دانش نظامی: جنگنده چندمنظوره چنگدو جی-۱۰

برنامه توسعه جنگنده J-10 در اواسط دهه ۱۹۸۰ با نام پروژه ۸۶۱۰ آغاز شد. این جنگنده در ابتدا قرار بود یک جنگنده برتری هوایی با عملکرد بالا برای مقابله با جنگنده‌های نسل چهارم نوظهور مانند F-16 و MiG-29 باشد، اما پایان جنگ سرد و تغییر نیازها، توسعه را به سمت یک جنگنده چندمنظوره با قابلیت‌های ماموریت‌های هوا به هوا و حمله زمینی تغییر داد. جنگنده جی-۱۰ را میتوان جایگزین جنگنده های قدیمی‌تر J-7 و Q-5 چینی قلمداد کرد.

توسعه J-10 از پروژه لغو شده جنگنده سبک وزن لاوی اسرائیل بهره برده است که خود شبیه و مشتق شده از F-16 آمریکایی است.

در ابتدا قرار بود جی-۱۰ با یک موتور جت غربی نیرو بگیرد، اما تحریم تسلیحاتی اعمال شده توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا علیه چین در سال ۱۹۸۹، چین را مجبور به درخواست کمک از روسیه کرد. در نتیجه، بدنه J-10 برای تطبیق با موتور بزرگتر روسی Saturn AL-31F دستخوش تغییراتی شد.

طراحی بدنه J-10 بر اساس بال دلتا بدون دم و یک سکان عمودی، دو باله شکمی ثابت وارونه در قسمت زیر بدنه در نزدیکی دم (موتور) و دو پیش‌بال (کانارد) در دماغه است.

جنگنده J-10 اولین پرواز خود را در ۲۲ مارس ۱۹۹۸ انجام داد و در سال ۲۰۰۳ وارد خدمت عملیاتی ارتش آزادی‌بخش خلق چین شد. دسته اولیه ۱۰۰ نمونه از این جنگنده در هر دو نوع تک نفره و دو نفره بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ به نیروی هوایی چین تحویل داده شد.

جنگنده چنگدو جی-۱۰ در چهار نمونه با پسوندهای A، S، B، C توسعه یافته است که تفاوت‌های ظاهری اندکی با یکدیگر دارند.

جنگنده J-10A: اولین نمونه ارائه شده از خانواده جی-۱۰ است. در برخی منابع تعداد به خدمت گرفته شده از این نمونه را حدود ۳۰۰ فروند عنوان نموده‌اند. در حال حاضر تولید J-10A متوقف شده است. این نمونه دارای رادار پالس داپلر Type 1473 بومی است که قادر به ردیابی ۱۰ هدف و درگیری همزمان با ۲ هدف با استفاده از موشک‌های هوا به هوای نیمه فعال راداری PL-11 یا ۴ هدف با استفاده از موشک‌های هوا به هوای فعال راداریPL-12 (SD-10) است. رادار Type 1473 به عنوان اولین رادار پالس داپلر موفق و عملیاتی چین قلمداد میشود. جنگنده J-10A از یک موتور توربوفن روسی Saturn AL-31FN با قدرت ۷۹.۴۳ کیلونیوتن در حالت خشک و ۱۲۲.۵۸ کیلونیوتن با پس‌سوز نیرو می‌گیرد. همچنین نمونه تک سرنشین ناونشین این نمونه با کد J-10AH شناخته میشود.

جنگنده J-10S: نمونه دو سرنشینه و همچنین آموزشی جنگنده J-10 است که از نظر عملکرد و پیکربندی اویونیک با J-10A یکسان است، اما بدنه جلویی آن کشیده شده تا بتواند یک صندلی خلبان دوم را در خود جای دهد. این هواپیما می‌تواند برای آموزش خلبانی یا به عنوان یک جنگنده استاندارد مورد استفاده قرار گیرد. همچنین نمونه دو سرنشین ناونشین با کد J-10SH شناخته میشود.

