رژیم صهیونیستی با استفاده از جنگنده‌های خود، محل اجتماع رهبران حماس در منطقه West Bay Lagoon دوحه را هدف قرار داد، منطقه‌ای که محل استقرار سفارتخانه‌ها و مجتمع‌های مسکونی بین‌المللی است ². این حمله در حالی صورت گرفت که قطر میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه، پایگاه العدید، است که بیش از ۱۰ هزار نیروی آمریکایی در آن مستقر هستند ³.

واکنش آمریکا به این حمله، اگرچه شامل محکومیت در شورای امنیت سازمان ملل بود ⁴، اما نتوانست از تکرار چنین اقداماتی جلوگیری کند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که از این حمله «بسیار ناراحت» است و آن را مغایر با اهداف آمریکا و رژیم صهیونیستی دانست ⁵، اما این اظهارات نتوانست حس ناامنی عمیقی را که در قطر ایجاد شده بود، برطرف کند.

این رویداد نشان داد که حتی با وجود سرمایه‌گذاری میلیاردها دلاری قطر در زیرساخت‌های نظامی آمریکا و میزبانی از نیروهای ائتلاف، این کشور در برابر تهدیدات منطقه‌ای آسیب‌پذیر باقی مانده است.

هواپیمای سوخت‌رسان انگلیسی: شایعه یا واقعیت؟

در ساعات اولیه پس از حمله رژیم صهیونیستی به قطر، حضور یک هواپیمای سوخت‌رسان RAF Voyager KC3 انگلیسی بر فراز دوحه در زمان حمله، موجب گمانه‌زنی‌های فراوانی در مورد احتمال همکاری انگلیس در این عملیات شد. داده‌های ردیابی پرواز نشان می‌داد که این هواپیما از ساعت ۳ بعدازظهر به وقت محلی، درست زمانی که انفجارها در دوحه شنیده شد، در آسمان قطر در حال پرواز بوده است ⁶.

این موضوع باعث شد که برخی منابع ادعا کنند که هواپیمای انگلیسی به جنگنده‌های رژیم صهیونیستیی در بازگشت به رژیم صهیونیستی کمک سوخت‌رسانی کرده است، زیرا فاصله ۲۲۰۰ کیلومتری بین رژیم صهیونیستی و قطر تقریباً معادل حداکثر برد جنگنده‌های F-35 رژیم صهیونیستی است ⁷. اما تحقیقات بعدی نشان داد که این هواپیما در حال انجام تمرینات سالانه “Soaring Falcon” با نیروی هوایی قطر بوده است ⁸.

نکته مهم‌تر اینکه سیستم سوخت‌رسانی “probe and drogue” هواپیماهای انگلیسی با سیستم “flying boom” جنگنده‌های رژیم صهیونیستیی سازگار نیست و از نظر فنی امکان سوخت‌رسانی وجود نداشته است ⁹. این عدم سازگاری فنی توسط متخصصان دفاعی تأیید شد که اعلام کردند حتی اگر انگلیس قصد کمک داشت، از نظر فیزیکی غیرممکن بود ¹⁰. با این حال برخی منابع خبری عدم اطلاع انگلیس و رژیم صهیونیستی را در این حمله رد می‌کنند.

پایگاه العدید: نماد وابستگی یا ضمانت امنیت؟

پایگاه هوایی العدید که در دهه ۱۹۹۰ با سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیارد دلاری قطر ساخته شد ¹¹، به عنوان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه، نقش محوری در استراتژی دفاعی قطر ایفا می‌کند. این پایگاه که میزبان مقر فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM) است، از سال ۲۰۰۳ به مرکز عملیات هوایی ائتلاف تبدیل شده و نقش کلیدی در عملیات‌های نظامی آمریکا در عراق، افغانستان و سوریه داشته است ¹².

قطر تاکنون بیش از ۸ میلیارد دلار برای توسعه و نوسازی این پایگاه هزینه کرده و قرار است تا سال ۲۰۳۳ مبلغ ۸.۴ میلیارد دلار دیگر برای پروژه‌های توسعه آن سرمایه‌گذاری کند ¹³. اما حمله رژیم صهیونیستی نشان داد که این سرمایه‌گذاری عظیم نتوانسته است امنیت کامل را برای قطر تضمین کند.

