دانش نظامی: موشک کروز سایه توفان

تاریخچه:
در ژوئیه ۱۹۹۶ طرح سایه طوفان که توسط دو شرکت Matra و British Aerospace ارائه شده بود در یک رقابت سنگین بین ۶ طرح دیگر از شرکت‌های قدرتمند مک‌دانل داگلاس، تگزاس اینسترومنتز/Short Brothers، صنایع هیوز/اسمیتز، دایملر-بنز ایراسپیس/بوفورز، جی ای سی-مارکونی و رافائل پیروز شد. در همین سال دو شرکت Matra و British Aerospace تصمیم به ادغام بخش موشکی دو شرکت در قالب Matra BAe Dynamics (MBD) گرفتند و در نهایت قرارداد تولید و توسعه موشکStorm Shadow با این شرکت در سال ۱۹۹۷ امضا شد. همچنین در نهایت فرانسه قراردادی برای تولید انبوه SCALP-EG به تعداد ۵۰۰ عدد را در سال ۱۹۹۸ با شرکت MBDA به امضا رساند.

شایان ذکر است، از سال ۲۰۰۱ به بعد و پس از ادغام Matra BAe Dynamics با شرکت ایتالیایی Alenia، این موشک تحت شرکت چندملیتی MBDA توسعه و تولید می‌شود.

این موشک در انگلیس با نام “Storm Shadow” و در فرانسه به نام SCALP-EG شناخته می شود. SCALP-EG در فرانوسوی مخفف عبارت “Système de Croisière Autonome à Longue Portée – Emploi Général” است و ترجمه انگلیسی آن “Long Range Autonomous Cruise Missile System General Purpose” به معنای سیستم موشکی کروز خودمختار دوربرد – چند منظوره می‌باشد.

موشک استورم شادو برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ و در جریان جنگ عراق توسط جنگنده RAF Tornado GR4 نیروی هوایی پادشاهی بریتانیا مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۳ این موشک بر روی جنگنده تایفون (Eurofighter Typhoon) در پایگاه هوایی دسیموماننو (Decimomannu) در ایتالیا مورد آزمایش فاز نهایی برای برد ۲۵۰ کیلومتر قرار گرفت. این آزمون توسط شرکت Alenia Aermacchi در چارچوب یک برنامه بهبود فاز ۲ برای کشورهای آلمان، ایتالیا، اسپانیا و بریتانیا انجام شد.

طراحی:
موشک کروز سایه توفان بر اساس طرح موشک کروز Apache که یک موشک ضد باند (anti-runway) بود توسعه پیدا کرد. این دو موشک از نظر آیرودینامیک و پنهانکاری شبیه به یکدیگر هستند، اما در موشک Storm Shadow از موتور متفاوتی استفاده شده و سرجنگی آن نیز یکپارچه با توان نفوذ بالا است در حالی که سر جنگی موشک کروز Apache خوشه‌ای است.

نسخه هواپرتاب موشک سایه توفان دارای وزن ۱۳۰۰ کیلوگرم بوده که ۴۵۰ کیلوگرم آن را سر جنگی تشکیل می‌دهد. حداکثر قطر بدنه ۶۳ سانتی‌متر، فاصله دو بال آن ۳ متر و طول موشک نیز ۵.۱ متر است. این موشک با استفاده از موتور فرانسوی TRI 60-30 با توان ۵.۳ کیلونیوتون به حداکثر سرعت ۰.۸ ماخ (معادل ۹۸۰ کیلومتر بر ساعت در سطح دریا) و برد ۵۶۰ کیلومتر دست پیدا می‎‌کند. لازم به ذکر است که در نسخه های صادراتی، برد این موشک بر روی ۳۰۰ کیلومتر محدود شده است.

این موشک از سر جنگی دو مرحله ای برای نفوذ در سنگرهای بتونی بهره می‌برد. این سر جنگی که با نام BROACH شناخته می شود علاوه بر سایه توفان، بر روی دو موشک دیگر به نام های AGM-154 Joint Standoff Weapon (JSOW) و AGM-86 ALCM نیز نصب شده است. نحوه عملکرد سرجنگی BROACH به این صورت است که ابتدا قسمت جلویی که دارای یک سرجنگی نفوذ کننده با قدرت انفجاری بالا و در جلو قرار دارد به هدف برخورد کرده و منفجر می‌شود سپس سر جنگی دوم وارد شکاف ایجاد شده می‌شود و با شکافتن “بتن مسلح” از آن عبور کرده و پس از عبور، در آن سمت مانع منفجر می‌شود.

سوابق رزمی:
همانطور که قبلا گفته شد، موشک Storm Shadow اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط جنگنده‌های تورنادو متعلق به اسکادران ۶۱۷ نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا در جریان تهاجم بین المللی به کشور عراق مورد استفاده رزمی قرار گرفت.

