دانش نظامی: سامانه پدافند هوایی باراک ام‌ایکس

معرفی و تاریخچه توسعه:

سامانه باراک MX با هدف ایجاد یک ساختار دفاعی چندلایه و انعطاف‌پذیر در برابر تهدیدات متنوع هوایی از جمله جنگنده‌ها، بالگردها، پهپادها، موشک‌های کروز، موشک‌های ضدکشتی و موشک‌های بالستیک تاکتیکی طراحی شده است. واژه‌ی «MX» در نام این سامانه مخفف Mix of system elements for Maximum performance and flexibility  بوده و نشانگر ماهیت ماژولار، نرم‌افزارمحور و انعطاف‌پذیر آن است درحالی که سخت افزار سامانه بر پایه سامانه باراک توسعه یافته است.

پیشینه IAI با سامانه‌ی «باراک» به دهه‌ی ۱۹۹۰ بازمی‌گردد، زمانی که این شرکت با همکاری «رافائل» موشک Barak 1 را برای محافظت از ناوهای اسرائیلی در برابر هواگردها و موشک‌های ضدکشتی طراحی کرد. برد این موشک حدود ۱۰ کیلومتر بود و نخستین استفاده‌ی عملیاتی‌اش، نه در دهه‌ی نود بلکه در ژوئیه‌ی ۲۰۲۲ اتفاق افتاد—تقریباً سه دهه بعد—زمانی که حزب‌الله سه پهپاد را به‌سمت سکوهای گازی «کاریش» فرستاد. یکی از آن‌ها با جنگنده‌ی F-16 سرنگون شد و دو تا هدف دیگر توسط ناوچه کلاس سائر با موشک باراک ۱ رهگیری شدند.

در سال ۲۰۰۷، مدیرعامل وقت توافقی با سازمان پژوهش و توسعه‌ی دفاعی هند (DRDO) امضا کرد تا نسخه‌ای جدید با برد ۷۰ کیلومتر برای نیروی دریایی هند توسعه یابد—موشکی که بعدها باراک-۸ نام گرفت. ارزش این قرارداد حدود ۱.۵ میلیارد دلار بود و از بزرگ‌ترین پروژه‌های تاریخ IAI محسوب می‌شد. موتور این موشک را طرف هندی توسعه داد حال آنکه تقریبا تمامی اجزای دیگر سامانه توسط اسرائیل ساخته شد. موشک باراک ۸ در سال ۲۰۱۵ عملیاتی شد و وارد خدمت ناوشکن‌های جدید هند گردید. رفته رفته موشک‌های متنوع با برد متنوع در یک سامانه جامع ادغام شدند.

بررسی اجزای سامانه دفاعی باراک MX:

باراک ام ایکس از سه مؤلفه‌ی اصلی تشکیل شده است: مرکز مدیریت نبرد (BMC)، رادار چندمنظوره‌ی آرایه‌فازی EL/M-2084 MMR و مجموعه‌ی موشک‌های رهگیر با بردهای مختلف که به تفکیک بررسی خواهند شد.

مرکز مدیریت نبرد (Battle Management Center – BMC)
مرکز BMC به عنوان مغز سامانه، با ایفای نقش در حوزه‌ی فرماندهی، کنترل و ارتباطات، داده‌های جمع‌آوری‌شده از رادارها و حسگرهای مختلف را ترکیب کرده و تصویری یکپارچه از وضعیت هوایی ایجاد می‌کند. از ویژگی‌های منحصر به فرد این سامانه، توانایی پرتاب با مخابره (Launch Over Relay – LOR) است که به واحدهای آتش اجازه می‌دهد موشک را به سمت هدفی پرتاب کنند که توسط رادار واحد دیگری شناسایی شده است. این قابلیت، به‌ویژه در میدان‌های نبرد پیچیده، امکان بهره‌گیری بهینه از تمام رهگیرها را فراهم کرده و از تکرار درگیری با یک هدف واحد جلوگیری می‌کند. این مرکز قابلیت استقرار در ساختمان‌های ایستا، پلتفرم‌های نیمه متحرک و تمام متحرک را دارد.

رادارهای سامانه باراک

رادار ELM-2084 MMR:
باراک از ابتدا برحسب معماری راداری موجود در صنایع هوافضای اسرائیل توسعه یافت. بنابراین خانواده رادارهای چند منظوره EL/M-2084 که از سال ۲۰۰۲ تحت توسعه بودند در این سامانه نیز استفاده می‌شود. این رادار در سامانه‌های گنبدآهنین و فلاخن داوود نیز استفاده شده و نخستین سابقه عملیاتی آن در سال ۲۰۱۱ ثبت شد. از این حیث، امکان استقرار سریع پرتابگرهای سامانه باراک ام‌ایکس در کنار دیگر سامانه‌ها با رادار مشترک، میسر است. لازم به ذکر است در جریان جنگ ۱۲روزه سامانه باراک ام‌ایکس بنابر فراخوان فوری ارتش اسرائیل به شکل موقت، اما به سرعت در سرزمین‌های اشغالی مستقر شد.

