تاثیر آمریکا بر جامعه شیعی عراق پس از صدام

با اقدام نظامی آمریکا علیه عراق از ۱۹ مارس ۲۰۰۳ و فروپاشی حکومت صدام، شیعیان عراق قدرت اصلی را در تعاملات سیاسی و امنیتی این کشور بر عهده گرفتند. گرچه در ایام هرج و مرج پس از سقوط صدام، گروه‌های سلفی تکفیری و در راس آنها گروه ابومصعب الزرقاوی با عنوان “الدوله الاسلامیه فی العراق” تهدید جدی برای تجزیه عراق به حساب می‌آمد، شیعیان نقش بسیار مهمی در دفع خطر تجزیه عراق ضمن مقاومت در برابر اشغالگران آمریکایی داشتند. این اتفاقات در کنار جنگ ۳۳ روزه حزب الله و اسرائیل باعث تبدیل شدن حزب الله به یک بازیگر مهم منطقه گردید و در ورای آن، قوت گرفتن جمهوری اسلامی ایران و نفوذ آن در کشورهای منطقه را آشکار کرد. این روند باعث شد تا ایالات متحده برای جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در منطقه طرح‌های مختلفی را سازماندهی و اجرا نماید. یکی از مهم‌ترین طرح‌ها که در کشور عراق و به منظور جلوگیری از نفوذ ایران طراحی شد، ایجاد انحراف در میان گروه‌ها و احزاب شیعه و ترغیب آنها برای اتخاذ سیاست‌هایی بود که عملا در ضدیت با الگوی انقلاب اسلامی و در جهت تقویت شکاف‌ها در عراق و حفظ منافع آمریکا در آنجا بود.

جامعه عراق به دلایل مختلف تاریخی، سیاسی، فرهنگی و دینی جامعه ای متشکل از جماعت‌های متنوع است. تنوعات قومی و مذهبی نظیر شیعه و سنی و کرد عامل اصلی در این قضیه هستند. نکته بعدی وجود اختلافات و دیدگاه‌های سیاسی متفاوت درون هر یک از آنها بصورت جداگانه نیز مطرح است. به عنوان نمونه صرفا در میان شیعیان بیش از ده‌ها حزب و جریان و گروه وجود دارد که ممکن است برخی از آنها نیروی نظامی مسلح هم داشته باشند. آنچه متاسفانه در عراق وجود دارد، عدم همگرایی این گروه‌ها و ترجیح منافع شخصی و حزبی به منافع ملی است. ایالات متحده به خوبی از این فرصت استفاده کرد تا عدم همگرایی در میان احزاب و فصائل شیعه را به مانعی برای رشد الگوی انقلاب اسلامی در عراق و جلوگیری از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران برای همسویی با عراق شود.

برنامه و ابتکار آمریکا برای خاورمیانه در شمار اولویت‌های مهم استراتژی آمریکا قرار دارد. ایجاد اصلاحات و تغییرات دلخواه در نظام‌های سیاسی خاورمیانه در قالب پشتیبانی از دولت‌های لیبرال و جریان‌های سیاسی سکولار از کلیدی‌ترین سیاست‌های آمریکایی به حساب می‌آید. منافع آمریکا در تعامل با هر دولت و گروهی به خاطر نفت – به واسطه نقشی که در چرخه اقتصاد سیاسی کشورهای صنعتی دارد- و به واسطه جانبداری از اسرائیل – به واسطه نقشی که در تامین منافع منطقه ای آمریکا بر عهده دارد- کاملا واضح و روشن است. همین الگو و رفتار در خصوص تعامل آمریکا با عراقی‌ها نیز نمایان است. از این رو بطور خاص حمایت از گروه‌های شیعه سکولار، حمایت از ملی گرایان عراقی مخالف ایران و حمایت از کردهای عراق به دلیل متحد قدیمی و استراتژیک اسرائیل در دستور کار وزارت خارجه و دستگاه اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا قرار گرفت تا بتواند از گسترش جمهوری اسلامی ایران جلوگیری نماید. در ادامه به مهم‌ترین اقداماتی که ایالات متحده برای پیشبرد اهداف خود در زمینه ذکر شده انجام داد می‌پردازیم.

