دانش نظامی: موشک ۳۵۸؛ اولین موشک پدافندی پهپادپایه در جهان

موشک ۳۵۸ اولین موشک پدافندی پهپادپایه در جهان محسوب میشود. پدافند پهپاد پایه یک مفهوم کاملا جدید پدافندی است که در آن برای شکار اهداف از تلفیقی از قابلیتهای پهپادها و موشکها استفاده شده است. ایران اولین ارائه دهنده این نوع سامانه ها به صورت کاربردی و در میدان نبرد است. بر اساس شواهد موجود، این سیستم برای اولین بار توسط متحد منطقه ای ایران، یعنی ارتش یمن (جنبش انصارالله) به صورت میدانی مورد استفاده قرار گرفت.

تاریخچه:
بر اساس اطلاعات فاش شده توسط سپاه در مستند پرچمدار، لحظه شکار یک فروند پهپاد MQ-1B توسط موشک ۳۵۸ منتشر شده است. تاکنون چهار فروند از این نوع پهپاد در یمن ساقط شده است و ویدیو منتشر شده احتمالا متعلق به سال ۲۰۱۷ یا ۲۰۱۶ است. یعنی زمانی که استفاده از موشک ۳۵۸ در مرحله آزمایش میدانی بوده است. از این نظر زمان طراحی و توسعه این سلاح باید متعلق به یک یا دو سال قبل از سال انهدام پهپاد MQ-1B باشد.

اما رویت رسمی این موشک به سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ باز میگردد جایی که در سال ۲۰۱۸ لاشه آن توسط ارتش عربستان کشف شد و در سال ۲۰۱۹ نیز یک کشتی جنگی آمریکایی محموله ای از تسلحیات ایرانی در راه یمن را در خلیج عدن کشف و توقیف کرد.

طراحی موشک ۳۵۸:

موشک ۳۵۸ دارای یک بدنه استوانه‌ای شکل به قطر ۱۵۰ میلیمتر است و طولی معادل ۲/۷ متر دارد و در دماغه خود از یک جستجوگر تصویرساز فروسرخ (IIR) برای یافتن و قفل بر روی اهداف بهره می‌برد.

پس از دوربین، حسگر (فیوز) مجاورتی لیزری ۳۶۰ درجه قرار گرفته‌ است و پس از حسگرهای مجاورتی، سرجنگی ترکش‌شونده ۱۰ کیلوگرمی با شعاع تأثیرگذاری ۳۰ متری قرار دارد.

در قسمت جلویی موشک و پس از سرجنگی، چهار باله (کانارد) متحرک قرار دارد که برای هدایت موشک استفاده می‌شود و حول یک محور مرکزی می‌چرخد. این چهار باله از نظر ظاهری و کارکرد به باله های موشک R-27 شباهت دارند. باله‌هایی باریک و تیز که هر چه به سمت نوک می‌رود پهن تر می‌شود. این باله ها آنقدر بزرگ هستند که میتوانند بخشی از نیروی برآ (LIFT) مورد نیاز را هم تأمین کنند.

در کنار باله‌های هدایتگر (کانارد) بزرگ، چهار باله بسیار کوچک مثلثی قرار دارد که برای تثبیت جریان هوا در چرخش‌های بسیار سریع که تعادل را به هم میزند تعبیه شده اند.

در بخش میانی موشک، تجهیزات هدایت اینرسی و رایانه موشک قرار دارد. همچنین با توجه به قرارگیری آنتن در بخش میانی موشک، تجهیزات ارتباطی نیز در همین بخش قرار دارد.

در بخش میانی و به سمت انتهای موشک، چهار بال ثابت بزرگ وجود دارد که وظیفه تولید نیروی برآ (LIFT) برعهده همین بال‌ها است. مخزن سوخت موشک نیز در همین بخش قرار دارد.

در بخش انتهایی موشک، چهار باله تثبیتگر ثابت کوچک و موتور مینی جت موشک قرار دارد. برای موتور چهار ورودی هوا به صورت تو رفتگی بر روی بدنه تعبیه شده است.

این پهپاد به صورت مستقل توان برخاست ندارد، در نتیجه در قسمت زیرین این پهپاد یک بوستر راکتی نصب میشود و برای پرتاب اولیه به این موشک کمک میکند.

بررسی محموله‌های کشف شده در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ توسط ایالات متحده و انگلستان نشان می‌دهد که موتور مورد استفاده در پهپاد ۳۵۸ از نوع تیتان (Titan) متعلق به شرکت هلندی AMT است. بررسی زنجیره های تامین نشان داد که این موتور به صورت غیر مستقیم از شرکت سازنده توسط شرکتی در هنگ کنگ تهیه شده است.

موتور تیتان دارای قطر ۱۴۷ میلیمتر، طول ۳۸۵ میلیمتر، وزن ۳۶۴۵ گرم بدون استارتر و با استارتر وزن ۵۲۱۱ گرم است. این موتور از تراست ۳۹۲ نیوتون برابر با ۸۸.۱۲ پوندنیرو و مصرف سوخت ۴۳/۳ گرم بر کیلونیوتن در ثانیه برخوردار است.

