صلح در چین؛ جزئیات فاش نشده توافق ایران و عربستان چیست؟
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری “تحولات جهان اسلام” در جریان مذاکرات فشرده میان دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و مساعد بن محمد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی خود در شهر پکن، پایتخت چین توافق از سرگیری روابط میان دو کشور نهایی و امضاء شد.
در پی سفر بهمن ماه، حجت الاسلام رئیسی، رئیس جمهور ایران به چین و گفتگوهای انجام شده با شی جین پینگ، رئیس جمهور این کشور، پیش زمینه نهایی کردن توافق بین دو کشور ایران و عربستان سعودی فراهم گردید. متعاقب این تفاهم، دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران از روز دوشنبه ۱۵ اسفند ماه، برای انجام گفتگوهای فشرده با مساعد بن محمد العیبان، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی عازم شهر پکن، پایتخت چین شد. شمخانی در این سفر مذاکره فشرده‌ای را به منظور از سرگیری روابط سیاسی و حل موضوعات امنیتی و منطقه‌ای با همتای سعودی خود انجام داد که جزئیات زیادی از آن در منابع رسمی منتشر نشده است. توافق حاصل شده از این مذاکرات طی مراسمی در ۱۹ اسفند ماه و با امضاء بیانیه مشترکی میان ایران، عربستان سعودی و چین به طور رسمی اعلام شد.
متن این بیانیه سه جانبه که با حضور وانگ ئی، وزیر خارجه پیشین و عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و شورای دولتی چین صادر شد، به شرح زیر است:
«در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جین‌پینگ رئیس جمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن هم‌جواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پای‌بندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیئت‌های جمهوری اسلامی ایران به ریاست امیر دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست دکتر مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۶ تا ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند.
جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفتگوهای انجام شده بین دو طرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفتگوهای انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.
در نتیجه‌ی گفتگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌نمایند.
دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.
سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌نمایند.»
– واکنش کشورهای دیگر به توافق ایران و عربستان چه بود؟
مقامات دو کشور و اکثر کشورهای منطقه غرب آسیا و جهان از این توافق استقبال کرده و از آن به عنوان پیش زمینه‌ای برای حل دیگر اختلافات و مسائل منطقه از جمله جنگ یمن یاد کرده‌اند.
در این میان، جان کربی سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در گفتگو با خبرنگاران گفت که عربستان سعودی، آمریکا را در جریان گفتگو با ایران قرار داده است اما آمریکا نقشی در این مذاکرات ایفا نکرده است. وی در ادامه در موضعی خصمانه افزود “حال باید ببینیم که ایران به طرف توافق خود احترام می‌گذارد یا خیر!”
سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان این توافق را تحولی مهم در منطقه و نوید دهنده گشوده شدن افق‌های جدید در منطقه و لبنان دانست.
محمد عبدالسلام سخنگوی جنبش انصارالله و مسئول مذاکرات دولت نجات یمن نیز بازگشت روابط طبیعی میان کشورهای منطقه را ضروری دانسته و عدم امنیت در منطقه را به‌سبب دخالت‌های خارجی و در رأس آن دخالت‌های صهیونیستی-آمریکایی عنوان کرده است. وی پروژه ایران‌هراسی را در راستای بهره‌برداری خارجی‌ها از اختلافات داخلی و عاملی برای ایجاد درگیری و تجاوز به یمن بیان کرد.
وزارت خارجه چین نیز در بیانیه‌ای اعلام کرده است که توافق ایران و عربستان «یک پیروزی برای صلح» است.
– منافع این توافق برای چین چیست؟
چین با میزبانی این مذاکرات، علاوه بر کسب اعتبار بیشتر در صحنه بین المللی، به طور عملی رقابت با آمریکا در عرصه ابرقدرتی جهان را اثبات کرد. آنها با این توافق بر ناکارآمدی سیاست‌ها و حمایت‌های آمریکا از کشورهای عربی تاکید کردند. چین در سیاست کلی خارجی خود تاکنون در هیچ مناقشه‌ای وارد رقابت سخت با قدرت‌های فرامنطقه‌ای نشده و این موضوع را در مناقشه‌ی اوکراین و تایوان نیز نشان داده است، اما نقش آفرینی آنها در شکل گیری این توافق نشان می‌دهد که آنها برای حوزه‌ی غرب آسیا تدارک ویژه‌ای دیده‌اند و در پی رقابت نرم و نیمه سخت با آمریکا هستند.