جنگنده J-10B: نمونه ارتقا یافته J-10A است که در سال ۲۰۱۶ برای اولین بار به نمایش عمومی درآمد. این نسخه دارای رادوم بزرگتر برای استقرار سیستم راداری AESA (active electronically scanned array) و مجموعه جستجو / مسیر مادون قرمز (IRST) در دماغه است. سیستم هدف‌گیری الکترونیکی-اپتیکی (EOTS) به آن اضافه شده است و ورودی هوای متفاوتی نسبت به نمونه قبلی دارد. این هواپیما همچنین با مجموعه‌ای بهبود یافته از سیستم‌های اویونیک، از جمله یک رادار کنترل آتش آرایه‌ای غیرفعال الکترونیکی (PESA) بومی که قادر به درگیری همزمان با ۴ هدف است ارتقا یافته است. علاوه بر سلاح‌های نوع پایه، J-10B قادر به شلیک موشک‌های نسل جدید PL-10 با قابلیت هدایت مادون قرمز و PL-15 با قابلیت هدایت راداری فعال است. موتور اصلی J-10B همان AL31 می باشد، اما گزارش‌هایی از استفاده از WS-10 در برخی نمونه ها وجود دارد.

جنگنده J-10C: جدیدترین نمونه خانواده J-10 است که اولین پرواز خود را در دسامبر ۲۰۱۳ انجام داد و در سال ۲۰۱۸ به خدمت نیروی هوایی ارتش آزادیبخش خلق (PLAAF) درآمد. از نظر ظاهری این مدل با مدل B تفاوت زیادی ندارد. در واقع این جنگنده که نسخه ارتقا یافته J-10B است، تمامی قابلیت‌های نمونه های قبلی را بصورت کارآمدتر و بهینه تر در اختیار دارد. جنگنده J-10C به یک رادار کنترل آتش آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) بومی و موتور چینی شنیانگ WS-10B مجهز شده است. همچنین J-10C به موشکهای هوا به هوای کوتاه‌برد با قابلیت هدایت مادون قرمز PL-10 و موشک‌های هوا به هوای دوربرد هدایت‌ راداری فعال PL-15 مجهز است. J-10C را میتوان به عنوان یک جنگنده نسل ۴.۵ چینی توصیف کرد.

در ادامه مقاله به برخی جزئیات و قابلیتهای دیگر این جنگنده میپردازیم. از دیگر ویژگی‌های جنگنده جی-۱۰ میتوان به این موارد اشاره کرد:‌

کابین خلبان J-10 دارای کنترل‌های «دست‌ها روی گاز و دسته» (HOTAS) است که امکان استفاده از سیستم‌های تسلیحاتی را در حالی که دست‌ها روی کنترل‌های حیاتی هواپیما هستند، فراهم می‌کند. یک نمایشگر چند منظوره کریستال مایع (MFD) رنگی و دو تک رنگ و یک صفحه‌نمایش جلو-سری (HUD) هولوگرافیک با میدان دید وسیع وجود دارد. علاوه بر این، هواپیما می‌تواند از سایت نصب شده روی کلاه (HMS) بومی نیز استفاده کند.

جنگنده های جی-۱۰ مدل B و C به یک سیستم هدف‌گیری الکترونیکی-اپتیکی (EOTS) مجهز هستند. این سیستم که در جلوی کابین خلبان و در سمت راست قرار دارد، شامل یک حسگر جستجو و ردیابی مادون قرمز (IRST) و یک مسافت‌یاب لیزری (LR) است که می‌تواند اهداف را بدون نیاز به روشن کردن رادار کنترل آتش، به صورت غیرفعال شناسایی کند و در نتیجه احتمال شناسایی هواپیما را کاهش دهد.