حمایت از جریان شیعه سکولار

اسلام سکولار، مهم‌ترین رکن اسلام آمریکایی به حساب می‌آید. در اسلام سکولار که آمریکا آن را در قبال گروه‌های شیعه عراق دنبال می‌کرد، مندرج شدن شیعیان و زندگی مدنی آنها در ساختار بین المللی، عدم ورود فقه به سیاست و حکومت، پرداختن حوزه‌های علمیه به دروس دینی صرف و مبارزه با افکار و عقاید انقلابی از مهم‌ترین تلاش‌های آمریکا به حساب می‌آید. خروجی این پروژه متفکران شیعه سکولاری است که تعاملات عراق با نظام بین الملل را با دیدگاهی غربی تحلیل می‌کنند و در آن دیدگاه‌های مبارزه با امپریالیسم نمی‌توان یافت. به همین دلیل است اساسا ماهیت اشغالگری آمریکا در دیدگاه و اندیشه این دسته از افراد کاملا فراموش شده است و آنها خطر ایران را برای اقتصاد و سیاست عراق بسیار بیشتر از خطر آمریکا می‌دانند. سفارت آمریکا، بزرگ‌ترین سفارت دنیا در بغداد است؛ درست است که قسمت اعظم ارتش آمریکا از عراق بیرون رفته است ولی سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی و ضد دینی آمریکایی هنوز ادامه دارد. ایالات متحده از یک طرف می‌کوشد به شیعیان القا کند که سنی‌های عراق دشمن شما هستند و به سنی‌ها هم القا می‌کند که شیعیان عراق دشمن شما هستند. بین خود گروه‌های شیعۀ عراقی نیز می‌کوشد آن‌ها را دشمن یا دست‌کم رقیب هم معرفی کند. از طرف دیگر، با برگزاری دوره‌های آموزشی از طریق مؤسسات خصوصی وابسته در کشورهای اروپایی، لبنان، قطر و … به دنبال جذب شیعیان با تفکر لائیک است که بتواند آن‌ها را در نظام سیاسی عراق به نفع سیاست‌های آمریکا در منطقه به کار گیرد.

حمایت از جریان ملی‌گرایان

جریان ملی گرایی در عراق ریشه در زمان صدام و حزب بعث دارد. با سقوط صدام نهله های فکری این جریان نه در زمینه بعثی بلکه در میان شیعیان و ملی گرایی انان ترویج شد. به جرات می‌توان دشمن شناسی و غرب گرایی را مهم‌ترین مولفه‌های این جریان به حساب آورد. ایالات متحده برای تغییر نگاه مردم عراق بر دشمن واقعی تلاش زیادی می‌کند. از حدود بیست سال قبل، که آمریکا با ارتش صدوشصت هزار نفری آمد و صدام را ساقط کرد، طبیعتاً بخش عمده ای از مردم عراق، از جهت سیاسی به آمریکا به عنوان دوست و منجی نگاه می‌کنند. از همین رو برخی از روحانیون شیعه عراق، ایران را به عنوان دشمن می‌شناسند و معرفی می‌کنند و آمریکا را به عنوان یک دوست و متحد استراتژیک عراق قلمداد می‌کنند. یکی از مهم‌ترین اقدامات و برنامه‌هایی که ایالات متحده برای گسترش ملی گرایان شیعه در عراق دنبال می‌کند، بحث اعتراضات است. آنها با برگزاری دوره‌هایی مانند مدیریت اعتراضات مردمی به دنبال اجرای سناریوی فتنۀ سال ۸۸  ایران در عراق هستند. سفارت آمریکا به دنبال این کارها است و پشت پردۀ اکثر مشکلات و حوادث عراق را ایران و گروه‌های عراقی همسوی با ایران معرفی می‌کند.

به عنوان نمونه در تظاهرات ۲۰۲۰  و اعتراض مردم به فساد شکل گرفته در عراق، سفارت آمریکا وارد شد و برنامه داشت تا اصلاحاتی را که مرجعیت دینی عراق به آن دعوت کرده‌اند به سمت منافع خود جذب کند. در فضای ملی گرایی عراق، خطرناک‌ترین مسئله می‌تواند بحث اصلاحات باشد. آمریکایی‌ها می‌خواهند این اصلاحات یا ملی باشد یا آمریکایی. در برخی اعتراضات مردمی در خیابان‌ها، آنهایی که به مؤسسات مرتبط به سفارت آمریکا (مانند مؤسسات مجتمع المدنی) وابسته بودند، شعارهایی علیه ایران سر دادن.؛ مثلاً یکی از شعارها این بود که می‌گفتند: «ایران روح روح، بغداد حتی حر»؛ «ایران بیرون برو تا بغداد آزاد و مستقل بماند». در بحث فساد و اختلاس‌ها و فساد شرکت‌هایی که برای احزاب و سیاستمداران عراقی است، آمریکا درصدد است ریشه آنها را  ایران و جمهوری اسلامی معرفی کند و این فعالیت هر روز قوی‌تر و مستحکم‌تر می‌شود.