تنش بر سر زنگزور؛ در قفقاز چه می‌گذرد؟

ارتش جمهوری آذربایجان در چهار نقطه کلبجر، لاچین، زنگیلان و شهرک صدرک نخجوان صف آرایی کرده است. ارتش ارمنستان نیز به این نقاط نیرو و تجهیزات فرستاده است.

نیروی هوایی ارتش آذربایجان همزمان با استقرار واحدهای نیروی زمینی به مانور هوایی و تست تسلحیات ضد هوایی نیز پرداخته است. منابع آذربایجان مدعی هستند که نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران در نزدیکی مرزهای این کشور و ارمنستان در امتداد ارس و منطقه خودمختار نخجوان مستقر شده و پهپادهای ایرانی چندین بار به حریم هوایی آنها تجاوز کرده‌اند ولی آذربایجان به سوی آنها تیراندازی نمی‌کنند.

وضعیت داخلی آذربایجان و ارمنستان

آذربایجان و ارمنستان تاکنون به اعزام نیروهای نظامی به مرزها پرداخته ولی هنوز قانون وضعیت فوق العاده جنگی را اعلام نکرده‌اند. هنوز در هر دو کشور بسیج عمومی نیروهای ذخیره و آموزش داوطلبان انجام نشده و مرزها نیز بسته نیست. همچنین هر دو کشور تاکنون از نیروهای نظامی و شبه نظامی مزدور خارجی برای حضور در جنگ به نفع خود دعوت نکرده‌اند. این موضوع موید آن است که دو کشور با توجه به سابقه ای که دارند هنوز آماده جنگ تازه نشده‌اند.

استقرار رسمی ناظران اروپایی در ارمنستان

بخش ارمنی رادیو اسپوتنیک وابسته به وزارت خارجه روسیه از راه اندازی دفتر ناظران غیرمسلح صلح اتحادیه اروپا در شهر ایجوان استان تاووش ارمستان خبر داد. این دفتر با حضور هراچیا سرکیسیان معاون وزیر دفاع ارمنستان، مارکوس ریتر رئیس نمایندگی اتحادیه اروپا و واسیلیس ماراگوس سفیر اتحادیه اروپا در ارمنستان افتتاح شده است. این ناظران در طول خطوط مرزی گشت زنی می‌کنند و به ثبت موارد مربوط به نقض آتش بس می‌پردازند. ناظران مستقر در ارمنستان نظامیان بازنشسته ارتش کشورهای اروپایی عضو ناتو هستند.

استقرار ناظران اروپایی در شرایط حاضر یکی دیگر از نشانه هایی است که امکان جنگ میان دو کشور پایین است. چنانچه جنگی رخ دهد اتحادیه اروپا شهروندان خود را در معرض خظر قرار نمی‌دهد و از مناطق پر تنش دور می‌کند.

موضع تند پاشینیان در برابر روس‌ها

نیکول پاشینیان و مقام‌های ارمنستان فدراسیون روسیه را متهم کرده‌اند که قره باغ را به آذربایجان بخشیده است و نمی‌تواند ماموریت صلحبانی را به درستی انجام دهد.

مخالفان پاشینیان در ارمنستان در برابر گفته های وی موضع گیری کرده‌اند. انجمن غیردولتی حیاق ارمنستان در بیانیه علیه موضع دولت درباره شناسایی قره باغ به عنوان بخشی از خاک آذربایجان تاکید کرده‌اند: شناسایی رسمی آرتساخ در چارچوب هر کشور دیگری حق تعیین سرنوشت مردم این منطقه را نقض می‌کند و بی احترامی به خون هزاران هموطن است که برای آزادی آرتساخ جان خود را از دست داده‌اند. همچنین این کار قانون اساسی ارمنستان را تضعیف می‌کند که جرم و مشمول مجازات کیفری است.

موضع روس‌ها در برابر ارمنستان و باکو

سرگئی لاوروف وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه در پاسخ به این اظهارات گفته است: موضوع بخشش قره باغ به آذربایجان توسط روسیه دروغ محض است. همچنین در آخرین اظهارنظر مقام‌های فدراسیون روسیه ولادیمیر پوتین طی اجلاس اقتصادی شرق در ولادی وستوک اظهار کرده است: مقامات ارمنستان تقریبا تعلق ناگورنو کاراباخ را به جمهوری آذربایجان شناسایی کرده‌اند و این مورد تنها منحصر به درگیری‌های اخیر نیست.

پوتین همچنین افزوده است: الهام علیف هم به طور رسمی می‌گوید که وضعیت حقوقی قره باغ دیگر موضوعیت ندارد و حل شده است. رهبری ارمنستان این موضوع را اعلام کرده و این اتفاق افتاده است. این تصمیم ما (روسیه) نیست و تصمیم رهبری فعلی ارمنستان است. اگر ارمنستان قره باغ را به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته ما چه اظهار نظری کنیم؟!

