاکم همراهی نمی‌کنند. سال گذشته دولت برای سازماندهی فعالان محیط زیستی علیف در شوشا و انسداد جاده قره باغ هزینه زیادی کرد و گروهی به‌خاطر آن در سرمای منهای ۲۰ درجه جاده را بسته نگه داشتند. اما این بار که مردم و فعالان مستقل محیط زیستی به افشای فعالیت‌های زیان آور اقتصادی دولت و شرکت‌های طرف قرارداد می‌پردازند، تئوری توطئه توسط پروپاگاندای رسانه ای طرح ریزی و اجرایی می‌شود. اعتراض هم منحصر به طیف خاصی نیست؛ گروهی از فمینیست‌ها به سفارت آمریکا در باکو رفتند تا به موضوع اعتراض کنند اما توسط پلیس از مهمانی سفارت اخراج شدند.