صنایع هوافضای اسرائیل تاکنون بیش از ۲۵۰ نمونه از این خانواده راداری را به مشتریان مختلف در سراسر جهان تحویل داده است. از جمله قرارداد خرید ۳۴ رادار ELM-2084 در سال ۲۰۰۹ که توسط هند به امضا رسید. ویتنام، سنگاپور، مجارستان، فنلاند، جمهوری چک کانادا، جمهوری آذربایجان و امارات متحده عربی از کاربران شناخته شده این رادار هستند که یا در غالب سامانه پدافندی باراک و یا سایر محصولات صنایع هوافضای اسرائیل این رادار را کاربری میکنند.

رادار چندمنظوره ELM-2084 MMR که توسط شرکت التا سیستمز (Elta Systems) ساخته می‌شود، به‌عنوان حسگر اصلی سامانه عمل می‌کند و در باند S با فناوری آرایه فعال الکترونیکی (AESA) فعالیت دارد. این رادار تحرک‌پذیری بالایی داشته و با قابلیت تغییر سریع فرکانس، می‌تواند به‌طور هم‌زمان تا ۱۲۰۰ هدف را کشف کند. بیشینه برد کشف اهداف ۴۷۰ کیلومتر ذکر شده است، برد بهینه رهگیری سامانه ۲۵۶ کیلومتر تخمین زده میشود. این رادار همچنین توانایی مکان‌یابی موقعیت شلیک تسلیحات توپخانه‌ای در محدوده  برد ۱۰۰ کیلومتر با نرخ ۲۰۰ هدف در دقیقه و محسابه محل احتمالی برخورد را دارد. زاویه پوشش رادار درحالت ایستا تا ۱۲۰ درجه و به شکل چرخان تا ۳۶۰ درجه است. همچنین زاویه عمودی تا ۵۰ درجه تا ارتفاع حدود ۳۰ کیلومتری است.

مدل تجاری IAI بر پایه‌ی طراحی ماژولار و «اتصال آزاد به رادار» استوار است، به‌گونه‌ای که کاربران می‌توانند از رادارهای مختلف مطابق با زیرساخت‌های موجود خود استفاده کنند. این ویژگی، وابستگی به تأمین‌کننده‌ی واحد را کاهش داده و امکان ارتقاء تدریجی و مقرون‌به‌صرفه‌ی سامانه را فراهم می‌کند با این حال سامانه باراک ام‌ایکس باتوجه به معماری ماژولار خود توانایی پشتیبانی از سایر رادارهای همین خانواده و گردآوری اطلاعات تکمیلی از این حسگرها را دارد.

رادار ENA-2084 MS-MMR:
نسخه‌ی توسعه‌یافته‌ی چند‌حسگری همین رادار، موسوم به MS-MMR (یا ENA-2084 MS-MMR) با ادغام حسگرهای فعال و غیرفعال، تصویری باکیفیت‌تر از وضعیت هوایی (ASP) ارائه داده و پشتیبانی مؤثرتری از تسلیحات فراهم می‌آورد؛ سامانه‌ی MS-MMR یک پلتفرم واحد با مجموعه‌ای از حسگرهای چند‌باند و چندطیفی است که شامل رادار باند‌بالا، سامانه‌ی شناسایی دوست از دشمن ، سامانه‌ی اطلاعات سیگنالی (SIGINT)، حسگرهای الکترواپتیکی و فروسرخ (EO/IR) و حسگرهای کشف پرتاب (LDS) می‌شود.

رادار ENA-2311 C-MMR:
نسخه دیگری از این رادار با عنوان C-MMR (رادار چندمنظوره فشرده) معرفی شده است که از نظر ابعادی کوچک‌تر است. رادار ENA-2311 قابلیت جابه‌جایی سریع بر روی یک خودروی واحد برای نیروهای میدانی را دارد. این رادار از آنتن سه‌بعدی AESA (آرایه فعال با هدایت الکترونیکی) بهره می‌برد. اجزای اصلی رادار داپلر باند C شامل آنتن فازی، واحد خنک‌کننده، واحد تأمین توان و کنسول‌های اپراتوری مجهز به تجهیزات ارتباطی است. رادار C-MMR برای مأموریت‌های پدافند هوایی (AD) با برد ۲۵۰ کیلومتر و مکان‌یابی تسلیحات توپخانه‌ای (WLR) با برد ۷۰ کیلومتر طراحی شده است. در حالت توپخانه‌ای، رادار توانایی شناسایی محل پرتاب و اصابت خمپاره‌ها، گلوله‌های توپ، راکت‌ها و موشک‌ها را دارد.

