داعش در آفریقای سیاه؛ بازی روی گسل های هویتی و مرزی

پس از شکست های سهمگینی که دواعش در مناطق تحت سیطره خود به ویژه در عراق و سوریه متحمل شدند، بخشی از راهبرد خود را به جایگزین ساختن مناطق جدیدی برای نفوذ و حضور اختصاص دادند، در این بین تلاش شد تا جبهه هایی مانند جنوب فیلیپین و شبه جزیره سینا تحرک بیشتری پیدا کند، اما داعش نتوانست قدرت قبلی و نسبی خود در این مناطق را افزایش دهد، و بیش از گذشته خبرساز شود، در این بین آفریقای سیاه با توجه به برخورداری از گسل ها و پیچیدگی های هویتی، و نظام های سیاسی ضعیف عمدتا برآمده از کودتا بهترین جایی بود که دواعش بتوانند به عنوان مناطق نفوذ و حضور جدید خود برگزینند

قدرتمندترین حضور در “برنو” ی نیجریه

در این بین حضور دواعش در نیجریه پیش از این و در منطقه “برنو” و حوزه دریاچه چاد، و مشخصا در جنگل “سامبیسا” تحت عنوان “ولایه غرب افریقیه” مسجل شده بود.

درواقع ابوبکر شکائو امیر جماعت “اهل السنه للدعوه والقتال” معروف به بوکو حرام که در مناطق شمال شرق نیجریه و در جنگل سامبیسا مستقر بود در ۷ مارس ۲۰۱۵ (۱۶ اسفند ۱۳۹۳) و در اوج قدرت داعش با ابوبکر بغدادی بیعت کرد، و امیر “ولایه غرب افریقیه” داعش شد، اما امارت او بر غرب افریقیه خیلی طول نکشید و پس از کش و قوس هایی در سال ۱۳۹۶ / ۲۰۱۶ سخنگوی ابوبکر شکائو یعنی ابومصعب البرناوی از سوی ابوبکر بغدادی به جای شکائو امیر “ولایه غرب افریقیه” شد، و از این مسئله در شماره ۴۱ هفته نامه “النبأ” به تاریخ ۲۸ شوال ۱۴۳۷ (۱۲ مرداد ۱۳۹۵) و با مصاحبه النبأ با برناوی به عنوان امیر “ولایه غرب افریقیه” رونمایی شد. ابوبکر شکائو پس از انشقاق از داعش نام تشکیلات قبلی خود یعنی جماعت “اهل السنه للدعوه والقتال” را زنده کرد و به عنوان رقیبی برای داعش در منطقه باقی ماند، اما در نهایت داعش بر ابوبکر شکائو دست یافت به روایت داعش در شماره ۲۹۳ هفته نامه النبأ به تاریخ ۲۱ ذوالقعده ۱۴۴۲ (۱۱ تیر ۱۴۰۰) ابوبکر شکائو در تاریخ ۷ شوال ۱۴۴۲ (۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰) با منفجر کردن جلیقه انتحاری خود، خودکشی کرد.

پس از هلاکت ابوبکر شکائو بسیاری از اعضای تشکیلات او دوباره به داعش پیوستند، و داعش در منطقه برنوی نیجریه توانست قدرتمندترین شاخه داعش را در این سال ها ایجاد کند. درواقع “ولایه غرب افریقیه” توانست به یک تمکین و استقرار نسبی نیز دست یابد، به گونه ای که این شاخه از داعش را قادر ساخت که برخی از نهادها و دیوان های خود را همچون دیوان الزکاه و دیوان الحسبه و دیوان الدعوه والمساجد را در مناطق تحت سیطره خود فعال سازد.

آنچه اهمیت دارد این است که داعش در منطقه برنو از شکاف های هویتی که عمدتا به دلیل حضور در مرزها و فعال سازی مشکلاتی که مرزها برای مرکز به وجود می آورند استفاده کرده و به جز منطقه برنو در شمال شرق نیجریه گاهی به مناطقی از چاد، کامرون و نیجر هم در حوزه دریاچه چاد حمله می کند.