همانطور که تحلیلگران اشاره کرده‌اند، آمریکا با وجود داشتن سیستم‌های راداری پیشرفته در العدید، نتوانست یا نخواست از این حمله جلوگیری کند ¹⁴. این موضوع سوالات جدی در مورد ماهیت تضمین‌های امنیتی آمریکا مطرح کرد. در واقع، برخی منابع گزارش دادند که مرکز عملیات آمریکا در دوحه در زمان حمله “ساکت” بود ¹⁵، که نشان‌دهنده عدم مداخله عمدی یا ناتوانی در واکنش است. این رویداد باعث شد که بسیاری از تحلیلگران، ارزش واقعی چتر امنیتی آمریکا را زیر سؤال ببرند و قطر را وادار به بازنگری در استراتژی امنیتی خود کنند. حمله ایران به پایگاه العدید در ژوئن ۲۰۲۵ نیز نشان داد که این پایگاه نه تنها ضامن امنیت قطر نیست، بلکه می‌تواند آن را به هدفی برای حملات منطقه‌ای تبدیل کند ¹⁶.

تعهدات نقض‌شده و بحران اعتماد

قطر در طول سه دهه گذشته، استراتژی امنیتی خود را بر پایه همکاری نزدیک با آمریکا و انگلیس بنا نهاده است. از سال ۱۹۹۲ که اولین توافقنامه همکاری دفاعی با آمریکا امضا شد ¹⁷، قطر بیش از ۲۶ میلیارد دلار در قراردادهای فروش نظامی خارجی (FMS) با آمریکا سرمایه‌گذاری کرده و به دومین شریک بزرگ FMS آمریکا در جهان تبدیل شده است ¹⁸. این قراردادها شامل سیستم‌های پیشرفته دفاع هوایی پاتریوت، سامانه NASAMS، جنگنده‌های F-15QA و هلیکوپترهای آپاچی است ¹⁹.

علاوه بر این، قطر میزبان نیروهای انگلیسی در پایگاه العدید بوده و از سال ۲۰۱۴ در عملیات‌های نظامی انگلیس علیه داعش مشارکت داشته است ²⁰. اما حمله رژیم صهیونیستی نشان داد که این تعهدات و سرمایه‌گذاری‌ها نتوانسته‌اند امنیت واقعی برای قطر فراهم کنند. همانطور که یکی از تحلیلگران اشاره کرد:«قطر و دیگر کشورهای منطقه کارهای زیادی برای پیشبرد منافع آمریکا انجام می‌دهند و در عوض انتظار تضمین‌های امنیتی دارند. این حمله اعتماد آنها به کل این فرمول را متزلزل خواهد کرد» ²¹.

در واقع، عدم واکنش مؤثر آمریکا و انگلیس به این حمله، نشان داد که تضمین‌های امنیتی غربی در برابر اقدامات رژیم صهیونیستی بی‌اثر هستند. این موضوع باعث شده که برخی تحلیلگران پیشنهاد کنند قطر باید میزبانی از پایگاه العدید را بازنگری کند، زیرا این پایگاه «چالش‌های سیاسی و دیپلماتیک بیشتری نسبت به فرصت‌ها ایجاد می‌کند» ²². این بحران اعتماد می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای روابط امنیتی آمریکا با کشورهای خلیج فارس داشته باشد.

مشکلات ساختاری برون‌سپاری دفاعی قطر

قطر با جمعیتی کمتر از ۳۰۰ هزار شهروند و نیروی نظامی تنها ۱۶۵۰۰ نفری، کوچکترین ارتش خلیج فارس را دارد ²³. این محدودیت‌های دموگرافیک باعث شده که قطر به شدت به پیمانکاران خارجی و سیستم‌های تسلیحاتی وارداتی وابسته باشد. طبق گزارش‌ها، بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴، هزینه‌های دفاعی قطر ۴۳۴ درصد افزایش یافته است ²⁴، اما این افزایش عمدتاً صرف خرید تسلیحات خارجی شده و توسعه توانمندی‌های بومی محدود باقی مانده است.

تحلیلگران دفاعی اشاره می‌کنند که قطر علیرغم خرید سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند جنگنده‌های رافال فرانسوی، تایفون انگلیسی و F-15 آمریکایی، فاقد عمق استراتژیک و توانایی عملیاتی مستقل است ²⁵. « آنتونی کوردزمن»، تحلیلگر ارشد دفاعی، می‌گوید: «آموزش و آمادگی قطر برای چنین نیروی کوچکی خوب است، اما ارتش تنها قادر به عملیات در سطح گردان است، با قابلیت محدود تسلیحات ترکیبی و توانایی ناچیز برای جنگ مانور» ²⁶.

