چابهار؛ راه نجات طالبان و اقتصاد افغانستان

آتش زدن اموال تجاری افغانستان توسط افراد مسلح ناشناس (احتمالاً دولتی) در پاکستان، دزدیده شدن تولیدات افغانستان و صادرات آنها با مارک تجاری پاکستان، مسدود شدن بندر گوادر و گذرگاه مرزی سپین بولدک و تورخم از سوی نیروهای امنیتی پاکستان به روی تجار افغان در سال های متمادی، همگی اهرام فشاری بوده‌اند که دولت پاکستان برای تحت فشار قرار دادن حکومت کابل و ملت افغانستان از آنها استفاده کرده است تا از این طریق به خواسته های سیاسی خودش دست یابد و در امور داخلی افغانستان هر چه بیشتر مداخله کند.

اسلام آباد با استفاده سیاسی از بندر گوادر و گذرگاه های مرزی تورخم و سپین بولدک به طور ناخواسته ضربه محکمی را به اقتصاد خودش از دریافت عواید ترانزیتی و تجاری افغانستان وارد کرد و با وضع محدودیت ها، دولت افغانستان را واداشت تا به دنبال راه جایگزینی برای بندر کراچی پاکستان برآید. از سویی دیگر هند، رقیب منطقه ای و دیرینه پاکستان به خوبی آگاهی داشت که نزدیک به ۸۰ درصد تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و از طریق بندر کراچی صورت می‌گیرد، بنابراین دهلی نو، برای خارج کردن این اهرم فشار از دستان اسلام آباد وارد سرمایه گذاری در بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان ایران شد تا از سویی به حریف دیرینه‌ی خود ضربه‌ای را وارد کند و از سویی دیگر با کاهش وابستگی تجاری افغانستان به پاکستان، روابط کابل و دهلی نو را تعمیق بخشد.

دهلی نو به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور اقتصادی جنوب آسیا و رقیب همیشگی پاکستان در افغانستان، با چراغ سبز تهران و با غنمیت شمردن فرصت پیش آمده، درصدد آن شد که کابل را کمک کند تا با بر طرف کردن وابستگی تجاری به اسلام آباد، سیاست تجارت خارجی خود را در دراز مدت طراحی نماید. در همین راستا با طرح راهبردی و دراز مدت در راستای توسعه صادرات تولیدات افغانستان، دسترسی به بازار افغانستان و آسیای میانه و رقابت با چین و پاکستان، طی اقدامی بی پیشینه، با سرمایه گذاری روی بندر چابهار، از یکسو به نفوذ اقتصادی و سیاسی‌اش در منطقه و مخصوصاً افغانستان افزود و از سویی دیگر بدیلی برای بندر گوادر پاکستان (دهلیز ترانزیتی چین و پاکستان) در منطقه جنوب آسیا را ایجاد کرد.

افغانستان که زخمی همیشگی پاکستان در عرصه تجارت و اقتصاد بود، از این برنامه مشترک دهلی نو و تهران با تمام وجود استقبال کرد. در همین راستا مقامات کشورهای هند، ایران و افغانستان در ۳ خرداد ماه ۱۳۹۵ ه.ش به منظور تقویت روابط تجاری و ترانزیتی و برداشتن گامی بلند با هدف تقویت همکاری‌های منطقه ای، موافقت‌نامه توسعه‌ی بندر چابهار را در تهران امضاء کردند. توافقنامه‌ای که نیازمندی افغانستان به بنادر پاکستان را رفع، مسیر تجارت را نزدیکتر و سرمایه تجار افغان را نیز از دستبردهای ددمنشانه پاکستان حفاظت می کرد.

اکنون که طالبان در افغانستان بر سر کار آمده و روابط گرم با ایران را مدنظر قرار داده است، چابهار فرصت دستیابی به شرکای جدید در منطقه و فراتر از آن را برای طالبان فراهم کرده و منافع مهمی از جمله تثبیت موقعیت ترانزیتی افغانستان، فراهم کردن بازارهای جدید برای تولیدات کشاورزی و معدنی افغانستان، سرعت، سهولت و کاهش هزینه در ترانزیت و تجارت، معافیت و سهولت های گمرکی برای تجار افغان، کاهش هزینه های اجناس وارداتی در افغانستان، جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای سرمایه گذاری در افغانستان و ایجاد خطوط کشتیرانی در دراز مدت توسط خود افغان ها را به ارمغان آورده است.

