هراس بارزانی از سقوط اقلیم؛ کردها از بایدن چه می­خواهند؟

مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان عراق، در تاریخ ۳ سپتامبر سال جاری، نامه ه­ایی برای جو بایدن فرستاد و از وی درخواست کرد تا ایالات متحده در بحران عمیق ایجاد شده اقلیم با دولت مرکزی بغداد مداخله کند. وی در نامه خود این نگرانی را ابراز کرده است که در صورت کنترل نشدن بحران، موجودیت اقلیم کردستان حتی ممکن است به خطر بیفتد. بارزانی در این نامه نوشته است: «من اکنون در مقطع حساس دیگری در تاریخ ما برای شما نامه می‌نویسم؛ مقطعی که می‌ترسم در غلبه بر آن مشکل داشته باشیم. ما از نظر وضعیت اقتصادی و سیاسی اوضاع وخیمی داریم. برای اولین بار در دوران نخست وزیری­ ام، نگرانی شدیدی دارم مبنی بر اینکه این کمپین شرم آور علیه ما ممکن است باعث به فروپاشی شود…» بارزانی درباره توانایی واشنگتن برای پراکنده کردن بحران نوشته است: «ما معتقدیم که دولت شما اهرم فشار قابل توجهی در بغداد دارد.»

درگیری بغداد و کردها

ارسال این نامه به بایدن و بحرانی که بارزانی از آن سخن می­گوید، متناسب با تشدید تنش‌ها بین اربیل و بغداد بر سر تخصیص بودجه، فروش نفت و مناطقی که هر دو طرف ادعای مالکیت آنها را دارند، صورت می‌گیرد. بارزانی در دیدار با آلینا رومانوفسکی سفیر ایالات متحده در عراق، درخواست خود را برای تعامل بیشتر ایالات متحده برای کمک به حل اختلافات اقلیم و دولت عراق تکرار کرده بود.

نمونه‌­ای از این تنش­ها در استان کرکوک و در هفته اول سپتامبر اتفاق افتاد. زمانی که شماری از مردم عرب و ترکمن کرکوک در اعتراض به تصمیم دولت عراق برای تحویل مقر عملیات مشترک کرکوک به حزب دموکرات کردستان، جاده اربیل – کرکوک را مسدود کرده‌ بودند که با خشم طرفداران حزب دموکرات مواجه شدند.

دولت مرکزی عراق بر این باور است که کردهای عراق از سال ۲۰۱۴ به‌طور غیرقانونی، نفت تولید شده در منطقه کردستان را که متعلق به کل کشور عراق است، بدون رضایت دولت از طریق ترکیه به فروش می­رسانند. عراق این موضوع را به دادگاه بین المللی برد و این دادگاه با صدور حکمی به نفع بغداد، ترکیه را به جریمه ۱.۵ میلیارد دلاری محکوم کرد. در پاسخ، ترکیه جریان انتقال روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام اقلیم کردستان و ۷۵ هزار بشکه نفت عراق از میادین کرکوک را متوقف کرد. آنکارا از بغداد می‌خواهد که از این جریمه چشم پوشی کند تا صادرات از بندر جیهان ترکیه از سر گرفته شود. از زمانی که نیروهای آمریکایی با سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۳، یک عراق دموکراتیک فرضی را به وجود آوردند، همواره بر سر اینکه چه سهمی از بودجه عراق باید به کردها تعلق گیرد و ساز و کار فروش نفت، اختلاف وجود داشت. همچنین مشکلاتی که اقلیم کردستان برای پرداخت حقوق کارکنان بخش دولتی که هر ماه ۶۲۵ میلیون دلار دریافت می‌کنند، دارد در گرو همین اختلافات است.

اقلیم کردستان در اولویت نیست

با توجه به تمرکز واشنگتن بر اختلافات با چین و درگیری در اوکراین، نامه بارزانی دست و پا زدن اقلیم کردستان برای توجه آمریکا به اقلیم و فشار بر بغداد را نمایان ساخته است. مقامات کرد مدت‌هاست که از بی‌تفاوتی ایالات متحده نسبت به وضعیت اسفناک خود ابراز ناامیدی کرده‌اند، به طوری که بسیاری از مکاتبات آنها با واشنگتن بی‌پاسخ مانده و مقامات ارشد آمریکایی دیگر با رویکردی که در دولت ترامپ وجود داشت، با آنها تعامل نمی‌کنند. کردها از این وضعیت بسیار ناراحت ­اند. اختلافات آنها با بغداد از یک سو و عدم توجه آمریکا از سویی دیگر باعث شده تا سه موضوع اصلی یعنی نفت، بودجه و زمین هر روز برای آنها وخیم­تر شده و به نفع دولت مرکزی عراق چربش کند.

چشم انداز تحولات

کردها هنوز بر این باورند که ایالات متحده کاملاً به مطالبات آنها در برابر دولت مرکزی عراق و طرح عراق فدرال متعهد است. همکاری ویژه آمریکا با اقلیم کردستان به خصوص در زمان ترامپ تا حدودی موجب عقب نشینی بغداد، ترکیه و حتی ایران شده بود اما در شرایط کنونی به خصوص در سه زمینه چین، جنگ اوکراین و برنامه هسته ­ای ایران، دولت بایدن راهبرد مناسب و وقت کافی برای پرداختن به اقلیم کردستان ندارد. این موارد تاثیرات مخرب منازعات خارجی را بر اقلیم کرستان وارد ساخته است.

مشکل دیگر که منازعه داخلی به حساب می­آید، اختلاف حزب دموکرات با رقیب اصلی آن یعنی اتحادیه میهنی کردستان است. این دو حزب در اوایل دهه ۱۹۹۰ حتی وارد درگیری با یکدیگر نیز شدند و بی اعتمادی میان آنها آنقدر عمیق است که هنوز نیروهای پیشمرگه مربوطه خود را تحت یک فرماندهی واحد سازماندهی نکرده اند. تمرکز بیشتر ثروت کردستان در دست بارزانی­ ها و خاندان طالبانی که حزب اتحادیه میهنی کردستان را اداره می‌کنند عملا رویای استقلال اقلیم کردستان را از بین برده است و حتی با وجود سازگاری تحولات خارجی به نفع اقلیم، این اختلافات داخلی آینده مطلوبی را برای آنها رقم نخواهد زد.

بنابراین فرصت به‌وجود آمده بیشترین منفعت را برای دولت مرکزی عراق به وجود آورده است. ذکر این نکته بسیار پر اهمیت است که حتی با وجود توافق خوب و مورد رضایت برای طرفین، یعنی دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان، مقامات اقلیم کردستان هیچگاه تعهد به ایالات متحده را فدای سیاست­های بغداد نخواهند کرد اما حداقل می­توان به نقش آفرینی موثر بغداد برای حفظ منافع دولت در غیاب آمریکا خوش بین بود.