غرب در نقش ناجی ارامنه قره باغ و آذری‌های ارمنستان

مجمع پارلمانی شورای اروپا

روز پنجشنبه یک تیر (۲۲ ژوئن) و یک هفته پس از تجاوز مرزی آذربایجان به خاک ارمنستان در ورودی گذرگاه لاچن (لاچین) و پل رودخانه هکری دولت باکو این گذرگاه را با موانع بتنی مسدود کرد تا دور تازه محاصره ارامنه قره باغ (کوهستانی) آغاز شود.

این گذرگاه به مدت ۱۰ روز برای نیروهای صلحبانی روسیه تا روز جمعه نهم تیر (۳۰ ژوئن) بسته بود. همچنین نیروهای آذربایجان این مسیر را ۱۳ روز برای تیم‌های امدادی کمیته بین المللی صلیب سرخ بستند و برق و گاز نیز قطع شدند. طی مدت ۱۰ روزه نخست واحدهایی از نیروی زمینی ارتش آذربایجان با نفربر بی.تی.آر.۸۲ و خودروهای زرهی در ورودی گذرگاه مستقر شده و حالت جنگی گرفته بودند. در گام نخست با میانجیگری ارمنستان و صلیب سرخ ۱۵ بیمار و نه نفر همراه برای درمان از شهروندان ارمنی قره باغ کوهستانی به ارمنستان رفتند و پروپاگاندای رسانه های آذربایجان با پخش تصاویر بازگشت آنها به سوی قره باغ مدعی تردد عادی در مسیر شد. این درحالی بوده که تصاویر نخست میدل باس با آرم صلیب سرخ و کارکنان این سازمان بی طرف بین المللی را در پست بازرسی لاچن نشان می‌دهد که پس از چند ساعت برش خوردند و فقط کنترل مدارک هویتی شهروندان ارمنی نمایش داده شدند.

بیشتر بخوانید:
رسوایی تجاوز دولت باکو به خاک ارمنستان (ویدیو)
انسداد کریدور لاچین به نفع چه کسی تمام می‌شود؟

دلیل محاصره مجدد قره باغ کوهستانی چیست؟

فلاش بک (بازگشت به عقب) در این مدت نشان می‌دهد روز جمعه دوم تیر (۲۳ ژوئن) یک روز پس از انسداد کامل گذرگاه نشست مجمع پارلمانی شورای اروپا برگزار شده است و نمایندگان پارلمان‌های آذربایجان و ارمنستان نیز در آن شرکت کرده‌اند. این نشست قطعنامه ای با عنوان «تامین دسترسی آزاد و ایمن از طریق کریدور لاچن» و «حق بازگشت جمعیت آذری های ارمنستان» صادر کرده که یک معادله ۶۰ به ۴۰ را شکل داده و ظاهرا بیشتر منافع هیئت پارلمانی ارمنستان را تامین می‌کند.

روبن روبینیان رئیس هیئت پارلمانی ارمنستان در نشست این مجمع در صفحه فیسبوک خود نوشت: “آنها (هیئت آذربایجان) برای جلوگیری یا تغییر این بیانیه هر تلاشی انجام داد که ۶۰ درصد اصلاحیه آنها رد و قطعنامه علیه آذربایجان تصویب شده است شد.”

قطعنامه مجمع پارلمانی شورای اروپا تصریح می‌کند که هیچ حرکت آزاد و ایمن در کریدور لاچن وجود ندارد و با اشاره به پیامدهای انسانی و حقوقی بشری محاصره ارامنه بر اعزام هیئت حقیقت یاب بین المللی تاکید کرده است. این مجمع در قطعانامه از آذربایجان خواسته است تا مصوبات دادگاه حقوق بشر اروپا و دیوان بین المللی کیفری را برای بازگشایی جاده و برق رسانی و گاز رسانی از مسیر ارمنستان به قره باغ اجرا کند.

قطعنامه همچنین از آذربایجان خواسته است تا گفتار نفرت پراکنی و تهدید علیه ارامنه را متوقف کند. مجمع تاکید کرده است که از عدم قبول واقعیت‌های میدانی محاصره قره باغ توسط رئیس جمهور آذربایجان دچار شوک شده است. همچنین از رفتار دولت آذربایجان بابت عدم دعوت از گزارشگر مجمع پارلمانی اروپا برای ورود به گذرگاه لاچن ابراز تاسف کرده است. این قطعنامه تاکید کرده که چنانچه در قره باغ جنگی رخ دهد ارامنه ممکن است مجبور به ترک خانه های خود شوند و از دولت باکو خواسته تا با مقام‌های ارمنی در مورد مسائل امنیتی و جمعیت قره باغ گفتگو کند. مجمع از باکو خواسته است تا امکان مشارکت بی طرفانه بین المللی را برای بکارگیری هر گونه مکانیزمی برای صلح پایدار فراهم کند. قطعنامه در ادامه خواستار دعوت از هیئت شورای اروپا در قالب گروه حقیقت یاب بین المللی برای بازدید از کریدور لاچن و اجازه دسترسی بین المللی از جمله سازمان ملل به منطقه قره باغ شده است.

این قطعنامه در ادامه از آذربایجان خواسته تا رویکرد واقعی برای صلح با ارمنستان و ارامنه قره باغ کوهستانی اتخاذ کند.

