بررسی ابعاد بازگشت سوریه به اتحادیه عرب

اگرچه سوریه به اتحادیه عرب بازگشته است، اما هیچ نشانه‌ و راه‌حلی درباره جنگ و آشوب ۱۳ ساله این کشور نیست. درگیری طولانی مدت این کشور حدود نیم میلیون نفر را از مارس ۲۰۱۱ کشته و نیمی از جمعیت ۲۳ میلیونی پیش از جنگ این کشور را بی‌خانمان کرده است. چندین بار نسبت به میانجیگیری تلاش‌هایی انجام شده اما هر بار با شکست مواجه شده است. در پایان جلسه سرنوشت‌ساز شورای وزیران خارجه اتحادیه عرب در «قاهره»، با بازگشت سوریه به این اتحادیه پس از ۱۲ سال موافقت شد. این اقدام بدین معناست که اسد از این به بعد می‌تواند در نشست اتحادیه عرب شرکت کند.

اتحادیه عرب و چرایی تعلیق سوریه

اتحادیه عرب یک سازمان ۲۲ عضوی است که در سال ۱۹۴۵ جهت ارتقاء همکاری‌های منطقه‌ای و حل اختلافات تاسیس شد؛ اما این اتحادیه مدتهاست که بی‌تاثیر و فاقد قدرت تلقی می‌شود و همچنان برای کمک به حل درگیری‌ها در سوریه، یمن، لیبی و شکاف دیپلماتیک میان کشورهای سلطنتی حوزه خلیج فارس و قطر تقلا کرده است. این سازمان عضویت سوریه را در سال ۲۰۱۱ به بهانه برخورد دولت اسد با معترضان به حالت تعلیق درآورد.
در سال‌های اخیر چندین کشور عربی به خصوص امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۸ به سمت از سرگیری مجدد روابط دیپلماتیک حرکت کردند. اردن و سوریه مرزهایشان را در ۲۰۲۱ بازگشایی کردند. ماه گذشته میلادی عربستان سعودی و سوریه اعلام کردند که سفارت‌هایشان را بازگشایی می‌کنند و پروازها را میان دو کشور از سر می‌گیرند. همچنین زلزله مرگبار ششم فوریه که در سوریه و ترکیه اتفاق افتاد، این نزدیکی و احساس همدردی با سوریه را بیشتر کرد. بیش از ۶۰۰۰ تن در سوریه کشته شدند و صدها هزار نفر خانه‌هایشان را از دست دادند. مقامات ارشد کشورهایی که زمانی متخاصم بودند برای اولین بار در بیش از یک دهه به دمشق سفر کردند و کمک‌هایی به این کشور زلزله‌زده ارسال کردند.

اولویت‌زدایی امریکا و ردپای چین

علاوه بر این موارد، میانجیگیری چین در از سرگیری روابط میان عربستان سعودی و ایران نیز بی‌تاثیر نبود و به تنش‌زدایی درگیری‌هایی مثل سوریه و یمن کمک کرد. همچنین به گفته «راندا اسلیم»، از مدیران موسسه خاورمیانه، اولویت زدایی آمریکا از خاورمیانه و به‌ویژه سوریه موجب شد تا بازیگران منطقه‌ای با وجود مخالفت‌های واشنگتن، معامله‌های خود را با دمشق انجام دهند.

موافقان و مخالفان عضویت سوریه

عربستان سعودی نقش کلیدی در بازگشت سوریه به اتحادیه عرب ایفا کرد و ماه گذشته میلادی هم نشستی با محوریت این موضوع برگزار شد. همچنین اردن یک نشستی را در ماه جاری میلادی در این راستا برگزار کرد. قطر یکی از مخالفان برجسته این بازگشت بود اما با این حال پس از تصمیم روز یکشنبه نسبت به عضویت مجدد دمشق در اتحادیه عرب، در بیانیه‌ای اعلام کرد که «هیچ مانعی در برابر این اجماع نخواهد بود.» «بدر السیف»، استادیار تاریخ در دانشگاه کویت ضمن بیان اینکه کویت هم خواهان عادی‌سازی نبوده است، گفت: «این کشور می‌خواهد شرایط را بداند، راه‌حل‌های سیاسی را بررسی کند و اینکه آیا انتخاباتی خواهد بود؟ اما علی‌رغم این نگاه‌ها، ریاض به تلاش‌هایش به‌نفع دمشق ادامه خواهد داد و در این راستا برای رسیدن به نظمی قوی‌تر و یکپارچه‌تر در این اتحادیه کوشش می‌کند».

تحولات احتمالی بر عضویت سوریه

تحریم‌های آمریکا و اروپا احتمالا در آینده‌ای نزدیک جلوی کشورهای عربی را نسبت به سرمایه‌گذاری‌های چشمگیر در حوزه بازسازی می‌گیرد؛ اما این درحالیست که بسیاری از مناطقی که در کنترل دولت هستند، پس از عضویت مجدد کشورشان در اتحادیه عرب امیدوارند که از تجارت با دنیای عرب بهره‌مند شوند تا بر بحران اقتصادی سوریه فائق آیند. بیانیه‌ای که اتحادیه عرب پس از نشست روز یکشنبه صادر کرد، حاکی از آن است که بازگشت مجدد سوریه به اتحادیه عرب، بستگی به اقدام این کشور در جهت حل درگیری‌ها ، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تسهیل بازگشت آوارگان دارد. کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز به دمشق برای مهار نفوذ ایران در سوریه فشار آورده‌اند. بنابر نظر تحلیل‌گران بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، علی‌رغم سروصداهای رسانه‌ای چندان نمی‌تواند نیازها و تقاضاهای دو طرف را برآورده کند، چراکه از یک سو سوریه با اختلافات داخلی عمیقی مواجه است و از سوی دیگر با توجه به نفوذ غرب در تصمیم‌گیری‌های کشورهای عضو اتحادیه عرب، چندان نمی‌توان پنجره‌ای برای رهایی از مشکلات اقتصادی برای سوریه متصور شد.