لازم به ذکر است که پیش از اعلام خلافت ابوالحسن الهاشمی به عنوان خلیفه داعش در ۱۰ مارس ۲۰۲۲ (۱۹ اسفند ۱۴۰۰) توسط ابوعمر المهاجر سخنگوی داعش، تقریبا یک ماه پس از هلاکت ابوابراهیم الهاشمی خلیفه قبلی داعش، “ولایه غرب افریقیه”، مناطق ساحل در مالی و بورکینافاسو و مناطق دیگر را نیز در بر می گرفت، که پس از به خلافت رسیدن ابوالحسن الهاشمی، (ولایه الساحل) از “ولایه غرب افریقیه” جدا شد، ولایتی که سخن از آن مجال دیگری می طلبد.

“کابودلگادو” (کیپ دلگادو) در موزامبیک؛ موقعیتی جدید

استراتژی داعش برای یافتن مناطق مستعد جهت فعالیت های تروریستی در آفریقای سیاه به “برنو”ـی نیجریه ختم نشد، و این گروه تروریستی دوباره با استفاده از شکاف هویتی در مناطق مرزی و این بار با فعال سازی نزاع مسلمان – مسیحی در کشورهای مسیحی با اقلیت مسلمان، تلاش کرد از میان اقلیت های مسلمان ساکن در کشورهای مسیحی که عمدتا امتدادی در کشورهای همسایه مسلمان دارند یارگیری کند.

کمتر اتفاق می افتد که داعش جذب و یارگیری را از صفر آغاز کند، راهبرد داعش در این مسئله چیدن میوه دیگران است، همانطور که در نمونه نیجریه و بوکو حرام هم دیدیم، داعش گروهی را که از پیش حضور و بروز داشت را با خود همراه کرد و به تدریج با کنار گذشتن رهبر قبلی، روابط عناصر این گروه را با خود مستحکم تر ساخت.

از همین رو می بینیم که دواعش در منطقه کابودلگادو (کیپ دلگادو) در شمال شرق موزامبیک و در مرز تانزانیا نیز توانست از بقایای جریان های نزدیک به شباب المجاهدین سومالی استفاده کند و با دمیدن در اختلافات مسلمانان و مسیحیان دست به تحرکاتی در آن منطقه تحت عنوان “ولایه موزمبیق” بزند. عمده تحرکات داعش در کابودلگادو (کیپ دلگادو) حمله به روستاهای مسیحی نشین و آتش زدن خانه مسیحیان و کشتن ایشان است، که در موارد اخیر تأکید بر سر بریدن و تصویر برداری از جسد بی سر قربانی در دستور کار داعش قرار گرفته است. لازم به ذکر است که حمله به شهر “پالما” در فروردین سال ۱۴۰۰ یکی از مهمترین عملیات های داعش در منطقه کابودلگادو (کیپ دلگادو) بود که باعث تعطیل شدن تأسیسات گازی شرکت توتال در آن منطقه شد.

همچنین باید یادآور شد که فعالیت های داعش در کابودلگادو (کیپ دلگادو) در شمال شرق موزامبیک پیش از اعلام خلافت “ابوالحسن الهاشمی” در قالب “ولایه وسط افریقیه” با تحرکات داعش در کنگو یک کاسه تلقی می شد، اما بعد از اعلام خلافت ابوالحسن الهاشمی، شاهد تغییراتی در تقسیمات منطقه ای داعش هستیم، که یکی از آن ها شکل گیری “ولایه موزمبیق” است که احتمال می رود با توجه به گسترده شدن فعالیت های داعش در آنجا صورت پذیرفت.