این وابستگی به نیروهای خارجی در بحران اخیر کاملاً آشکار شد. سیستم‌های دفاع هوایی قطر شامل پاتریوت و NASAMS، که توسط پرسنل آمریکایی اداره می‌شوند، نتوانستند یا اجازه نیافتند که در برابر حمله رژیم صهیونیستی واکنش نشان دهند ²⁷. همچنین، جنگنده‌های قطر حتی برای رهگیری هواپیماهای رژیم صهیونیستی به پرواز درنیامدند که نشان‌دهنده فقدان استقلال عملیاتی یا عدم آمادگی است. این شکست‌ها نشان می‌دهد که برون‌سپاری دفاعی بدون توسعه توانمندی‌های بومی، نمی‌تواند امنیت واقعی ایجاد کند.

گزینه‌های جایگزین: سرمایه‌گذاری داخلی و تنوع‌بخشی شرکا

در مقابل مدل برون‌سپاری قطر، کشورهای دیگر خلیج فارس مانند امارات و عربستان سعودی، استراتژی متفاوتی را دنبال کرده‌اند. امارات از طریق شرکت EDGE و عربستان از طریق SAMI، در حال توسعه صنایع دفاعی بومی هستند ²⁸. امارات توانسته است از ۲ درصد تولید داخلی تسلیحات در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۷۵ درصد قراردادهای دفاعی داخلی در نمایشگاه IDEX 2025 برسد ²⁹. عربستان نیز هدف‌گذاری کرده که تا سال ۲۰۳۰، ۵۰ درصد از هزینه‌های دفاعی خود را داخلی‌سازی کند ³⁰.

در مورد تنوع‌بخشی شرکای دفاعی، اگرچه چین به عنوان یک گزینه مطرح شده، اما محدودیت‌های جدی دارد. همانطور که نخست‌وزیر قطر در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد: «ما اتحاد دفاعی قوی با آمریکا داریم و معتقدیم که نیروهای مسلح ما بر اساس سیستم‌های غربی، عمدتاً از آمریکا و فرانسه، ساخته شده‌اند» ³¹.

تحلیلگران معتقدند که چین نمی‌تواند چتر امنیتی مشابه آمریکا ارائه دهد و تجهیزات دفاعی پیشرفته‌ای که قطر نیاز دارد را تأمین کند ³². با این حال، توسعه توانمندی‌های دفاعی داخلی می‌تواند به قطر کمک کند تا حداقل در برخی حوزه‌ها استقلال بیشتری داشته باشد. سرمایه‌گذاری در سیستم‌های پدافند هوایی بومی، توسعه صنایع نگهداری و تعمیرات، و آموزش نیروهای متخصص داخلی می‌تواند وابستگی قطر به نیروهای خارجی را کاهش دهد. همچنین، ایجاد شراکت‌های استراتژیک با کشورهایی مانند ترکیه که تجربه موفقی در توسعه صنایع دفاعی بومی دارند ³³، می‌تواند به انتقال فناوری و دانش کمک کند. این رویکرد نیازمند تغییر بنیادی در نگرش قطر از خرید امنیت به تولید امنیت است.

درس‌هایی برای آینده امنیت منطقه‌ای

حمله رژیم صهیونیستی به قطر در سپتامبر ۲۰۲۵، زنگ خطری برای تمام کشورهای کوچک خلیج فارس بود که امنیت خود را بر پایه حضور نظامی خارجی و خرید تسلیحات گران‌قیمت بنا نهاده‌اند. این رویداد نشان داد که حتی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نظامی و خرید پیشرفته‌ترین سیستم‌های تسلیحاتی، نمی‌تواند جایگزین توانمندی‌های دفاعی بومی و استقلال استراتژیک شود. شکست سیستم‌های دفاع هوایی قطر در رهگیری یا حتی شناسایی به‌موقع حمله رژیم صهیونیستی ³⁴، نشان‌دهنده مشکلات عمیق در معماری دفاعی این کشور است.

همانطور که برخی تحلیلگران اشاره کرده‌اند، این حمله «پیامدهای عمیقی برای نحوه نگاه کشورهای منطقه به تضمین‌های امنیتی آمریکا خواهد داشت» ³⁵. برای قطر و دیگر کشورهای مشابه، زمان آن رسیده که استراتژی امنیتی خود را بازنگری کنند. این بازنگری باید شامل سرمایه‌گذاری جدی در توسعه صنایع دفاعی داخلی، آموزش نیروهای متخصص بومی، و ایجاد شراکت‌های استراتژیک متنوع‌تر باشد.

