تحلیل سیستماتیک رشد اندیشه ­های سلفی و گروه­ های تکفیری

جورج ریچاردسون[۱] از استادان دانشگاه عالی دفاع ایالات متحده آمریکا، در سال ۲۰۰۸ تحلیلی ارائه داد که طبق آن بر مبنای روش سیستم داینامیک [۲] به بررسی رشد اندیشه­ های سلفی و در پی آن گسترش گروه­های تکفیری پرداخت. تحلیل مهمی که با روند گسترش القاعده به خوبی ارتباط داشت و تا به امروز نیز این روش تحلیل سیستمی در دانشگاه­ها و به خصوص در رشته­ های سیاستگذاری و مدیریت تدریس می­گردد.

در ادامه سعی کرده­ ایم با اقتباس از تحلیل آقای ریچاردسون، این تحلیل را بصورت مفهومی ترجمه و تفسیری از آن در مورد گروه داعش ارائه دهیم. بدیهی است روش تحلیل سیستمی همواره می­ تواند منطبق بر رویدادهای جاری نیز اعمال شود به خصوص در این روزها که خبرهایی از فعال شدن دوباره برخی از حلقه­ های گروهک سلفی تکفیری داعش در عراق شنیده می­شود و گروه­های مقاومت عراقی درباره آنها هشدار داده ­اند.

نمای درون زا از ساختار و سیستم داینامیک گروه­های تروریستی
۱- مرحله (۱) : تعصبی که در بین اعضای یک گروه سلفی به دلیل پایبندی آنها رو ایدئولوژی عقیدتی و ارهابی خود، قدم اول است. این تعصب باعث می­شود که:
الف) این گروهک­ها سعی می­کنند تا افراد جدیدی را به عضویت تشکیلات خود درآورده و آن را گسترش دهند.
ب) پشتیبانی شدن از طرف جریان­های موافق و حامیان منطقه ­ای

۲- یارگیری و عضویت­هایی که در مرحله (۱) انجام شده بود باعث می­شود که گروه­های تروریستی تکثر پیدا کنند. یعنی هر جمع سلفی سعی می­کند با عضویت افراد جدید و بزرگ شدن تشکیلاتش، موجودیت خود را اعلام کند. سپس همین کار باعث می­شود که گروه­ها بصورت پیوسته به دنبال عضویابی باشند. فعالیت گسترده گروهک داعش در جذب سربازان خلافت از اروپا بوسیله مجلات دابق و مجبور کردن قبایل اهل سنت در شمال و شمال غرب عراق برای بیعت با ابوبکر البغدادی و پذیرش خلافت وی را می­توان مثال هایی از این قسمت دانست.

۳- پشتیبانی­ های محیطی که در مرحله (۱) اتفاق افتاده بود باعث می­شود که این گروه­ها به منابع مالی خوبی دسترسی پیدا کنند. نتیجه این امر افزایش اقدامات تروریستی مسلحانه است. زیرا این گروه­ها حالا هم سرباز دارند و به آنها حقوق­های خوبی می­دهند و هم توانسته ­اند تسلیحات نظامی خریداری کرده و گروهشان را مسلح کنند. در پشتیبانی داعش، کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر عربستان، قطر، امارات و کویت بیشترین سهم را داشتند. در پی این اقدام :

الف) فعالیت­های سرکوبگرایانه علیه دشمنان شان را شدت می­ بخشند:
الف ۱) از آنجایی که این فعالیت­ها به پشتیبانی جریان­های موافق از آنها وابسته است، این دور مدام تکرار می­شود. یعنی پشتیبانی فکری و لجستیکی و در پی آن بهره ­کشی از منابع مالی و در نتیجه افزایش فعالیت­های سرکوبگرایانه علیه رقیب پیوسته خواهد بود. تقابل شدید رهبران دولت اسلامی عراق و جبهه النصره (شاخه رسمی القاعده در سوریه) را می­توان منتج از این دور دانست.
الف ۲) باعث افزایش تعصب روی ایدئولوژی گروه می­شود و دوباره فالیت­ها را وارد مرحله (۱) می­کند. ناگفته نماند که مفتی ­های سلفی اهل سنت نیز در رسانه­ های خود مشوق خوبی برای حمایت و افزایش خوی سلفی­ گری این گروه­ها بودند و با درهم آمیختن مفاهیم آخرالزمانی و ملحمه الکبری در سرزمین شامات، این احساسات را بیشتر می­کردند.
الف ۳) باعث می­شود که گروه احساس خطر کرده و اعضای جدیدی را به خود ملحق سازد.
الف۴) افزایش تلفات (در قدم بعدی توضیح مفصل آمده است.)

ب) این افزایش اقدامات تروریستی باعث می­شود که علی القاعده تلفات گروه­ها نیز افزایش یابد. زیرا بسیاری از جنگجویان این گروه­ها در اقدامات تروریستی یا انتحاری یا توسط دشمن از بین رفته ­اند. این افزایش تلفات باعث می­شود:

ب ۱) گروه­های تکفیری جدیدی متولد شوند که یا خود را از گروه اصلی خود جدا کرده و گروه جدیدی تشکیل داده ­اند و یا برای حفاظت از جان خود و قبیله و حزب­شان، یک گروه جدید تاسیس و اعلام موجودیت نمایند. این مورد نیز در انشعابات منتج از داعش مانند شاخه بن علیّه و حازمیه اتفاق افتاد.
ب ۲) باعث می­شود روحیه شهادت طلبانه در میان سربازان این گروه تکفیری افزایش پیدا کند و هریک خودشان را به نحوی در رسیدن به شهادت ترغیب کند و باعث افزایش حملات تروریستی گردد و این دور مجددا تکرار شود. سواستفاده و برداشت غلط از مفهوم شهادت در بین گروه­های تکفیری نیز مجددا تعصبات ایدئولوژیک آنها را افزایش داده و در مرحله (۱) وارد می­کند. افزایش بسیار چشمگیر عملیات­های استشهادی و انغماسی در سازمان داعش نسبت به القاعده نیز موید این مطلب می­باشد.


توجه داشته باشید که فرآیند این سیستم و نظام بازخوردی آن منوط به این نیست که مرحله اول حتما “تعصبات” باشد. بلکه می­توان مرحله اول را مثلا افزایش اقدامات تروریستی یا افزایش فعالیت گروه­های تکفیری در عضویابی دانست و تحلیل را از آنجا آغاز کرد.

همانطور که تجزیه کشور عراق به سه اقلیم شیعه، کرد و اهل سنت از سناریوهایی است که رژیم تروریستی آمریکا برای پاسخ به تصمیم عراق مبنی بر خروج آمریکا اتخاذ کرده و دنبال می­کند، افزایش تحرکات گروه­های خرد داعش در مناطق سنی نشین نیز ممکن است دوباره عضویابی مجدد و افزایش اقدامات تروریستی علیه مردم عراق و حشدالشعبی را به همراه داشته باشد.

[۱] George P. Richardson
[۲] System dynamics

گردآورنده: احسان حسنی، پژوهشگر محور مقاومت