منطقه “بینی” در کنگو و مختل کردن راه های مواصلاتی

یکی دیگر از مناطقی که داعش توانست جای پایی برای خود در آنجا باز کند، منطقه “بینی” و تا حدی منطقه “ایتوری” در شمال شرق جمهوری دمکراتیک کنگو در کنار مرز اوگانداست.

در این منطقه نیز داعش توانست گروه تروریستی the Allied Democratic Forces (اتحاد نیروهای دمکراتیک) را با خود همراه کند، و در آوریل ۲۰۱۹ (فروردین یا اردیبهشت ۱۳۹۸) برای نخستین بار خبری از عملیات “ولایه وسط افریقیه” در منطقه بینی در شمال شرق جمهوری دمکراتیک کنگو منتشر سازد.

شکل عملیات داعش در این منطقه نیز بسیار شبیه عملیات های کابودلگادو (کیپ دلگادو) است؛ حمله به روستاهای مسیحی نشین و کشتن مسیحیان و در روزها و ماه های اخیر سربریدن قربانیان و ارسال تصاویر آن برای رسانه داعش.

یکی دیگر از خطوط عملیاتی مورد توجه داعش در بینی و ایتوری حمله به خودروهای حامل مواد غذایی و کالاهای مختلف در راه های مواصلاتی بین مناطق مختلفی همچون بینی و کاسیندی و بینی و ایتوری است.

لازم به ذکر است که دواعش در کابودلگادو (کیپ دلگادو) و بینی و ایتوری کمتر از عملیات انتحاری استفاده می کند، و همچنین کمتر از انواع مختلف بمب از جمله بمب جاده ای و مانند آن استفاده می کنند، و بیشتر عملیاتشان یورش های مستقیم به مراکز مسکونی و یا مراکز نظامی و یا کمین بر سر جاده های مواصلاتی است.

تحریک اقلیت مسلمان در اتیوپی

یکی از اسنادی که ایده تحریک گسل های هویتی به ویژه تحریک اقلیت های مسلمان علیه مسیحیان را به عنوان راهبرد ایدئولوژیک داعش در آفریقای سیاه تقویت می کند، فیلمی است که در محرم ۱۴۴۴ (مرداد ۱۴۰۱) از سوی “ولایه الصومال” داعش منتشر شد. این فیلم ۲۵ دقیقه ای برای نخستین بار به صورت کامل با زبان امهریک – زبان رسمی مردم اتیوپی – و زیرنویس عربی منتشر شد. این فیلم با فیلم هایی که سابقا از سوی “ولایه الصومال” منتشر شده بود بسیار تفاوت داشت، و به جای اینکه به موضوع دولت سومالی و یا شباب المجاهدین به مثابه دیگری و یا خصم بپردازد، کاملا به مسلمانان اتیوپیایی که جذب داعش شده و از مرزهای اتیوپی خود را به دواعش در سومالی رسانده بودند اختصاص داشت. افرادی که در این فیلم به تاریخ اسلام در اتیوپی پرداختند و از مسلمانان اتیوپی به عنوان یک اقلیت در کشوری با اکثریت مسیحی خواستند که علیه دولت اتیوپی جهاد کنند.

سخن پایانی

در پایان باید گفت که داعش بازی بر گسل های هویتی و مرزی را که به خوبی در دوره اوج خود ایفا می کرد، اینبار در آفریقای سیاه تجربه می کند، تا از این رهگذر جای پایی برای خود در این منطقه بیابد و دولت – ملت ها را با مشکل مواجه سازد. فعالیت های داعش در منطقه برنو در نیجریه نیز تحت تأثیر این نگاه می باشد، به گونه ای که می بینیم گاهی دواعش در نیجریه نیز به روستاها و کلیساهای مسیحی در منطقه برنو و یا دیگر مناطق مسیحی نشین نزدیک برنو حمله کرده و اینگونه قصد دارند با زنده کردن دوگانه مسلمان – مسیحی برای خود مشروعیت کسب کنند.