در طول مداخله نظامی سال ۲۰۱۱ در لیبی نیز موشک SCALP-EG توسط جنگنده رافال نیروی هوایی فرانسه و موشک Storm Shadow توسط تورنادوهای نیروی هوایی ایتالیا و نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا به سمت اهدافی شامل پایگاه هوایی الجفره و یک پناهگاه نظامی در سرت، زادگاه معمر قذافی شلیک کردند. در دسامبر ۲۰۱۱، مقامات دفاعی ایتالیا خاطرنشان کردند که در طول مداخله نظامی در لیبی، جنگنده های تورنادو بین ۲۰ تا ۳۰ موشک توفان سایه شلیک کرده اند و ۹۷ درصد شلیک ها موفقیت آمیز بوده است. این اولین باری بود که هواپیماهای ایتالیایی این موشک را در یک نبرد واقعی تست و شلیک کردند.

جنگنده های فرانسوی در تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ و ۲ ژانویه ۲۰۱۶، دوازده تیر موشک SCALP را به سمت اهدافی متعلق به داعش در سوریه شلیک کردند.

در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۶، نیروی هوایی ارتش سلطنتی بریتانیا با استفاده از جنگنده تورنادو چهار موشک سایه توفان را به سمت اهدافی متعلق به داعش در عراق شلیک کرد.

در اکتبر ۲۰۱۶، دولت انگلستان تایید کرد که موشک‌های سایه توفان فروخته شده به عربستان سعودی، توسط عربستان در درگیری در یمن استفاده شده است.

در آوریل ۲۰۱۸، دولت انگلستان اعلام کرد که از موشک‌های سایه توفان (احتمالا با استفاده از جنگنده های داسو رافال)، برای حمله به تاسیسات ادعایی ساخت سلاح شیمیایی در هیم شینشار در استان حمص سوریه استفاده کرده است.

همچنین گفته می‌شود در جریان جنگ دوم لیبی، احتمالا جنگنده های میراژ اماراتی و رافال مصری برای حمله به پایگاه هوایی الوطیه در ژوئیه ۲۰۲۰ از موشک‌های سایه توفان استفاده کرده اند.

در مارس ۲۰۲۱ دو فروند جت تایفون FGR4 نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا با استفاده از موشک سایه توفان به مجموعه ای از غارهای داعش در نزدیکی اربیل حمله کردند و اولین استفاده رزمی از سایه طوفان توسط جنگنده های تایفون ثبت شد.

پس از اعلام انگلستان مبنی بر تحویل موشک سایه توفان به اوکراین در سال ۲۰۲۳، این موشک وارد نبردهای روسیه و اوکراین شد. بر اساس مستندات تصویری، این موشک‌ها توسط جنگنده‌های سوخو-۲۴ اوکراینی شلیک می‌شوند.

انواع موشک Storm Shadow:
موشک استروم شادو به‌جز نسخه صادراتی با برد ۲۵۰ کیلومتر و نسخه اصلی با برد ۵۶۰ کیلومتر که در خدمت ارتش انگلیس و فرانسه است، دارای نسخه های دیگر نیز می‌باشد.
شاهین سیاه:
نسخه شاهین سیاه در سال ۱۹۹۶ توسط کشور فرانسه برای صادرات به امارات متحده عربی و استفاده توسط جنگنده Mirage 2000 توسعه داده شد. تنها تفاوت شاهین سیاه و Storm Shadow در کاهش برد به ۲۹۰ کیلومتر به منظور مطابقت با دستورالعمل‌های رژیم کنترل فناوری موشک است. البته ایالات متحده معتقد به برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر برای این موشک است.

موشک کروز دریایی MdCN یا SCALP Naval:
در سال ۲۰۰۶، بخش فرانسوی شرکت MBDA توسعه یک موشک کروز عمودپرتاب دریایی با برد بلند را آغاز کرد تا در سری جدید کشتی‌های جنگی فرانسوی مستقر شود و مکمل موشک های متعارف SCALP باشد. این موشک که در زبان فرانسوی “Missile de Croisière Naval (MdCN)” نامیده می شود، در انگلیسی “Naval Cruise Missile” و به معنای “موشک کروز نیروی دریایی” است.

موشک MdCN با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر نقشی همانند تاماهاوک آمریکایی را برای فرانسوی‌ها بازی می‌کند. موشک کروز دریایی MdCN نسبت به کروز هواپرتاب SCALP، علاوه بر برد بیشتر دارای عملکرد ناوبری مستقل و هدایت فاز نهایی با کمک تشخیص مادون قرمز است. این موشک از نظر ظاهری تفاوتهای زیادی با نسخه متعارف سایه توفان دارد. این موشک بصورت استوانه ای ساخته شده است و بال‌ها نیز درون بدنه جمع می‌شود.