رئیس جمهور فدراسیون روسیه درباره علت حضور نیروهای صلحبان کشورش در منطقه قره باغ می‌گوید: نیروهای صلحبان روسی در منطقه قره باغ مستقر هستند تا از پاکسازی قومی ارامنه جلوگیری کنند. امیدوارم دولت آذربایجان قصد چنین کاری نداشته باشد.

چنین به نظر می‎رسد علیرغم فشار آذربایجان و ترکیه برای پایان ماموریت روس‌ها تا سال ۲۰۲۵ میلادی آنها با موضوع پاکسازی قومی بهانه خوبی برای بقا در قره باغ به دست آورده‌اند.

موضع دوگانه آمریکا

آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا لحنی میانجی گرایانه درباره بحران پیش رو اتخاذ کرده و بیان کرده است: از باکو و ایروان می‌خواهیم تا به همکاری با یکدیگر از طریق مذاکره مستقیم ادامه دهند. وی همچنین تاکید کرده است: مسیر لاچن به همراه مسیرهای دیگر منتهی به قره باغ فورا باید بازگشایی شود.

موضع آمریکا نزدیک به موضع باکو است و تضمین می‌کند که جمهوری آذربایجان یک کریدور در خاک ارمنستان به دست بیاورد.

موضع نرم تهران در مقابل باکو

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران طی نشست هفتگی درباره موضوع قره باغ گفته است: منطقه قره باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است. حقوق و امنیت ارامنه قره باغ در یک چارچوب مشخص معین شود. این مقام ایرانی جزئیات بیشتری در این مورد و شیوه های آن بیان نکرده است. همچنین در این نشست کنعانی مطلبی درباره موضوع قطع ارتباط و محاصره منطقه قره باغ نگفته است.

موضع گیری سید عباس موسوی سفیر جمهوری اسلامی ایران در باکو جالب توجه است. وی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) بحران کنونی در قفقاز و استقرار نیروهای نظامی دو طرف و درگیری‌های پراکنده مرزی را به طوفان در فنجان چای تشبیه و یک طرح گرافیکی در این مورد منتشر کرده است. صفحات وابسته دولت باکو در شبکه های اجتماعی مدعی شده‌اند که این مقام رسمی دولت ایران در باکو تصاویر ویرانی های ارمنستان را در شهر فضولی به اشتراک گذاشته است.

سفر هیئت نظامی جمهوری اسلامی ایران به باکو نیز تحت تاثیر جو تبلیغاتی باکو قرار گرفته است. سفر امیران ارتش جمهوری اسلامی ایران و برگزاری کمیسیون مشترک نظامی میان دو کشور با سپهبد ذاکر حسن اف وزیر دفاع جمهوری آذربایجان و امضای چند سند همکاری به شکل دیگری تعبیر شده است. وزارت دفاع باکو مدعی شده است که هیئت ایرانی از اقدامات خرابکارانه ارمنستان نسبت به آذربایجان ابراز تاسف کرده است. هنوز مقام‌های ایرانی به اقدامات طرف آذری واکنشی نشان نداده‌اند.

پاکستان در کنار باکو

جمهوری اسلامی پاکستان کشور دوست و متحد آذربایجان از اقدامات دولت آذربایجان حمایت سیاسی کرده است.

باکو مشغول ساخت و ساز زنگزور

جیحون بایرام اف وزیر خارجه باکو در گفتگو با روزنامه مجارستانی ماگیار تاکید کرده است که کریدور زنگزور باید ساخته شود و اگر ارمنستان با این موضع مخالف باشد باکو طرح جایگزینی دارد که آن را اجرا می‌کند.

پیش از این مقام‌های باکو گفته بودند که جاده لاچن به خانکندی (استپاناکرت) مرکز ناگورنو قره باغ بدون کریدور زنگزور بی معنی است.

جمهوری آذربایجان در حال اجرای راه آهن و اتوبان برای زنگزور در خاک خود است. طبق گزارش آذ.تی.وی راه آهن هورادیز- آق بند در امتداد رود ارس به طول ۱۱۰ کیلومتر و ۴۰۰ متر در حال ساخت است که ۹ ایستگاه، ۴۷ پل، ۳۰ گذر اتومبیل و ۳ تونل دارد. این راه آهن با حدود ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی در سه فاز به طور همزمان ساخته می‌شود و به روستای آق‌بند زنگیلان در نزدیکی مرز ارمنستان رسیده است. اینگونه پیداست که جمهوری آذربایجان راه اندازی خط آهن برای جابجایی کالا را در دستور کار خود قرار داده تا بتواند از اتصال به نخجوان استفاده اقتصادی کند.