دانش آموزان سلفی؛ نگاهی بر وضعیت آموزشی در ادلب
سیستم آموزشی دولت نجات سوریه در مناطق اشغالی به‌خصوص در ادلب و حومه آن، تحت تاثیر تحریرالشام قرار دارد. این تشکیلات با ترویج آموزش‌های سلفی‌گرایانه از طریق راه اندازی موسسات آموزشی و مدارس دینی برنامه منسجمی طراحی کرده است. نابسامانی وضعیت مدارس دولتی و اعتصاب معلمان در کنار گسترش مدارس دینی تحت نظارت تحریرالشام دو مشکل اساسی برای آینده کودکان سوری است که در مناطق اشغالی ادلب زندگی میکنند. این مشکلات می‌تواند خسارتهای زیادی در آینده برای سوریه به بار آورد.
ادلب در شمال غربی سوریه و در ۶۰ کیلومتری شهر حلب واقع شده است و بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که اکثراً عرب هستند. تعداد اندکی از ترک ها و کردهای سوری نیز در این شهر زندگی میکنند. از زمان شروع بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، ادلب یکی از کانونهای پرتنش اعتراضات علیه دولت بشار اسد بود. با شدت گرفتن بحران و دخالت عوامل بیگانه غربی در افزایش گسست مردم و حاکمیت سوریه در سال ۲۰۱۲، این استان و شهر ادلب عملا به میدان جنگ شهری تبدیل شد. در طی سه سال جنگ و درگیری میان نیروهای ارتش، القاعده، داعش و جبهه النصره، در نهایت در سال ۲۰۱۵ نیروهای موسوم به ائتلاف «جیش الفتح» متشکل از نیروهای سلفی «جبهه النصره» و «احرار الشام» به رهبری «ابومحمد الجولانی» این شهر را تصرف کرده و از آن زمان تا کنون تحت اشغال خود دارند.
تشکیلات نیروهای سلفی که سالها قبل تحت لوای القاعده فعالیت خود در سوریه را آغاز کرده بودند، پس از فروکش کردن درگیریهای نظامی به مدیریت شهرهای تصرف شده در مناطق شمالی استان و هم مرز با ترکیه، روی آوردند و جولانی رهبری سازمان «هیئه تحریرالشام» را که از ادغام گروههای سلفی حاضر در ادلب تشکیل شده بود، به دست گرفت. حکمرانی جولانی و سازمانش بر ادلب در دولت نجات سوریه (حکومه الانقاذ السوریه) رویکردی سلفی دارد که به زعم برخی، عقاید تکفیری و تروریستی را نیز در دل آن ترویج میکند. آموزش و پرورش و نظام تربیتی یکی از زمینه های ترویج این عقاید است. نفوذ مدارس دینی در ادلب با برنامه های درسی سلفی و بنیادگرایانه تحت نظارت تحریرالشام از همان زمان ترویج یافت.
وضعیت نابسامان اقتصادی و رفاهی در سوریه فراگیر است اما این وضعیت در ادلب و سایر مناطق اشغالی بسیار بسیار وخیم تر است. به همین دلیل هر از گاهی معلمان بسیاری از مدارس دولتی اعتصاب میکنند و وضعیت نیم بند آموزشی کودکان سوری در این مناطق کاملا مختل می شود. این مشکل در دراز مدت خسارتهای جبران ناپذیری به وضعیت سوادآموزی کودکان سوری وارد میکند و حتی گسترش بحرانهای اجتماعی ادلب را در پی خواهد داشت. بنابراین وخامت اقتصادی و اعتراضات پی در پی معلمان به عدم تامین حقوق یکی از مشکلات مهم سیستم آموزشی در مناطق تحت اشغال است.
مشکل بعدی مربوط به محتوای آموزشی مدارس ادلب و بحرانهایی است که ممکن است از پرورش یافتگان این مدارس برای کل سوریه به وجود بیاید. تحریر الشام کنترل مدارس دینی ادلب را به عهده دارد و ایدئولوژی خودش را در آنها ترویج میکند. کتب درسی تحت نظارت این گروه چاپ میشود و محتوای آموزشی که معلمان ارائه میدهند نیز باید تحت تایید و نظارت همین تشکیلات باشد. فرزندان اعضای تشکیلات تحریرالشام و فرزندانی که والدین خود را در جنگ از دست داده و بی سرپرست هستند عمده دانش آموزان این مدارس میباشند. تحریر الشام مدارسی مانند «دارالوحی الشریف» و «مرکز قلوب الصغیره للتعلیم» را برای ترویج عقاید خود راه اندازی کرده است.
