چرا داعش عملیات شاهچراغ را بر عهده نگرفت؟

داعش معمولا درباره عملیات‌های خود از رهگذر “ولایات” و درباره عملیات‌های مهمش از رهگذر “خبرگزاری اعماق” خبر رسانی می‌کند، گاهی نیز برخی عملیات‌ها و تحرکاتش را نه در قالب‌ ولایات و نه در قالب خبرگزاری اعماق بلکه به صورت هفتگی در “هفته نامه النبأ” منعکس می‌کند. در این بین داعش عملیات اخیر حرم حضرت شاهچراغ (ع) را نه در قالب ولایات و نه در قالب خبرگزاری اعماق مخابره نکرده بود. منتظر بودیم تا شاید در روز جمعه در قالب هفته نامه النبأ نسبت به عملیات شاهچراغ اطلاع رسانی کند که این کار را نیز انجام نداد! با توجه به این امر بعید است که داعش دیگر این عملیات را به صورت رسمی به خود منتسب کند.

اینکه داعش عملیات شاهچراغ را بر عهده نگرفته یا به این دلیل است که واقعا این عملیات را انجام نداده و یا انجام داده ولی آن را بر عهده نگرفته‌است. اگر داعش این عملیات را انجام نداده باشد، به احتمال قوی هر گروه و یا دسته دیگری که این عملیات را انجام داده، (با توجه به اینکه کمتر از یک سال قبل داعش در همین مکان دست به عملیات زده) بر آن بوده تا این عملیات را به داعش منتسب کند.

بیشتر بخوانید:
حمله تروریستی به شاهچراغ، دستکم ۱ شهید و ۷ تن زخمی (ویدیو)
جزئیات حمله تروریستی به حرم شاهچراغ (ع)؛ عامل حمله کیست؟

اما اگر داعش این عملیات را انجام داده چرا آن را همچون عملیات قبل بر عهده نگرفته است؟

برای پاسخ به این پرسش نخست باید یادآور شد که گروهی همچون داعش با توجه به اینکه از سوی رسانه‌های جریان اصلی در جهان به عنوان یک گروه سیاه و جنایتکار معرفی می‌شود مجبور است رسانه‌ای نسبتا قوی و قابل اعتماد داشته باشد، برای همین تلاش می‌کند تا جایی که امکان دارد به این راحتی خبری را به دروغ مخابره نکند تا مورد اعتماد مخاطبان باقی بماند. از همین رو کمتر اتفاق می‌افتد یا شاید هم اصلا اتفاق نیفتد که داعش عملیاتی را انجام نداده باشد و به خود منتسب کند. داعش همواره تلاش می‌کند برای انتساب یک عملیات به خود مستنداتی از جمله تصویر عامل عملیات و یا فیلم بیعت او و یا جزئیاتی از عملیات را ارائه دهد تا مشخص شود که بخشی از واقعیت را می‌گوید، مانند کاری که در عملیات اول شاهچراغ انجام داد، هرچند در آن عملیات پیش از آمدن خبر تأیید داعش، یک خبر “فیک” در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که سخن از آن مجال دیگری می‌طلبد.

پس داعش اگر عملیاتی را انجام نداده باشد، معمولا به خود منتسب نمی‌کند، اما برعکس چه؟ آیا امکان دارد داعش عملیاتی را انجام دهد اما آن را به خود منتسب نکند؟

بله امکان این اتفاق وجود دارد. مؤسسه الصقری یکی از مؤسسات مناصر داعش است که متون مرتبط با شکل عملیات‌ها و آموزش‌های مختلف را در اختیار دواعش قرار می‌دهد. این مؤسسه مجموعه‌ای تحت عنوان “الحرب الحقیقیه والحرب الرمزیه” (جنگ حقیقی و جنگ نمادین) در سال ۱۴۴۰ هجری قمری (سال ۹۷) منتشر کرد که در مقاله دوم آن “الغموض والإفصاح” (ابهام و روشن ساختن) و مقاله سوم آن “الحرب بالوکاله” (جنگ وکالتی) از امکان انجام عملیات‌هایی بدون پذیرش رسمی آن عملیات‌ها سخن رفته ‌است. به عنوان نمونه در مقاله دوم گفته می شود که تفاوت جنگ حقیقی و جنگ نمادین در آن است که در جنگ حقیقی طرفی که عملیاتی انجام می‌دهد، نمی‌خواهد نامش به عنوان انجام دهنده عملیات ثبت شود و استراتژی “ابهام” را پیش می‌گیرد. در این رساله از فواید این امر سخن گفته می‌شود و تأکید می‌شود که در برخی موارد یک گروه مسلح یا جهادی لازم است که چنین راهبردی را در پیش گیرد. در این بین ایجاد درگیری‌ بین دیگر گروه‌ها که امکان دارد دشمن گروه انجام دهنده عملیات باشند و اینکه هر یک از این گروه‌ها تقصیر عملیات را به گردن دیگری بیندازند، از اهداف و فواید اینگونه عملیات‌ها شمرده می‌شود. در ابتدای مقاله “الحرب بالوکاله” (جنگ وکالتی) نیز بر همین امر و فایده عمده آن یعنی به جان هم انداختن رقبا یا دشمنان تأکید شده است.