برد پرسه زنی موشک ۳۵۸ تا ۱۰۰ کیلومتر است و سقف پروازی آن معادل ۸۵۰۰ متر است. سرعت این موشک نیز ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت است. وزن کلی موشک نیز ۵۸ کیلوگرم است.

شواهدی مبنی بر امکان بازیابی این موشک پس از شلیک در دسترس نیست؛ به همین دلیل استفاده از این موشک به صورت پرسه‌زن، فقط در مکان‌هایی با احتمال بالای حضور پرنده‌های دشمن انجام میشود. در سایر موارد، موشک ۳۵۸ در حالت آماده به پرتاب حفظ میشود و یافتن هدف توسط دوربین‌های نظارتی و رادارها انجام میشود.

این پهپاد را میتوان از لانچرهای ساده مانند پهپادهای انتحاری شلیک نمود. همچنین برای پنهانکاری بیشتر، لانچرهای کامیونی نیز برای این موشک توسعه داده شده است.

یکی از نکات بسیار جالب در مورد بال‌های این موشک آن است که قابلیت شخصی‌سازی بسیار بالایی به مصرف کننده ارائه می‌دهد. موشک ۳۵۸ به صورت پیکربندی کامل دارای ۱۶ بال و بالچه کوچک و بزرگ است و اوپراتور می‌تواند بسته به نیاز و شرایط میدانی، بالچه‌ها را کم و زیاد کند و یا مکان نصب بال اصلی بر روی موشک را تغییر دهد. این انعطاف‌پذیری بالا، مانورپذیری و کاربری موشک ۳۵۸ را افزایش میدهد.

به‌عنوان مثال در جریان رونمایی رسمی و تست گرم این موشک در رزمایش مشترک پدافند هوایی اقتدار ۱۴۰۳، بالچه‌های بسیار کوچک مثلثی در بخش جلویی موشک و همچنین باله‌های کوچک در انتهای موشک حذف شده بودند.

نحوه عملکرد:
پدافند پهپاد پایه ۳۵۸ از دو جز کلی شامل موشک ۳۵۸ و دوربین های جستجوگر حرارتی تشکیل شده است. این سامانه میتواند به دو شیوه مورد استفاده قرار گیرد:
شیوه اول به این صورت است که دوربین‌هایِ حرارتیِ جستجوگرِ در سطح زمین به دنبال اهدافی مانند پهپاد و بالگرد می‌گردند تا آن را به پهپاد ۳۵۸ معرفی کنند. رادار نیز به عنوان عنصر کمکی مجموعه می‌تواند سمت و جهت جستجو برای دوربین‌های سطح زمین را مشخص کند. با یافتن هدف، پهپاد ۳۵۸ شلیک شده و به سمت هدف حرکت می‌کند و در مرحله آخر با تصویرساز حرارتی خود بر روی هدف قفل میکند و به آن حمله می‌کند.

شیوه دوم به این صورت است که موشک ۳۵۸ در آسمان محیط نبرد که احتمال حضور بالگرد و پهپاد وجود دارد پرسه می‌زند. این پهپاد با پرسه زدن در محیط پر تنش نبرد به دنبال اهدافی که از پیش به رایانه دستگاه داده شده است، مانند بالگرد و پهپاد می‌گردد. در این حالت موشک ۳۵۸ هم میتواند بر اساس اطلاعات بارگذاری شده در رایانه موشک به‌صورت کاملا مستقل عمل کند و هم می‌تواند اطلاعت مربوط به سمت و جهت هدف را از اوپراتور دریافت کند و پس از اکتساب هدف بر روی هدف قفل کند و به آن حمله کند.

استفاده کنندگان:

موشک ۳۵۸ تاکنون توسط ایران، مقاومت اسلامی عراق، حزب الله لبنان و همچنین انصارالله و ارتش یمن مورد استفاده قرار گرفته است. روسیه نیز می‌تواند در صورت اعلام نیاز به یکی از کاربران این موشک تبدیل شود.

در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳) سرلشکر سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه از نمایشگاه دستاوردهای نظامی ایران بازدید کرد. در این بازدید، سردار حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه موشک ۳۵۸ و پرتابگر کامیونی این موشک را به شویگو معرفی کرد.

نمونه‌های مشابه در یمن:

همانطور که بیان شد موشک ۳۵۸ توسط ارتش یمن نیز استفاده میشود و موفقیتهای قابل توجهی در سرنگونی هواگردهای آمریکایی و ائتلاف سعودی از خود به نمایش گذاشته است.

این موشک احتمالا تاکنون توسط خود یمن بومی سازی شده و در این کشور تولید میشود. موشک ۳۵۸ در یمن با نامهای صقر-۱ و ۲ تولید و استفاده میشود. موشک صقر-۱ مشابه موشک ۳۵۸ است و موشک صقر-۲ نیز نسخه بهبود یافته موشک صقر-۱ است.