در مدلهای J-10B و J-10C از ورودی هوای مافوق صوت بدون انحراف (Diverterless Supersonic Inlet – DSI) استفاده شده است. این امر باعث حذف تمام قطعات متحرک روی ورودی هوا می‌شود که وزن کلی را سبک‌تر کرده و اثر راداری هواپیما را کاهش می‌دهد.

لبه بالایی دم در J-10B و J-10C برخلاف دم صاف J-10A منحنی است. یک لبه بزرگ به نوک دم اضافه شده است تا تجهیزات جنگ الکترونیک و اقدامات متقابل الکترونیکی (EW/ECM) را در خود جای دهد. همچنین چهار آرایه آنتن اقدامات متقابل الکترونیکی (ECM) سیاه رنگ به بدنه متصل شده است، یکی بزرگتر در دو طرف کابین خلبان و دیگری کوچکتر در دو طرف بدنه عقب نزدیک نازل موتور.

این جنگنده مجهز به یک توپ ۲۳ میلی‌متری دو لول Type 23-3 که مهندسی معکوس توپ GSh-23L روسی است و در قسمت چپ ارابه فرود جلو نصب شده است.

این جنگنده دارای ۱۱ جایگاه خارجی برای حمل سلاح است. شش جایگاه زیر بال‌ها، دو جایگاه زیر ورودی هوا و سه جایگاه زیر بدنه. اصلی ترین سلاح‌های هوا به هوا این جنگنده شامل موشک هوا به هوای دوربرد PL-15، موشک هوا به هوای میان‌برد نیمه‌فعال راداری PL-11، موشک هوا به هوای میان‌برد راداری فعال PL-12 (SD-10) و موشک هوا به هوای کوتاه‌برد مادون قرمز PL-8 میباشد. این جنگنده میتواند موشک‌های روسی ویمپل R-۷۳ (AA-۱۱ Archer) یا R-۷۷ (AA-۱۲ Adder) را هم استفاده کند. برای مأموریت‌های حمله زمینی، این هواپیما می‌تواند بمب‌های معمولی با پسای کم به وزن ۲۵۰ کیلوگرم یا بمب‌های هدایت لیزری را حمل کند. یک غلاف هدف‌گیری لیزری هم می‌تواند برای تعیین هدف در زیر بدنه حمل شود. اطلاعات کاملتر تسلیحات در انتهای مقاله در بخش مشخصات جنگنده ذکر شده است.

وزن خالی جنگنده نوع J10-C حدود ۹۷۵۰ کیلوگرم و وزن آن در پیکربندی معمول نبرد هوا به هوا ۱۴۰۰۰ کیلوگرم یا در پیکربندی حداکثر برخاست ۱۹۲۷۷ کیلوگرم است. ظرفیت سوخت داخلی ۴۹۵۰ کیلوگرم و حداکثر بار تسلیحات خارجی ۵۶۰۰ کیلوگرم است. این جنگنده می‌تواند به حداکثر سرعت ۱.۸ ماخ در ارتفاع بالا یا ۱.۲ ماخ در سطح دریا دست یابد.

در بخش موتور، در مدل J-10C/B از موتور بومی WS-10 استفاده شده است. نوع جدید موتور با نام WS-10A نیروی رانش ۱۴۰۰۰ کیلوگرم دارد. طول عمر این موتور ۴۰۰۰ ساعت است و هر ۳۰۰ ساعت یکبار تعمیر و نگهداری می‌شود. از این موتور برای تجهیز انبوه جنگنده‌های چینی دیگر مانند J-11B/D، J-15، J-16 و هواپیماهای ترابری Y-20 استفاده میشود.

پاکستان تنها کشوری است که به غیر از چین کاربر این جنگنده است. نیروی هوایی پاکستان ۲۰ فروند از جنگنده J-10CE را در اختیار دارد و ۱۶ فروند دیگر در پروسه تولید و تحویل قرار دارد.