پس اینکه داعش عملیاتی را انجام داده باشد اما به خود منتسب نکند، به صورت تئوریک وجود دارد. اما حال بپردازیم به عملیات دوم شاهچراغ. دوباره به پرسش اول بازمی‌گردیم چرا داعش عملیات دوم شاهچراغ را هنوز بر عهده نگرفته است؟

در پاسخ باید به چند نکته اشاره کرد:

۱- به نظر می‌رسد فواید تئوریک مترتب بر عدم پذیرش رسمی عملیات‌های داعش بر عملیات شاهچراغ نیز صدق می‌کند: اگر رسانه‌های اجتماعی را در این ایام زیر و رو کرده باشید، خواهید دید که عملیات شاهچراغ به جای اینکه در میان کاربران ایجاد وحدت در مقابل دشمنی واحد بکند، کاربران شبکه‌های اجتماعی را به جان هم انداخت و شکاف اجتماعی میان ایشان را عمیق تر ساخت. در واقع دو طرف یکدیگر را به گونه‌ای در عملیات شاهچراغ دخیل می‌دانستند، این یکی از مهمترین اهداف داعش از عملیات‌هایش می‌باشد. داعش کمتر به عملیات‌هایی دست می‌زند که در آن جبهه مقابل خود را از نظر ذهنی قویتر می‌سازد، بلکه معمولا گسست فکری و هویتی و ایجاد نزاع‌های درونی یکی از اهداف اصلی داعش در انجام عملیات می‌باشد، مسئله‌ای که در عملیات اخیر به شدت احساس شد.

۲- مسئله دیگر این است که خوردن دو ضربه از یک جا آن هم در کمتر از یک سال، نشانه خوبی برای امنیت نیست، و هدفی جز به سخره گرفتن امنیت یک کشور یا موجودیت جغرافیایی و هویتی ندارد. در این بین بسیار بعید است که در چنین شرایطی یک موجودیت حاکمیتی دست به خودزنی‌ای اینچنین بزند، چرا که هزینه‌های آن بسیار زیاد خواهد بود.

۳- مسئله دیگر این است که پس از اعلام کشته شدن ابوالحسین الحسینی، خلیفه مقتول داعش در ۱۲ مرداد ۱۴۰۲، خلیفه‌ای جدید به نام ابوحفص الهاشمی از سوی داعش تعیین شد. معمولا داعش هر بار که خلیفه‌ای جدید تعیین می‌کند تلاش می‌کند تا عملیات‌های بزرگی را به عنوان طلیعه یک دوره طوفانی به انجام برساند. شاید قرار بود عملیات دوم شاهچراغ از این دست عملیات‌ها باشد، به ویژه اینکه عملیات اول شاهچراغ را نیز داعش به عنوان یکی از مهمترین عملیات‌های سال قمری گذشته خود تلقی کرده بود، اما با توجه به اینکه داعش چند عملیات پر سر و صدا در هفته‌های اخیر انجام داده بود، که یکی از آن‌ها حمله به دو اتوبوس حامل سربازان سوری و قتل تعداد زیادی از ایشان در نزدیکی شهر المیادین بود، شاید خواست داعش مبنی بر داشتن یک آغاز طوفانی محقق شد. پس چرا باید به یک عملیات نسبتا ناموفق در شاهچراغ ضریب رسانه‌ای بدهد؟

۴- زنده ماندن و عدم توفیق نسبی عامل عملیات شاهچراغ شاید یکی از مهمترین دلایل عدم پذیرش رسمی عملیات شاهچراغ باشد. در هر صورت عملیات دوم شاهچراغ با وجود موج روانی‌اش در میزان قربانی توفیقی حاصل نکرد، از طرفی عامل این عملیات نیز زنده ماند و با توجه به اعترافاتی که امکان دارد بعدا از او منتشر شود، امکان قهرمان‌سازی از او در رسانه‌های داعش پاسخی معکوس به دواعش خواهد داد، پس چه بهتر که این عملیات رسما از سوی داعش پذیرفته نشود.

۵- نگارنده در یادداشتی دیگر تحت عنوان “داعشی‌های فارسی زبان” هشدار داده بود که باید مواظب حوزه فارسی زبان بود، حوزه‌ای که به ویژه با توجه به لائیسیته پوپولیستی حاکم بر تاجیکستان واکنشی جز تولید داعشی نخواهد داشت و این وظیفه ایران به عنوان کشور کانونی فارسی زبانان را بیشتر و بیشتر می‌کند.