همچنین، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد سیستم‌های دفاع مشترک با کشورهای همسایه می‌تواند به افزایش بازدارندگی کمک کند. درس مهم این حادثه این است که امنیت واقعی نمی‌تواند خریداری شود، بلکه باید ساخته شود. قطر و دیگر کشورهای خلیج‌فارس باید از مدل صرف مصرف‌کننده تسلیحات به تولیدکننده و توسعه‌دهنده توانمندی‌های دفاعی تبدیل شوند. این تحول نیازمند اراده سیاسی، سرمایه‌گذاری بلندمدت، و پذیرش این واقعیت است که در نهایت، هر کشوری باید مسئولیت امنیت خود را بر عهده بگیرد.

منابع:

1. Al Jazeera – “Qatar PM meets Trump after Israel’s deadly strike on Doha” (12 September 2025) https://www.aljazeera.com/news/2025/9/12/qatar-pm-meeting-trump-after-israels-deadly-strike-on-doha
2. Al Jazeera – “Israel attacks Hamas leadership in Qatar: What we know” (9 September 2025) https://www.aljazeera.com/news/2025/9/9/israel-attacks-hamas-leadership-in-qatar-all-to-know
3. Al Jazeera – “What to know about the US’s Al Udeid airbase in Qatar after Iran’s attack” (23 June 2025) https://www.aljazeera.com/news/2025/6/23/hld-irans-attack-on-al-udeid-air-base-in-qatar-all-you-need-to-know
4. Al Jazeera – “UN Security Council unite in condemning Israeli bombing of Qatar” (12 September 2025) https://www.aljazeera.com/video/newsfeed/2025/9/12/un-security-council-unite-in-condemning-israeli-bombing-of-qatar
5. The Washington Post – “Israeli strike targeting Hamas in Qatar ‘does not advance Israel or America’s goals,’ Trump says” (9 September 2025) https://www.washingtonpost.com/world/2025/09/09/qatar-doha-explosion-israel-hamas/?chead=true
6. Middle East Eye – “RAF plane seen over Doha during Israeli attack part of annual UK-Qatar exercise” (9 September 2025) https://www.middleeasteye.net/news/raf-plane-seen-flying-over-qatar-during-israeli-attack-part-annual-exercise
7. Skwawkbox – “Breaking: RAF refuelling plane was circling over Doha during Israeli terror attack” (9 September 2025) https://skwawkbox.org/2025/09/09/breaking-raf-refuelling-plane-was-circling-over-doha-during-israeli-terror/
8. Middle East Eye – “RAF plane seen over Doha during Israeli attack part of annual UK-Qatar exercise” (9 September 2025) https://www.middleeasteye.net/news/raf-plane-seen-flying-over-qatar-during-israeli-attack-part-annual-exercise
9. The New Arab – “No, the UK’s RAF didn’t refuel Israeli jets during Doha strike” (9 September 2025) https://www.newarab.com/news/no-uks-raf-didnt-refuel-israeli-jets-during-doha-strike
10. Gazette News – “Fact check: UK tanker aircraft cannot refuel Israeli jets” (11 September 2025) https://www.gazette-news.co.uk/news/national/25460688.fact-check-uk-tanker-aircraft-cannot-refuel-israeli-jets/
11. 5Pillars – “Al Udeid Air Base: America’s largest military installation in Middle East” (24 June 2025) https://5pillarsuk.com/2025/06/24/al-udeid-air-base-americas-largest-military-installation-in-middle-east/
12. Grey Dynamics – “Al Udeid Air Base: The Largest US Military Installation in Middle East” (11 October 2024) https://greydynamics.com/al-udeid-air-base-the-largest-us-military-installation-in-middle-east/
13. Congressional Research Service – “Qatar: Issues for the 119th Congress” (March 2025) https://www.everycrsreport.com/reports/R47467.html
14. Defence Security Asia – “Israel’s Airstrike in Doha Exposes Qatar’s Air Defence Failure” (9 September 2025) https://defencesecurityasia.com/en/israel-airstrike-doha-qatar-air-defence-failure/
15. Middle East Eye – “Israel’s attack on Qatar eviscerates promise of US security umbrella for Gulf” (9 September 2025) https://www.middleeasteye.net/news/israels-attack-qatar-eviscerates-promise-us-security-umbrella-gulf
16. Middle East Monitor – “Time for Qatar to review its hosting of US Al Udeid military air base” (3 July 2025) https://www.middleeastmonitor.com/20250703-time-for-qatar-to-review-its-hosting-of-us-al-udeid-military-air-base/
