IG؛ رمز مهار دور زدن تحریم‌های نفتی؛ راه‌های مهار صادرات نفت ایران از دیدگاه FDD

اجرای موثرتر تحریم‌های بازاعمال‌شده علیه ایران می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده بر صادرات نفت این کشور به چین داشته باشد. با بازگشت تحریم‌های اسنپ‌ بک (snapback) سازمان ملل، تهران خود را منزوی‌تر و تحت فشار بیشتری می‌بیند. این اقدامات، استاندارد غنی‌سازی صفر را دوباره برقرار کرده و محدودیت‌هایی را بر انتقال تسلیحات، تراکنش‌های مالی و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی دوباره اعمال می‌کند. در جبهه‌ی جنگ مالی، پرسش کلیدی این است که آیا دولت ترامپ می‌تواند چین را وادار کند تا واردات نفت خود از ایران را کاهش دهد یا نه.

صادرات نفت خام تهران حتی در اوج کارزار «فشار حداکثری» آمریکا نیز هرگز متوقف نشد. داده‌ها نشان می‌دهد که تهران از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون، به‌طور متوسط روزانه ۱.۸ میلیون بشکه نفت صادر کرده است. صادرات نفت ایران عمدتاً به چین می‌رود که با تخفیف‌ها، حمل‌ونقل پنهانی و استفاده از ناوگان فرسوده انجام می‌شود. اگر اجرای تحریم‌ها بر نقاط گلوگاهیِ حمل‌ونقل دریایی، دریافت پالایشگاهی و تسویه‌های مالی متمرکز نشود، احتمالاً تحریم‌های احیاشده بیش از آنکه واقعی باشند، صرفاً جنبه‌ای نمادین پیدا خواهند کرد.

تحریم‌ها تنها زمانی رفتار را تغییر می‌دهند که هزینه‌های کافی بر بازیگران کلیدی و زیرساخت‌های حیاتیِ مرتبط با تجارت اعمال کنند. تهران در دور زدن تحریم‌ها مهارت یافته است. اگر نفتکش‌ها همچنان به دریا بروند، پالایشگاه‌ها سوخت را پالایش کنند و بانک‌ها درآمد حاصل را تسویه نمایند، ممنوعیت‌های قانونی تأثیر چندانی ندارند. چارچوب تحریمی‌ که این گره‌های اصلی را هدف قرار ندهد، درآمدهای تهران را تا حد زیادی بدون تاثیر خاصی باقی خواهد گذاشت. این اقدامات باید به ترتیبی اجرا شوند تا اثربخشی آنها به حداکثر برسد.

نقش پوشش حفاظت و غرامت(P&I) و گروه بین‌المللی (IG):
پوشش حفاظت و غرامت (P&I) باید منوط به ارائه‌ی اسناد تأییدشده از جمله ردیابی مداوم سامانه‌ی AIS، اسناد بارنامه‌ی معتبر و سوابق روشن از بنادر مبدا و مقصد باشد. هر کشتی که نتواند این معیارها را برآورده کند، باید شناسایی خود از سوی گروه بین‌المللی (IG) باشگاه‌های P&I را از دست بدهد؛ گروهی که همچنان تنها شکل پوشش مسئولیت است که به‌طور گسترده در بنادر اصلی و از سوی پالایشگران جهانی پذیرفته می‌شود.
گزینه‌های غیرعضو IG، مانند بیمه‌گران دولتی یا منطقه‌ای، تنها در صورتی می‌توانند فعالیت کنند که بنادر به‌طور صریح آن‌ها را مجاز بشمارند؛ همان‌گونه که هند اوایل امسال مجوزهای محدودی برای بیمه‌گران روسی صادر کرد.

اقدامات مورد نیاز:
این سابقه نشان می‌دهد که هدف از اجرای تحریم‌ها، صدور بیمه به‌تنهایی نیست، بلکه تمایل بنادر و پالایشگاه‌ها به پذیرش آن است. بنابراین، تحریم‌های مؤثر نیازمند سه اقدام مرتبط خواهند بود:
• باشگاه‌های IG تا پوشش بیمه‌ای را برای کشتی‌های فریبکارانه لغو کنند.
• کنترل بنادر (Port-State Control) اجازه ورود به کشتی‌های بدون بیمه را ندهد.
• پالایشگاه‌ها از تخلیه محموله‌ها بدون گواهی مسئولیت IG خودداری کنند.
اجرای منسجم این قوانین باعث کاهش ناوگان قابل استفاده، افزایش هزینه‌های معاملات و وادار کردن ایران به ارائه تخفیف‌های بیشتر برای فروش محموله‌ها خواهد شد.

نتایج:
این اقدامات در کنار هم نقاط ضعف ساختاری تجارت نفت ایران را هدف می‌گیرند. الزامات بیمه و بنادر، ناوگان قابل‌استفاده را کوچک می‌کنند. مسئولیت‌پذیری ترمینال‌ها خریداران را محدود می‌سازد. شفافیت مالی خروج تسهیل‌کنندگان را تسریع می‌کند. اگر این اقدامات به‌درستی پشت‌سر هم اجرا شوند، هزینه‌ها را افزایش داده و درآمد خالص پس از هزینه‌ها (netback) را کاهش می‌دهند، حتی اگر بخشی از محموله‌ها هم منتقل شده باشند.
نتایج می‌توانند در مقابل شاخص‌های قابل اندازه‌گیری و در چارچوب زمان‌بندی مشخص رصد شوند. در عرض چند ماه از اجرای سخت‌گیرانه این تحریم‌ها، صادرات باید به میانگین روزانه ۸۰۰,۰۰۰ بشکه در روز که در دوره کارزار فشار حداکثری ثبت شده بود، کاهش یابد، در عین حال که تخفیفی که تهران ارائه می‌دهد نیز باید افزایش یابد. تعداد نفتکش‌های مرتبط با ایران که توقیف، تغییر پرچم یا اسقاط می‌شوند باید به تدریج افزایش یابد. عبور و مرور محموله‌ها در ترمینال‌های تحت تحریم باید به‌طور مداوم کاهش یابد. این شاخص‌ها به سیاست‌گذاران یک کارنامه عینی می‌دهند تا ارزیابی کنند آیا فشارها در حال کاهش درآمدهای تهران هستند یا خیر.
تحریم‌های اسنپ‌‌بک قانون را ایجاد می‌کنند اما قدرت اجرایی و نفوذ لازم را نخواهند داشت. تهران قبلاً آموخته است وقتی که اجرای تحریم‌ها نادیده گرفته شود ظاهر قضیه می‌تواند جایگزین فشارهای واقعی شود. اگر دولت‌ها به اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها بسنده کنند، ایران به سودآوری صادرات و تأمین مالی فعالیت‌های منطقه‌ای خود ادامه خواهد داد.
اما اگر اصل اجرای تحریم‌ها به‌طور مستمر اعمال شود، درآمدهای حکومت کاهش خواهد یافت. تفاوت میان نمادگرایی و واقعیت عملی، تعیین می‌کند که آیا تحریم‌های اسنپ ‌بک به فشار راهبردی کمک می‌کنند یا صرفاً به یک تمرین شعاری و نمایشی تبدیل خواهند شد.