موشک SCALP Naval دارای طولی معادل ۶/۵ متر، قطر ۵۰ سانتیمتر و طول بال ۲/۸۵ متر است. وزن این موشک ۱۴۰۰ کیلوگرم است که ۲۰۰ کیلوگرم آن را سر جنگی تشکیل می‌دهد. موتور این موشک از نوع میکروتوربوجت TR50 و سرعت موشک با بهره گیری از این موتور به ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد.
مشخصات موشک SCALP Naval:
نوع: کروز دریاپایه
طول: ۶/۵ متر
قطر: ۵۰ سانتیمتر
فاصله دو بال: ۲/۸۵ متر
وزن: ۱۴۰۰ کیلوگرم
وزن سر جنگی: ۲۰۰ کیلوگرم
سرعت: ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت
موتور: توربوجت TRI50
برد: بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر
سکوهای پرتاب: ناوچه‌های کلاس FREMM، زیردریایی کلاس باراکودا و زیر دریایی کلاس Scorpène
ساخت: فرانسه و بریتانیا (شرکت MBDA)

موشک MdCN بر روی شش ناوچه فرانسوی از کلاس FREMM، زیردریایی‌های کلاس باراکودا و زیردریایی‌های کوچک‌تر مانند کلاس Scorpène نصب شده است. این موشک در ناوچه‌ها از طریق پرتابگر Sylver و در زیردریایی از طریق لوله پرتاب اژدر ۵۳۳ میلیمتری پرتاب می‌شود.

موشک SCALP Naval برای پرتاب از درون پرتابگر Sylver که بر ناوهای جنگی قرار دارد، از یک تقویت کننده راکتی در انتهای موشک برای رسیدن به شتاب اولیه کافی کمک می‌گیرد. نسخه زیردریایی نیز در یک محفظه سخت هیدرودینامیکی محصور است و با همین محفظه از درون لوله پرتاب اژدر پرتاب می‌شود و زمانی که به سطح می رسد از درون آن موشک خارج می‌شود.

اولین شلیک موفق موشک MdCN در جولای ۲۰۱۳، در محدوده آزمایشی Biscarosse انجام شد و توانست طی سه شلیک تمام مراحل آزمایشی را پشت سر بگذارد.

موشک MdCN در اولین عملیات واقعی میدان نبرد در سال ۲۰۱۸ بر علیه سایت‌های ادعایی تولید تسلیحات شیمیایی سوریه واقع در دمشق و حمص به کار گرفته شد. در این عملیات فرانسه با استفاده از پنج جنگنده داسو رافال تعداد ۱۰ فروند موشک کروز SCALP و با استفاده از ناوچه‌های کلاس FREMM با نام‌های آکیتن، پروونس و لانگدوک هر کدام سه فروند موشک SCALP Naval را پرتاب کردند. در این عملیات به دلیل مشکلات فنی و عدم هماهنگی، دو ناوچه موفق به شلیک موشکها نشدند و فقط یک ناوچه موفق به پرتاب موشک شد و از ۱۰ موشک یک موشک دچار مشکل شده و در دریا سقوط کرد.

اولین زیردریایی کلاس باراکودا با نام FS Suffren که در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۰ راه اندازی شد، اولین شلیک موشک MdCN خود را نیز در همان سال ۲۰۲۰ با موفقیت انجام داد. با توجه به مشکلاتی که در سال ۲۰۱۸ برای شلیک موشک SCALP Naval به وجود آمده بود شلیک موفقیت آمیز این موشک نشان از رفع مشکلات هماهنگی این کروز دریایی با پلتفرهای پرتابگر دریایی خود بود.

مشخصات موشک Storm Shadow یا SCALP-EG:
نوع: موشک کروز هواپایه
طول: ۵/۱۰ متر
عرض: ۶۳۰ میلیمتر
طول بال: ۳ متر
وزن: ۱۳۰۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی: ۴۵۰ کیلوگرم
موتور: توربوجت TRI 60-30
سرعت: ~ ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت
برد: ۵۶۰ کیلومتر – در نسخه‌های صادراتی حداکثر ۳۰۰ کیلومتر
هدایت: GPS – INS – IIR – TERPROM
سکوهای پرتاب: جنگنده‌های تورنادو، میراژ ۲۰۰۰، رافال، تایفون
ساخت: فرانسه و بریتانیا (شرکت MBDA)

مجموعه پوسترهای موشک کروز سایه توفان به زبانهای انگلیسی، روسی، عربی، آذری و کردی:

منابع:
Storm Shadow
Storm Shadow/SCALP EG Conventionally Armed Stand Off Missile (CASOM)
Eurofighter flies with Storm Shadow missiles
۶۱۷ Squadron
Italy Gives Bombing Stats for Libya Campaign
Engine Support Surges With Rafale Flight Hours, Exports
تصاویر ماهواره ای جدید از انهدام سامانه های ترکیه
Turkey vows ‘retribution’ for attack on its positions in Libya’s al-Watiya
MdCN (Missile De Croisière Naval – Naval Cruise Missile), France
La famiglia di missili stealth “Storm Shadow / SCALP”