چالش محدودیت مذهبی و نفوذ ترکیه در مساجد آذربایجان

بنابر گزارش ریپورت، گوندوز اسماعیل اف (تصویر) معاون کمیته دولتی امور دینی با تاکید بر افزایش محدودیت بر فضای دینی جمهوری آذربایجان تصریح می‌کند: “جامعه برخلاف سال‌های گذشته نسبت به مسائل مذهبی حساس شده و خطر تندروی مذهبی، تعصب مذهبی، سیاسی شدن دین وعدم تحمل دیگر مذاهب را درک می کند. البته هنوز هم تلاش هایی برای سیاسی کردن دین، تعصب روی باورهای مذهبی، تندروی مذهبی و رویارویی هویت ملی با هویت دینی وجود دارد. بیشتر این تلاش‌ها تحت تاثیر عامل خارجی است و قاطعانه با آن برخورد می‌شود. سال گذشته علیرغم همه گیری کرونا، به نتایج موفقیت آمیز زیادی دست یافته ایم. این نتایج به خاطر جلوگیری از تأثیرات خارجی بر اوضاع دینی کشور حائز اهمیت است.”

سیاست گذاری دینی با دخالت دولت سکولار

گوندوز اسماعیل اف ضمن بیان افزایش کنترل دولتی برای سیاست گذاری دینی می‌افزاید: کارکنان کمیته دولتی امور دینی، نمایندگان اداره مسلمانان قفقاز، روحانیون و سایر کارشناسان در این زمینه مشارکت دارند.

مدارس دینی ترکیه در آذربایجان

این مقام دولتی با بیان راه اندازی موسسات دینی در آذربایجان می‌گوید: همزمان با سیاست گذاری، اقدامات سازمان دهی شده برای تربیت نیروی متخصص در حوزه دین انجام می‌شود. اولین گروه از افراد پذیرفته شده در موسسه الهیات آذربایجان امسال فارغ التحصیل می‌شوند. باور دارم که تعدادی از همین فارغ التحصیلان به عنوان روحانی منصوب می‌شوند.

بنابر گزارش تحولات جهان اسلام موسسه الهیات آذربایجان یا همان انستیتو الهیات در سال ۲۰۱۸ با کمک دولت ترکیه تاسیس شده است. این موسسه از کمک‌های مالی دولتی و فکری ترکیه بهره می‌برد و هدف از راه اندازی آن، جذب متقاضیان تحصیلات حوزوی دینی در داخل آذربایجان است.

پیش از راه اندازی این موسسه اداره مسلمانان قفقاز مدرسه دینی راه اندازی کرده بود که کارایی چندانی نداشته است و کمتر از آن استقبال شده است.

تغییر ماهیت رابطه دین و دولت

وی درباره جزئیات پیشنهادی اصلاحیه قانون آزادی های دینی در آذربایجان اظهار می‌کند: چنانچه تغییرات پیشنهادی مصوب شوند، نوآوری در حوزه دینی ایجاد خواهد شد. نخست بکارگیری روحانیون مسلمان توسط کمیته دولتی امور دینی انجام می‌شود. تشکل های مذهبی اسناد خود را برای ثبت مستقیماً به این کمیته ارسال می‌کنند و سازمان های دینی (اداره مسلمانان قفقاز) در این فرآیند دخالتی ندارند. همچنین کار تبلیغات دینی هر ساله تقویت می‌شود و همه اقشار جامعه را در بر می‌گیرد.

همچنین شهروندان می‌توانند صدقات خود از طریق کارت های بانکی و اینترنت واریز کنند. همه این موارد براساس تغییرات قانونی در ماهیت روابط دولت و دین است.

تحلیلی پیرامون سخت گیری بر مسلمانان آذربایجان

بنابر گزارش تحولات جهان اسلام مجلس آذربایجان پیش از این قانونی مصوب کرده بود که فعالیت طلبه های فارغ التحصیل در خارج از این کشور را جرم محسوب می‌کند.

اصلاحیه قانون آزادی‌های مذهبی دست دولت ترکیه با گرایش نوگرایانه اخوان المسلمین را در امور دینی این کشور باز می‌گذارد که این دو قانون مکمل یکدیگر هستند. پس از این روحانیون تربیت شده به وسیله ترکیه برای انجام امور دینی به مساجد می‌روند و روحانیون دیگر نیز مجبور می‌شوند تا از رویه ابلاغ شده دولتی پیروی کنند تا در روند تایید صلاحیت حذف نشوند.

البته چالش میزان تاثیر این قانون بر جامعه آذربایجان، به تعداد جمعیت ساکن این کشور نیز بستگی دارد. آذربایجان حدود ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد که حدود هشت میلیون و پانصد هزار نفر شیعه ۱۲ امامی هستند. طبق گفته مقام‌های دولتی حدود ۴ میلیون نفر ساکن خارج از آذربایجان هستند که منابع مستقل این تعداد را تا ۵ میلیون نفر نیز برآورد می‌کنند.

این آمار به معنی مهاجرت ۴۰ تا ۵۰ درصد از شهروندان به خارج از این کشور است که حدود نیمی از آنها به دلیل محدودیت دینی و مذهبی و قومی وطن خود را ترک کرده اند. نیمی دیگر نیز به دلیل مشکلات اقتصادی مجبور به مهاجرت شده اند.

حدود دو میلیون نفر از جمعیت مهاجران در روسیه زندگی می‌کنند و بقیه جمعیت خارج از این کشور نیز در اوکراین، ترکیه، کشورهای اروپای غربی، ایران و آمریکا ساکن هستند.

بیشتر علاقمندان به تحصیل دروس دینی شیعه، حوزه های علمیه قم و مشهد در کشور ایران را ترجیح می‌دهند و مابقی افراد نیز به حوزه های علمیه نجف اشرف در عراق می‌روند.

قوانین اعطای اقامت بلندمدت و تابعیت سبب می‌شود تا بیشتر مهاجران به کشورهای دیگر به غیر از ایران بروند. البته فرهنگ و دین مشترک سبب شده تا علیرغم تمدید اقامت یک ساله برای مهاجران به ایران، هر ساله به تعداد آنها افزوده شود.

اما تبلیغ باورهای مذهبی این روزها دیگر تنها از طریق مواجهه حضوری انجام نمی‌شود و با گسترش شبکه های اجتماعی، تبلیغات دینی با محدودیت کمتری تا فضاهای خصوصی خانه ها نیز می‌رسند.

همین موضوع سبب می‌شود میزان تاثیر این قوانین به چالشی جدی تبدیل شوند.

البته سکوت مراجع و عالمان دینی شیعه در ایران و عراق نیز بر شدت عمل مقام‌های دولتی آذربایجان افزوده و آنها هر بار پروژه جدیدی را تدارک می‌بینند.

بیشتر بخوانید:
واگذاری صلاحیت روحانیون به کمیته امور دینی آذربایجان
رونمایی از محدودیت‌های دینی مسلمانان آذربایجان