بررسی این قطعنامه حکایت از آن دارد که اروپا به دنبال جای پای مطمئنی در قفقاز به ویژه جایی است که روسها در آن حضور مستقیم دارند.

قطعنامه ای برای آذری های ارمنستان

بخش دیگر دستاورد این مجمع صدور قطعنامه برای جمعیت یرآذ (آذری های ارمنستان) است که تا سال ۱۹۸۸ از جمهوری سوسیالیستی شوروی ارمنستان و پیش از فروپاشی اتحاد سوسیالیستی جماهیر شوروی سابق اخراج شده بودند. این قطعنامه اخراج حدود ۴۰۰ هزار نفر جمعیت آذری های ارمنستان را مصداق پاکسازی قومی بیان کرده و خواستار شناسایی رسمی حق بازگشت زمین‌ها، خانه ها و اموال به آنها و بازماندگانشان از سوی ارمنستان شده است. قطعنامه از ارمنستان خواسته تا زمینه بازگشت آنها را فراهم کند و مانع هرگونه تبلیغ و نفرت پراکنی قومی شود.

واکنش علیف

الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان در واکنش به قطعنامه نخست گفته است: ما در جنگ دوم قره باغ انتقام خود را گرفته ایم و هیچ وقت نباید وحشی گری ارمنی ها را فراموش کنیم. شهرهای ما در دوران اشغال با خاک یکسان و نمادهای تاریخی ما تخریب و مکان‌های مقدس تحقیر شدند. کسانی که این کار را کردند همسایگان منفور ما بودند و مجامع بین المللی و جهان چشم‌هایشان را بسته بودند. امروزه ماموران و نمانیدگان رشوه بگیر اروپا به ارمنستان می‌روند. چه چیزی آنها را وادار به بی عدالتی می‌کند؟ استانداردهای دوگانه و رشوه. نزدیک مرزهای ما عکس می‌گیرند و پیام‌هایی برای ما می‌فرستند و اگر می‌توانند به مرزمان نزدیک شوند. برخی نمایندگان اروپا پس از جنگ دوم قره باغ بدون اجازه ما به خانکندی رفته بودند. من همان زمان گفتم که اگر آگاه می‌شدیم اجازه ورود نمی‌دادیم. امروز هم می‌گوییم که می‌توانید بیایید و می‌بینید که عاقبت تان چه می‌شود؟  

واکنش علیف علیه اروپا اگرچه تند بود اما تعدادی از موانع ورودی پل برداشته شده و پس از بازگشایی کریدور صلحبانان روسی و صلیب سرخ می‌توانند تردد کنند و قطعنامه اروپایی ها بر فشارهای نیروهای صلحبان روسیه به فرماندهی «سپهبد لنتسف» برتری یافت.

معادله بازگشت آذری های ارمنستان

گزینه اشغال نظامی استان سیونیک و بخش هایی از استان کغارکونیک هم مرز با کلبجر آذربایجان، با مخالفت جدی فدراسیون روسیه، جمهوری اسلامی ایران و هند تقریبا ناممکن شده است. اکنون آذربایجان گزینه دیگری را بنام حق بازگشت جمعیت یرآذ (آذری های ارمنستان) روی میز گذاشته و شورای اروپا نیز با قطعنامه تصویب شده به آن مهر تایید زده است. آنها تا سال ۱۹۸۸ از جمهوری سوسیالیستی شوروی ارمنستان اخراج شدند و شمارشان در هنگام اخراج حدود ۴۰۰ هزار نفر بوده است. اکنون با ازدیاد نسل جمعیت یرآذ به حدود ۹۰۰ هزار تا یک میلیون نفر رسیده است. جمهوری آذربایجان تاکنون آنها را جزء جمعیت قطعی کشور محسوب نمی‌کند و خواهان بازگشت آنها به ارمنستان است. این پروژه که توسط دولت باکو بنام «آذربایجان غربی» رونمایی شده بخشی از سناریوی اشغال خاک ارمنستان تلقی می‌شود. بازگشت این جمعیت زمینه را برای ایجاد کریدرو زنگه زور فراهم می‌کند. این واقعیت که مناطق جنوبی استان سیونیک هم مرز با ایران کم جمعیت است برای آذربایجان کافی است تا بتواند به بهانه یرآذها معادله جمعیتی کریدور تورانی زنگه زور را ایجاد کند. دولت نیکول پاشینیان و حزب متبوع وی نیز در مقابل این خواسته چندان مقاومت نمی‌کنند و اکنون در پارلمان ارمنستان طوفانی در انتقاد نسبت به عملکرد ضعیف هیئت اعزامی به مجمع پارلمانی اروپا شکل گرفته است. عدم قبول شناسایی رسمی جدایی طلبان ارمنی که دولتی بنام آرتساخ تشکیل داده اند در کنار واگذاری یک امتیاز مهم به باکو در قالب قطعنامه چیزی است که رنگ و لعاب و اقدامات شورای اروپا را می‌برد. شورای اروپا ظاهرا در نقش میانجی و نسخه شفابخش برای دو طرف ظاهر شده اما همین قطعنامه ها ممکن است به تغییر جغرافیای سیاسی منطقه از طریق تنش های جدید منجر ‌شود.