در نبردهای می ۲۰۲۵ بین هند و پاکستان، جنگنده‌های J-10C نیروی هوایی پاکستان با سرنگون کردن دستکم چهار فروند جنگنده فرانسوی و روسی نیروی هوایی هند با موشکهای PL-15E سابقه عملیاتی مهمی را برای این جنگنده ثبت کردند.

موشک PL-15 برای آمریکایی‌ها یک تهدید مهم محسوب میشود و به راحتی جنگنده های مجهز به موشک AIM-120 را در اقیانوس آرام در موقعیت آسیب‌پذیر قرار می‌دهد. موشک PL-15 چینی دارای بردی معادل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است و و نوع صادراتی آن یعنی PL-15E که توسط نیروی هوایی پاکستان استفاده می‌شود، بردی حدود ۱۴۵ کیلومتر دارد. این موشک با استفاده از یک موتور راکتی سوخت جامد دو پالسه به سرعت بیش از ۵ ماخ می‌رسد و دارای جستجوگر راداری آرایه‌ اسکن الکترونیکی فعال (AESA) و در میانه مسیر از دیتالینک هم استفاده میکند.

مشخصات جنگنده J-10C:

نوع: جنگنده چندمنظوره
کشور سازنده: چین
سازنده: شرکت هواپیمایی چنگدو (CAC)
خدمه: ۱ نفر (۲ نفر در نمونه J-10S)
طول: ۱۶.۹ متر
طول‌بال: ۹.۸ متر
ارتفاع: ۵.۷ متر
مساحت بال: ۳۷ متر مربع
وزن خالی: ۹۷۵۰ کیلوگرم
وزن کل: ۱۴۰۰۰ کیلوگرم
بیشترین وزن برخاست: ۱۹۲۷۷ کیلوگرم
ظرفیت سوخت:
۴۹۵۰ لیتر (۳۸۶۰ کیلوگرم) داخلی
۴۰۰۰ لیتر (۳۱۲۰ کیلوگرم) خارجی با ۲ مخزن ۱۲۰۰ لیتری به‌علاوه یک مخزن ۸۰۰ لیتری
موتور: ۱ موتور توربوفن Shenyang WS-10 با افتربرنر (AL-31 در J10-A/B)
بیشترین سرعت: ۲۲۲۲ کیلومتر بر ساعت (۱.۸ ماخ)
برد بدون مخازن خارجی: ۱۸۵۰ کیلومتر
برد رزمی: ۵۵۰ کیلومتر
برد ترابری: ۴۶۰۰ کیلومتر (Ferry range)
سقف پروازی: ۱۸۰۰۰ متر (۵۹۰۰۰ پا)
تسلیحات:
– ۱۱ آویزگاه با ظرفیت ۵۶۰۰ کیلوگرم سوخت خارجی و مهمات
– یک عدد توپ ۲۳ میلیمتری مدل Gryazev-Shipunov GSh-23
– غلاف راکت ۹۰ میلی متری
– موشک های هوا به هوای PL-8، PL-10 (J-10C)، PL-11، PL-12، PL-15 (J-10C)
– موشک های هوا به سطح KD-88 و YJ-91
– بمب های هدایت لیزری LT-2 و LS-500J
– بمب های هواسر LS-6، GB3، GB2A، GB3A
– بمب های هدایت ماهواره ای FT-1
– بمب های سقوط آزاد ۲۵۰ و ۵۰۰ کیلوگرمی
غلاف های قابل نصب خارجی:
غلاف هدف گیری K/JDC01A (روی J-10A)
غلاف جستجوی و ردیابی مادون قرمز Hongguang-I (در J-10A)
غلاف هدف گیری CM-802AKG برای KD-88 و YJ-91 (در J-10C)
غلاف جنگ الکترونیک KG600
غلاف ناوبری و حمله Blue Sky

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ذکر منبع و نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.

منابع:
Chengdu J-10
Chengdu J-10
Chengdu-J-10
J-10
PLA’s J-10C fighter
Chengdu J-10 Firebird
Chengdu J-10