«دارالوحی الشریف» که در اواخر سال ۲۰۱۷ در ادلب افتتاح شده، برای جذب تعداد زیادی از دانش آموزان این منطقه تلاش میکند و مشوق‌ها و مزایای جذابی را برای تربیت نسل ایدئولوژیک حامل ایده‌های تحریرالشام ارائه میکند. در بحبوحه وخامت شرایط مدارس دولتی در استان ادلب و کمبود بودجه، این مدرسه یکی از برجسته‌ترین مدارس دینی در ادلب است که متشکل از یک موسسه آموزشی بوده و از طریق چندین مدرسه وابسته، به آموزش قرآن و علوم شرعی می‌پردازد.
این موسسه آموزشی وابسته به وزارت آموزش دولت نجات (حکومه الانقاذ السوریه) است و برنامه‌های درسی آن توسط علمای دینی که وابسته به تحریرالشام هستند تنظیم میشود. این مجموعه بر اساس تفکیک جنسیتی برای دانش آموزان و معلمان تشکیل گردیده معلمان زن را به آموزش و فعالیت در مدارس دخترانه محدود میکند. «دارالوحی الشریف» دارای ۴۲ مدرسه قرآنی و تعدادی مهد کودک است و بیش از ۱۴ هزار دانش آموز پسر و دختر در این مدارس تحت تعلیم قرار دارند. تحصیل در این مدرسه برخلاف مدارس دولتی که شهریه اندکی از دانش‌آموزان دریافت میکنند، رایگان است. این موضوع برای خانواده‌هایی که تعداد فرزندان آنها زیاد است مهم بوده و در وضعیت اقتصادی کنونی برای مدیریت هزینه زندگی آنها اهمیت فراوانی دارد. تمامی امکانات رفاهی برای دانش آموزان در این مدارس فراهم گردیده است و معلمان این مدارس نیز در پایان هر ماه بدون تاخیر حقوق خود را دریافت میکنند؛ در حالی که این وضعیت در مدارس دولتی وجود ندارد.
هزینه‌های این موسسه آموزشی توسط تحریر الشام و از محل عوارضی گذرگاه‌های مرزی تامین میشود. گذرگاه مرزی «باب الهوی» با ترکیه و گذرگاه‌های بین مناطق تحت کنترل تحریرالشام و مناطق ارتش آزاد سوریه که متحد ترکیه هستند، هزینه‌ای برای نقل و انتقال کالاهای وارداتی تحت عنوان هزینه‌های تحصیلی اعمال میکنند. مابقی هزینه‌ها نیز از «اداره کل زکات» برای توسعه فعالیت‌های تحصیلی به این موسسه آموزشی اعطا میشود.
«مرکز القلوب الصغیره للتعلیم» یکی دیگر از مدارس وابسته به تحریرالشام در ادلب است. این موسسه آموزشی گرچه با تاثیرگذاری کمتری گسترش یافته است اما برنامه‌ای مشابه برنامه دارالوحی الشریف دارد با این تفاوت که صرفاً بر کودکان ایتام متمرکز است.
البته لازم به ذکر است که مدارس قرآنی و دینی تحریرالشام، برای بسیاری از خانواده‌ها گزینه مناسبی نیست و کودکان خود را با صرف هزینه‌های زیاد به مدارس خصوصی می‌فرستند. آنها بین پرداخت پول برای تحصیل خوب فرزندان خود در مدارس خصوصی یا کنار آمدن با آنچه در حال رخ دادن است باید یکی را انتخاب کنند.
در فضایی که تحریرالشام با بستن بسیاری از موسسات مستقل شرعی وابسته به جناح‌های دیگر فعالیت آنها را عملاً ممنوع کرده است، با انتصاب عوامل خود در وزارت آموزش دولت نجات، در اکثر پست های کلیدی آموزشی و تربیتی مناطق تحت تصرف حضور دارد. سرمایه‌گذاری و صرف وقت برای تربیت نسل جدید موضوعی است که تحریرالشام در سال‌های اخیر نه تنها در حوزه آموزش و پرورش بلکه در حوزه نظامی و برای جذب نیرو از عشیره‌ها و قبایل ساکن در مناطق تحت کنترل خود بهره برداری کرده است.
همانطور که بدان اشاره شد، پرورش یافتگان ایدئولوژی سلفی در سوریه از جمله کودکانی که تحت تعلیم تحریرالشام قرار دارند، موضوعی است که در آینده احتمالا به یکی از بحرانهای اجتماعی و سیاسی سوریه تبدیل میشود. حتی اگر آزادسازی مناطق ادلب توسط دولت و ارتش سوریه نیز اتفاق بیفتد، خطر سلفی‌هایی پرورش یافته در این مدارس، خطر بالقوه ای است که آمادگی لازم برای ایجاد بحرانهایی مانند بحران ۲۰۱۱ و داعش را خواهد داشت.
دیدگاه