بر اساس اطلاعاتی که به صورت رسمی توسط ارتش یمن در مورد موشک صقر-۱ اعلام شده است، مشخصات این موشک در تمامی مولفه‌ها دقیقا مشابه موشک ۳۵۸ ایرانی است. ولی مشخصات صقر-۲ مشابه موشک ۳۵۹ ایرانی است که در ادامه‌ی مقاله به آن خواهیم پرداخت.

بر اساس اطلاعاتی که ارتش یمن از موشک صقر-۲ اعلام کرده است، این موشک بردی معادل ۱۵۰ کیلومتر دارد که ۵۰ کیلومتر از صقر-۱ (موشک ۳۵۸) بیشتر است. ارتفاع پروازی این موشک هم از ۲۸۰۰۰ پا (۸۵۰۰ متر) در صقر-۱ به ۳۵۰۰۰ پا (۱۰۶۰۰ متر) افزایش یافته است. با این وجود تصاویری که در آخرین رژه ارتش یمن به مناسبت انقلاب ۲۱ سپتامبر از موشک صقر-۲ منتشر شده است در واقع همان موشک صقر-۱ (موشک ۳۵۸) با پیکربندی بدون بالچه مثلثی کوچک و باله‌ی کوچک انتهایی است که در تست و رونمایی موشک ۳۵۸ در رزمایش اقتدار ۱۴۰۳ ایران مشاهده کردیم.

همچنین اینفوگرافیکی از موشک صقر-۲ منتشر شده است که در آن طول این موشک ۶ متر عنوان شده است. با این وجود با بررسی تصاویر منتشر شده از موشک صقر-۲ در رژه ارتش یمن، می‌توان دریافت که موشک صقر-۲ به نمایش در آمده در این رژه، طولی حدود ۳ متر و مشابه صقر-۱ دارد. بنابراین به احتمال زیاد به دلایل مسائل امنیتی، ارتش یمن تاکنون تصویر واقعی موشک صقر-۲ را منتشر نکرده است. و یا در خوش بینانه‌ترین حالت در این نسخه از یک موتور قوی تری استفاده شده است.

موشک ۳۵۹:

در سال ۱۴۰۳ و در جریان پخش یک مستند تلویزیونی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از نمونه پیشرفته‌تر موشک ۳۵۸ با نام موشک ۳۵۹ رونمایی کرد.

بر اساس تصاویر و اطلاعات ارائه شده، موشک پرسه‌زن ۳۵۹ ابعادی بزرگتر از موشک ۳۵۸ دارد و طول و قطر آن تقریبا دو برابر شده است.

این موشک به چهار باله متحرک در قسمت جلو و چهار بال ثابت بزرگ در بخش انتهایی مجهز است. بال‌ها متناسب با ابعاد بدنه بزرگتر شده اند. از نکات جالب بال‌های ثابت عقب آن است که در انتهای بالها از سطوح کنترل کوچکی استفاده شده است که مانورپذیری و کنترل موشک را بهبود می‌بخشند.

در این موشک از یک موتور جدید و بزرگتر استفاده شده است که سرعت موشک ۳۵۹ را به ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت افزایش می‌دهد. برد موشک ۳۵۹ بیش از ۱۵۰ کیلومتر است و ارتفاع پروازی آن بیش از ۳۰ هزار پا (۹۲۰۰ متر) عنوان شده است.

سرجنگی موشک ۳۵۹ بزرگتر است و قدرت تخریب و انفجار بیشتری نسبت به موشک ۳۵۸ دارد. همچنین موشک ۳۵۹ در صورت نیاز می‌تواند بجای سرجنگی شدیدالانفجار به محموله الکترواوپتیکی برای عملیات‌های شناسایی و نظارت مجهز شود.

از دیگر ویژگی‌های موشک ۳۵۹ می‌توان به قابلیت بازیابی بودن آن اشاره کرد. بر اساس تصاویر منتشر شده از این موشک، بر خلاف موشک ۳۵۸ که قابل بازیابی نبود، موشک ۳۵۹ به چتر بازیابی مجهز شده است. بنابراین در صورتی که عملیات رهگیری اهداف متخاصم به هر دلیلی موفقیت آمیز نباشد و یا در صورت استفاده از موشک ۳۵۹ برای عملیات‌های شناسایی و نظارتی، می‌توان مجددا آن را با استفاده از چتر نجات بازیابی کرد.

تصاویر بیشتر از موشک ۳۵۹:

مشخصات موشک ۳۵۸:
نوع: موشک پدافندی پهپاد پایه
تولیدکننده: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
کشور سازنده: ایران
ورود به خدمت: ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹
طول پهپاد: ۲/۷ متر
قطر پهپاد: ۱۵۰ میلیمتر
فاصله دو سر بال: تقریبا ۱ متر
وزن موشک: ۵۸ کیلوگرم
وزن سرجنگی: ۱۰ کیلوگرم ترکش شونده شدید الانفجار
شعاع تاثیر سرجنگی: ۳۰ متر
بیشترین سرعت: ۷۰۰ کیلومتر در ساعت
برد پرسه زنی: ۱۰۰ کیلومتر
ارتفاع پروازی: ۸۵۰۰ متر (۲۸۰۰۰ پا)