از سوی دیگر حل منازعه ایران و عربستان، ضامن تأمین نفت و دیگر منابع اولیه مورد نیاز چین نیز می‌باشد.
– ابعاد احتمالی و فاش نشده این توافق چیست؟
بی شک توافق اخیر تهران و ریاض برای از سرگیری روابط، خبری مثبت برای دو کشور و همچنین منطقه غرب آسیا است. اهمیت این توافق بیش از مسائل سیاسی دوجانبه، در تاثیرگذاری آن بر مسائل امنیتی و منطقه‌ای به ویژه در جنگ یمن است. به نظر می‌رسد که عربستان پس از هشت سال جنگ سخت در یمن، به این درک رسید که با قوی ترین و بهترین تجهیزات غربی و شرقی نیز نمی‌توان بر یک دولت و نیروی مردمی غالب شد. تصور آنها در ابتدای جنگ این بود که انصارالله یک گروه شبه نظامی است که نهایتا با چند عملیات کلاسیک و سرکوب هوایی تضعیف شده و ناچار به تسلیم خواهند شد، اما حمایت نظامی و سیاسی ایران در کنار پشتوانه مردمی استان‌های غربی یمن از این جنبش منجر به تثبیت دولت نجات و حفظ کلیت اراضی استراتژیک یمن در قلمروی محور مقاومت اسلامی شد. بنابراین شکست عربستان در جنگ یمن، اصلی ترین علت کشانده شدن آنها به میز مذاکره است.
با توجه به نقش مهم ایران در تحولات یمن، انتظار می‌رود در ماه‌های آینده نیز مذاکرات صلح این کشور به نتایج مهمتری برسد. استقرار نیروهای خارجی در مناطق و پایگاه‌های مختلف یمن، فعالیت گروه‌های تجزیه طلب (جنوبی‌ها) و تروریستی (القاعده و داعش) و وابستگی جناح‌های مخالف انصارالله به امارات و عربستان از موانع احتمالی شکل گیری صلح در یمن است.
مورد دیگری که می‌توان آنرا از جنبه‌های امنیتی توافق ایران و عربستان دانست، تهدیدات امنیتی و فعالیت رسانه‌های دو طرف علیه یکدیگر است. در طول یکسال اخیر دستگاه رسانه‌ای عربستان با راه اندازی مراکز مطالعاتی ضدایرانی مثل رصانه و شبکه ایران اینترنشنال هجمه‌های وسیعی رقم زدند که همگام با طرح ایجاد ناآرامی غربی‌ها در ایران بود. به نظر می‌رسد ایران و عربستان در این زمینه نیز توافقاتی با یکدیگر داشته‌اند که جوانب آن هنوز اعلام نشده است.
اگر از دیدگاه کلان تری به وضعیت فعلی منطقه و جهان نگاه کنیم، ایران نسبت به سال‌های گذشته، در سایه تهدیدات و تنش شدیدتری با کشورهای غربی و اسرائیل بر سر پرونده هسته‌ای و قدرت منطقه‌ای قرار گرفته است. افزایش نفوذ رژیم صهیونیستی در حاشیه امنیت ایران، افزایش تحریم‌های اقتصادی اروپا، برگزاری رزمایش‌های متعدد نظامی آمریکا و اسرائیل و تهدیدات مشترک آنها در مورد انجام اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای و دفاعی ایران همگی نشان از برنامه‌های جدید غرب علیه ایران دارد. البته عربستان با این توافق نشان داد که قصد دارد خود را از دایره پاسخ‌های احتمالی ایران به حملات غرب خارج کند و اصطلاحاً زمین نبرد احتمالی واقع نشود.
در مجموع به توافق ایران و عربستان سعودی باید به مثابه یک آتش بس میان مدت نگاه کرد. اقدامات استراتژیک و پروژه‌های سعودی‌ها در کشورهای آسیای میانه و جمهوری آذربایجان می‌تواند ناقض منافع و امنیت ایران باشد و علیرغم ضمانت چین، هیچگونه تضمینی برای صداقت آنها در رابطه با ایران وجود ندارد.
بیشتر بخوانید:
مروری بر تحولات اخیر ایران و جهان با رویکرد جنگ ترکیبی
پروژه مشترک سعودی، امارات و آمریکا موسوم به «نابودی ایران از داخل»
دیدگاه