17. Congressional Research Service – “US-Qatar Defense and Security Relations” (2025) https://www.congress.gov/crs_external_products/R/HTML/R47467.web.html
18. U.S. Department of State – “U.S. Security Cooperation With Qatar” (21 May 2025) https://www.state.gov/u-s-security-cooperation-with-qatar
19. U.S. Department of State – “U.S. Security Cooperation With Qatar” (21 May 2025) https://www.state.gov/u-s-security-cooperation-with-qatar
20. Grey Dynamics – “Al Udeid Air Base: The Largest US Military Installation in Middle East” (11 October 2024) https://greydynamics.com/al-udeid-air-base-the-largest-us-military-installation-in-middle-east/
21. Middle East Eye – “Israel’s attack on Qatar eviscerates promise of US security umbrella for Gulf” (9 September 2025) https://www.middleeasteye.net/news/israels-attack-qatar-eviscerates-promise-us-security-umbrella-gulf
22. Middle East Monitor – “Time for Qatar to review its hosting of US Al Udeid military air base” (3 July 2025) https://www.middleeastmonitor.com/20250703-time-for-qatar-to-review-its-hosting-of-us-al-udeid-military-air-base/
23. Congressional Research Service – “US-Qatar Defense and Security Relations” (2025) https://www.congress.gov/crs_external_products/R/HTML/R47467.web.html
24. Wikipedia – “Qatar Armed Forces” (accessed September 2025) https://en.wikipedia.org/wiki/Qatar_Armed_Forces
25. New Defence Order Strategy – “Qatar’s Defense Procurement and Its Relevance for The Persian Gulf Security” (December 2022) https://dfnc.ru/en/journal/2022-1-72/qatar-s-defense-procurement-and-its-relevance-for-the-persian-gulf-security/
26. New Defence Order Strategy – “Qatar’s Defense Procurement and Its Relevance for The Persian Gulf Security” (December 2022) https://dfnc.ru/en/journal/2022-1-72/qatar-s-defense-procurement-and-its-relevance-for-the-persian-gulf-security/
27. Defence Security Asia – “Israel’s Airstrike in Doha Exposes Qatar’s Air Defence Failure” (9 September 2025) https://defencesecurityasia.com/en/israel-airstrike-doha-qatar-air-defence-failure/
28. Arab Gulf States Institute – “UAE Defense Industry Ambitions” (22 July 2025) https://agsi.org/analysis/uae-defense-industry-ambitions/
29. AGBI – “UAE and Saudi pour billions into homegrown defence industries” (18 February 2025) https://www.agbi.com/analysis/manufacturing/2023/05/uae-saudi-arabia-homegrown-defence-industries/
30. CSIS – “Indigenous Defense Industries in the Gulf” (21 September 2022) https://www.csis.org/analysis/indigenous-defense-industries-gulf
31. Breaking Defense – “Balancing act: Asked about China’s Middle East arms sales, Qatari PM lauds US ‘defense alliance'” (25 August 2023) https://breakingdefense.com/2023/08/balancing-act-asked-about-chinas-middle-east-arms-sales-qatari-pm-lauds-us-defense-alliance/
32. Breaking Defense – “Balancing act: Asked about China’s Middle East arms sales, Qatari PM lauds US ‘defense alliance'” (25 August 2023) https://breakingdefense.com/2023/08/balancing-act-asked-about-chinas-middle-east-arms-sales-qatari-pm-lauds-us-defense-alliance/
33. Carnegie Endowment – “The Rise of the Emirati Defense Industry” (May 2019) https://carnegieendowment.org/sada/2019/05/the-rise-of-the-emirati-defense-industry?lang=en
34. Defence Security Asia – “Israel’s Airstrike in Doha Exposes Qatar’s Air Defence Failure” (9 September 2025) https://defencesecurityasia.com/en/israel-airstrike-doha-qatar-air-defence-failure/
35. ·  Middle East Eye – “Israel’s attack on Qatar eviscerates promise of US security umbrella for Gulf” (9 September 2025) https://www.middleeasteye.net/news/israels-attack-qatar-eviscerates-promise-us-security-umbrella-gulf