یادداشت: داعشی‌های فارسی زبان

باید گفت که حوزه زبان فارسی را نمی‌توان حوزه‌ای اصلی و مورد علاقه دواعش برای تبلیغات جدی در سال‌های گذشته به ویژه دوره اوج داعش در نظر گرفت و در واقع با وجود برخی از گام‌های تبلیغی داعش به زبان فارسی مثلا از طریق مؤسسه غیر رسمی نهاوند و حتی انتشار مجله‌ای تحت این عنوان و ترجمه فارسی برخی شماره‌های مجله دابق یا زیر نویس فارسی برخی فیلم‌های داعش در سال‌های اوج داعش و البته تولید یک فیلم مستقل فارسی تحت عنوان “بلاد فارس از دیروز تا امروز” در جمادی الثانی ۱۴۳۸ (فروردین ۱۳۹۶) در قالب مرکز رسانه‌ای ولایت دیالی و ظهور یکی دو فارسی زبان در تبلیغات داعش به ویژه در قالب مرکز رسانه ای ولایت جزیره (تلعفر) و به طور مشخص ظهور یک پزشک ایرانی ترکمن با نام بهاء الدین محمدیان از گنبد کاووس که در یک فیلم به فارسی سخن می‌گوید و بیش از آنکه علیه حاکمیت ایران سخن بگوید علیه دولت عربستان سعودی صحبت می‌کند، یا ظهور چند دقیقه‌ای قتاده فارسی نوجوانی که سر یک قربانی را در فیلم “اقضوا مضاجعهم” در شوال ۱۴۳۸ (تیر ۱۳۹۶) می‌بُرد و به فارسی شیعیان را تهدید می‌کند، بی‌گمان این تحرک تبلیغاتی به زبان فارسی بسیار لاغرتر از حوزه‌های دیگر زبانی مانند زبان کُردی آن هم به دو لهجه سورانی و کرمانجی و یا زبان ترکی و حتی زبان های اروپایی مانند فرانسوی و روسی و آلمانی و … بود.

شاید یکی از نشانه‌های کم اهمیت بودن زبان فارسی در تبلیغات داعش این بود که هیچگاه مؤسسات رسمی و غیر رسمی داعش سرودی به فارسی تولید نکردند در حالی که این مؤسسات حتی به زبان چینی نیز سرود تولید کرده بودند، نبود زبان فارسی در میان زبان هایی که مجله رومیه جانشین دابق به آنها ترجمه می‌شد نیز نشانه دیگری است بر این امر. البته نباید فراموش کرد که داعش یک ایستگاه رادیویی فارسی تحت عنوان رادیو خلافت در مناطق تحت نفوذ خود در افغانستان ایجاد کرده بود که عمر چندانی پیدا نکرد.

ظهور برخی فارسی زبانان در تبلیغات ولایت جزیره که بیشتر عناصر ترک زبان داعش را از مناطق مختلف ترک زبان آسیای مرکزی و خود کشور ترکیه در خود جای داده بود، نشانگر این است که عنصر فارسی زبان داعش در سایه عنصر ترکی در منطقه ترک زبان تلعفر در شمال موصل به زیست می پرداخت.
در این بین، پدیدار گشتن یک ایرانی اخراجی دانشگاه امام صادق علیه السلام با نام مستعار هارون مونس و نام حقیقی محمد حسن منطقی بروجردی که از بیماری روانی رنج می‌برد به عنوان یکی از نخستین گرگ‌های تنهای داعش در استرالیا که در آذرماه ۱۳۹۳ در یک عملیات گروگانگیری کشته شد، یک نمونه استثنائی و شگفت بود.

البته پیوستن گلمراد، فرمانده گارد ملی تاجیکستان به داعش و رسیدن او تا دیوان الجند در داعش مسئله مهم دیگری است که در حیطه فارسی زبانان داعش دارای اهمیت بسزایی است. اما از طرفی لازم به ذکر است که عناصری از داعش که در ایران عملیات انجام دادند عمدتا فارس زبان نبودند و زبان مادری ایشان یا عربی و یا کردی بود.
با توجه به آنچه گفته شد و در مقایسه رسانه‌های داعش در حوزه زبان فارسی با دیگر حوزه‌های زبانی می‌توان گفت که داعش در دوره اوج خود اولویتی برای تبلیغ به زبان فارسی نداشته، و تبلیغ به زبان عربی، کردی، ترکی از زبان های منطقه برای داعش در اولویت بوده است، و البته این سیاست تبلیغی به نظر می‌رسد با سیاست جذب داعش نیز همخوان بوده است.
به نظر می رسد داعش در دوره افول خود به دلایل مختلفی بیش از پیش تلاش کرده تا از میان عناصر فارسی زبان نیرو جذب کند. این مسئله در وهله نخست به سیاست دوره افول داعش مبنی بر جذب از گروه‌هایی که در دوره اوج چندان توجهی به آن ها نمی‌کرد باز می‌گردد.

درواقع داعش امروزه و در دوره افول، وارد عرصه های جدیدی شده که در دوره اوج به آنها ورود پیدا نکرده بود. آفریقای سیاه و به طور مشخص فعالیت در شمال شرق کنگو و شمال شرق موزامبیک نمونه‌ای از این دست است.
در این بین با قدرت گرفتن ولایت خراسان و فعالیت نسبتا مستقل این شاخه، جذب نیرو از میان فارس زبانان ابعاد تازه تری به خود گرفت. شاید سیاست‌های ضد اسلامی امامعلی رحمان در تاجیکستان و شکل گیری یک جو واکنشی در قبال این نگاه رسمی ضد اسلامی، زمینه بسیار خوبی بود برای جذب جوانان تاجیک فارس زبان به داعش، جوانانی که می‌توانند تحت تأثیر برخی داعیان تاجیک افغانستانی نزدیک به داعش مانند عبدالظاهر داعی، نعت الله توحیدی، عبیدالله متوکل و ابومصطفی درویش زاده، و داعیان طالبان نزدیک به نگاه سلفی مانند احمد ظاهر اسلمیار و استاد یاسر به داعش پیوسته باشند، از همین روست که می‌بینیم برخی از مهمترین عملیات‌های انتحاری در افغانستان به ویژه بعد از سلطه یافتن طالبان توسط تاجیک‌ها صورت پذیرفت.

در این بین ظهور مؤسسه رسانه‌ای العزائم به عنوان یک مؤسسه غیر رسمی داعشی اما نه چندان تحت انقیاد نگاه‌های مرکزی دیوان الاعلام المرکزی داعش نشانه‌ای مهم تلقی می‌شود، با اینکه مؤسسه العزائم بیشتر تولیدات خود را به زبان پشتو ارائه می‌دهد و البته زبان‌های مختلف منطقه آسیای مرکزی را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد، نگاه نسبتا ویژه‌ای نیز به زبان فارسی و تاجیکی دارد و نه تنها تولیداتی به فارسی و تاجیکی دارد بلکه تولیدات رسانه‌ای رسمی داعش را نیز به دو خط فارسی و سیریلیک تاجیکی ترجمه و منتشر می‌کند.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد با توجه به زمینه واکنشی‌ای که در تاجیکستان شکل گرفته، شاید در روزهای آینده بیش از پیش، از تاجیکان پیوسته به داعش بشنویم، مسئله‌ای که بیش از هر کس و هر کجا برای حوزه جغرافیایی زبان فارسی خطرساز خواهد بود.