مهم ترین ویژگی چابهار برای حکومت طالبان قطع ساختن وابستگی تجاری این گروه به پاکستان و بی تأثیر کردن اهرم فشار دائمی اسلام آباد علیه کابل می باشد.‌ از دیگر ویژگی های چابهار این است که این بندر نسبت به بندر عباس ۹۰ کیلومتر و در مقایسه با بندر کراچی ۷۰۰ کیلومتر به کابل نزدیک تر است و هزینه هر یک کانتینر مال تجاری از این مسیر، از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار کاهش می یابد. بنابر این چابهار ارزان ترین و نزدیک ترین مسیر ترانزیتی برای دسترسی افغانستان به آب های بین المللی و وصل شدن به تجارت دریایی جهانی است. همچنین موجودیت زیر ساخت های محکم و مطمئن از جمله کارخانه ها، سردخانه ها و راه های مواصلاتی جاده و خط آهن از دیگر ویژگی های چابهار است که آن را نسبت به بندر کراچی پاکستان متمایز می کند.

دستیابی افغانستان به بندر چابهار، بزرگترین دستاورد حکومت وحدت ملی افغانستان بوده است و اکنون حکومت طالبان نیز باید با استفاده از این دستاورد مهم، در راستای بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش توان تولیدات داخلی، جذب سرمایه گذاری روی معادن طلا، مس آهن، کرومیت، زغال سنگ، سنگ های قیمتی و نفت و صادرات آن به خارج از افغانستان تلاش نماید. در صورتی که حکومت طالبان ادامه ۱۴۰ کیلومتر جاده ای که در زمان حکومت وحدت ملی در استان نیمروز به سمت سیستان و بلوچستان ساخته شده بود را تکمیل و موافقت‌نامه بندر چابهار را مطابق نورم جهانی تجارت اجرایی کند، بدون شک مبادلات تجاری افغانستان و ایران از رقم دو میلیارد دلار در سال، به پنج میلیارد دلار و بیشتر از آن در سال خواهد رسید.

از آنجایی که حکومت طالبان منابع درآمد داخلی اندک و‌ ناچیز دارد و هنوز نتوانسته است که کمک های بلاعوض کشورهای خارجی را به دست بیاورد، به هیچ عنوان قادر به حل بحران اقتصادی افغانستان نیست. همچنین با درنظر گرفتن درگیری های مرزی متعدد مسلحین طالبان و مرزبانی پاکستان باید گفت که این وابستگی به زیان حکومت طالبان است، زیرا اسلام آباد هر آنی که بخواهد می تواند با قطع کردن راه های تجاری-ترانزیتی کابل، حکومت طالبان را تحت فشار قرار دهد. با این وجود، حکومت طالبان فقط دو راه دارد تا ورشکستگی اقتصادی و مالی افغانستان را حل و عقب افتادگی اقتصادی را جبران کند. نخست این که سرمایه‌گذاران کشورهای منطقه را برای سرمایه گذاری روی معادن و توسعه زیرساخت‌های افغانستان جذب کند و دوم اینکه برای اتصال افغانستان به کریدور ترانزیت منطقه‌ای و نجات از وابستگی به پاکستان، بندر چابهار را به عنوان یک راه مطمئن و جایگزین مناسب برای بندر کراچی، به صورت واقعی بپذیرد و بر روی آن سرمایه گذاری و استفاده از آن را توسعه دهد.

حکومت طالبان در صورتی که فریب لابی گران اسلام آباد و ریاض را نخورد و به اهداف و توافقات سفر ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست وزیر حکومت طالبان به تهران صادقانه متمرکز شود، بدون شک در مدت کوتاهی می تواند برای تولیدات کشاورزی و مواد معدنی خود به بازارهای ایران، هند، کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپا پلی بسازد و با استفاده بهینه از این مسیر تجاری اقتصاد درهم شکسته خود را در دراز مدت رشد دهد.

به صورت کلی می توان گفت که بندر چابهار بر رشد اقتصادی افغانستان و همچنین ایران نقش مهمی دارد، زیرا موجودیت خط آهن و جاده‌ای که از مبدأ بندر چابهار آغاز می‌شود، با اتصال به راه آهن خواف-هرات و سپس جاده ترانزیتی افغانستان و ادامه آن تا شمال افغانستان، می تواند کشورهای منطقه آسیای مرکزی، چین و روسیه را ترغیب به استفاده و توسعه این کریدور تشویق کند و نقش کلیدی افغانستان در توسعه مبادلات آسیای مرکزی را برجسته کند.