سالگرد سقوط شهر شوشی در قره باغ

امروز ۸ می ۱۹۹۲ سالگرد سقوط شهر شوشی است. شوشی به علت واقع شدن در ارتفاعات و جنگل های پیرامون آن یکی از بهترین موقعیت های پدافندی قره باغ به شمار می رفت، از دیگر سو موقعیت آفندی این شهر به لحاظ اشراف آتش به شهر استپاناکرت (پایتخت جمهوری خودخوانده قره باغ) با هیچ شهر دیگری در جنگ قره باغ قابل قیاس نبود.

این شهر در حالی سقوط کرد که یعقوب محمدف و تر پطروسیان کفیل ریاست جمهوری آذربایجان و رییس جمهوری جمهوری ارمنستان در اصفهان با میانجیگری اکبر هاشمی رفسنجانی و نماینده سازمان ملل متحد طرح آتش بس جامعی را نهایی کرده بودند. خبر سقوط شهر در فرودگاه به یعقوب محمدوف رسید. وزیر دفاع “رحیم قاضیف” ناپدید شد (بنا به اظهارات وی، برای مذاکره با پاول گراچوف معاون وزیر دفاع وقت روسیه در امور جمهوری های تازه استقلال یافته، به تاشکند رفته بود اما همواره به این متهم می شد که نه به تاشکند که به مسکو رفته بود.) و …

آخرین کسی که از شهر شوشا عقب نشینی کرد، رهبر جدایی طلبان چچن، “شامیل باسایف” بود. باسایف از اوایل سال ۱۹۹۲ با چندین نیروی ورزیده چچنی وارد کارزار شد. این مصاحبه در واپسین روزهای عمر باسایف در مخفیگاه او در اطراف “گروزنی” توسط شبکه تلوزیونی ANS آذربایجان انجام شده است.

باسایف روایت میدانی جالبی از آنچه در شوشا دیده دارد، ذیلا به برخی از محورهای صحبت های او اشاره می کنیم:
شوشا را به حال خود رها کردند!
ما برای جهاد به قره باغ رفته بودیم اما در قره باغ اثری از جهاد نبود.

سربازان آذری از شوشی فرار کردند و تعجب ما از این بود که مستقیم تا باکو دویده بودند.

هر کس هنگام فرار تجهیزات نظامی با خود آورده بود قهرمان محسوب می شد.

ارامنه تنها با ۷۰۰ نفر به ما حمله کردند.

با ۱۳ نفر موفق شده بودیم یک نصف روز شهر را نگه داریم.

با ۱۰۰ نفر می شد شهر را نگه داشت، هم تجهیزات کافی داشتیم، هم موقعیت پدافندی شهر فوق العاده بود.

اگر چند افسر تیرباران می شدند شاید به نتیجه می رسیدیم.

واقعه ۲۰ نوامبر ۱۹۹۱ (انهدام مرموز هلیکوپتر تیم مذاکرات صلح قره باغ)، کشتار خوجای و سقوط شهر شوشا یک تسلسل بسیار مرموز در این جنگ بود:
در هر سه حادثه ارمنستان و آذربایجان در آستانه یک توافق آتش بس بودند (در مورد شوشا توافق نهایی و به امضا طرفین رسیده بود. در مورد خوجالی علی اکبر ولایتی دقیقا در روز کشتار در باکو در حال نهایی کردن توافق آتش بس بود.)
در هر سه توافق نه غرب و نه ترکیه هیچ نقشی نداشتند و با انعقاد چنین توافقی نقش ایران و روسیه در عرصه سیاسی آذربایجان بسیار پر رنگ می شد. چیزی که نه خوشایند ترکیه بود، نه غرب، نه جبهه خلق آذربایجان و نه ملی گرایان افراطی ارمنی قره باغ.

در دو مورد ایران نقش اصلی در حل و فصل مناقشه قره باغ را ایفا می کرد.

پس از سقوط شوشا پارلمان رای به روی کار آمدن مجدد ایاز مطلبف در ۱۴ می داد، در ۱۵ می عناصر جبهه خلق با رها کردن جبهات به باکو آمدند و با کودتا پارلمان را منحل کردند، ایاز مطلبف به مسکو گریخت و ارامنه با خیال راحت در ۱۷ می شهر بدون مدافع لاچین را هم تصرف کردند.

ایران برای همیشه از پروسه گفتگو های صلح قره باغ کنار گذاشته شد و ترکیه و غرب به مذاکرات اضافه شدند، مذاکراتی که هنوز ادامه دارد …