رادار ELM-2138M Green Rock:
نسخه ELM-2138M Green Rock از این خانواده توانایی کشف حدود ۱۰۰ هدف تا برد ۲۵۰ کیلومتر را دارد. این نسخه ویژه حمل توسط خودروهای تاکتیکال طراحی شده است که تمرکز ویژه بر اهداف کوچک با سطح مقطع راداری کم، ارتفاع پست و کم سرعت دارد. بیشینه برد این مدل ۱۰۰ کیلومتر است و میتواند به عنوان مکمل کشف اهداف ریزپرنده و کروز به آتشبار الحاق شود.

رادار ELM-2248 MF-STAR:
سامانه باراک ام‌ایکس در نسخه دریاپایه از رادار موسوم به ELM-2248 MF-STAR استفاده میکند که نوعی رادار چندمنظوره جست‌وجو و کشف هدف دیجیتال باند S از نوع AESA است. آرایه اصلی رادار MF-STAR شامل چهار صفحه‌ی مقیاس‌پذیر است که می‌توان آن‌ها را در پیکربندی‌ها و ابعاد مختلف بسته به نوع شناور نصب کرد.

در نسخه‌ی قابل ارائه بر ناوچه‌ها، هر صفحه‌ی رادار وزنی حدود ۵۰۰ کیلوگرم دارد و ابعاد آن ۱ در ۲ متر است. وزن تجهیزات زیرعرشه به حدود ۱۳۰۰ کیلوگرم می‌رسد و مجموع وزن کل سامانه در این پیکربندی حدود ۳۳۰۰ کیلوگرم است. در نسخه‌ی ارائه شده برای ناوهای محافظ، هر صفحه‌ی رادار قطری برابر با ۳ متر و وزنی حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم دارد. وزن تجهیزات زیرعرشه در این مدل ۴۰۰۰ کیلوگرم است و وزن کل سامانه در حالت کامل به حدود ۱۰۰۰۰ کیلوگرم می‌رسد. این درحالی است که برد رادار از ۲۵۰ کیلومتر به حدود ۴۵۰ کیلومتر افزایش مییابد.

موشک‌های رهگیر سامانه باراک ام ایکس

در بخش موشکی، خانواده‌ی باراک ام‌ایکس از چهار نوع رهگیر عمودپرتاب باراک SRAD با برد ۱۵ کیلومتر، باراک MRAD با برد ۳۵ کیلومتر، باراک LRAD با برد ۷۰ کیلومتر و باراک ERAD با برد ۱۵۰ کیلومتر با سقف پروازی ۳۰ کیلومتر تشکیل شده است. تمام این موشک‌ها از طراحی اختصاصی بهره می‌برند و برخلاف بسیاری از موشکهای رهگیر مرسوم دفاع هوایی، از مدل‌های هوا‌به‌هوا اقتباس نشده‌اند. این طراحی به مهندسان اجازه داده از قطر بیشتر بدنه برای نصب جستجوگر راداری قوی‌تر، کلاهک بزرگ‌تر و پیشرانه‌ی کارآمدتر استفاده کنند.

رهگیرهای دوربردتر باراک مانند Barak ER از بوستر پرتاب عمودی و موتورهای سوخت جامد دوپالس بهره می‌برند. پالس دوم موتور در فاز نهایی فعال می‌شود تا مانورپذیری و انرژی باقی‌مانده در مسیر رهگیری افزایش یابد. نسخه‌ی MRAD با موتور تک‌پالس، دارای مانورپذیری تا ۵۰جی است و برای مقابله با اهداف سریع و چابک در بردهای نزدیک طراحی شده است. در فاز میانی پرواز، علاوه بر سامانه ناوبری داخلی، لینک ارتباط دوطرفه‌ی داده (Datalink) با مرکز فرماندهی BMC برای دریافت اصلاح مسیر در زمان واقعی برقرار است. تمام موشک‌ها از جستجوگر راداری فعال برای هدایت پایانی بهره می‌برند که به آن‌ها قابلیت «شلیک کن و فراموش کن» می‌دهد.

کلاهک‌های ۶۰ کیلوگرمی این موشک‌ها از نوع انفجار ترکش‌زا با فیوز مجاورتی هستند که در فاصله‌ی بهینه از هدف منفجر شده و شانس انهدام را تا چند برابر افزایش می‌دهند. ترکیب مانورپذیری بالا، پیشرانه‌ی دوپالس و هدایت فعال، به خانواده‌ی باراک امکان می‌دهد اهدافی چون موشک‌های کروز سطح‌پرواز یا موشک‌های بالستیک در فاز نهایی را با احتمال بالای موفقیت منهدم کند.

کاربران Barak MX:

این سامانه پس از عملیاتی شدن در سال ۲۰۱۶، در دست‌کم هفت کشور به خدمت گرفته شده است.

در قفقاز جنوبی نیز جمهوری آذربایجان یکی از کاربران کلیدی باراک ام‌اکس است. خرید این سامانه بخشی از همکاری نظامی گسترده‌تر با اسرائیل محسوب می‌شود که شامل سامانه‌های موشکی لورا (LORA) و مهمات سرگردان نیز هست. به باور ناظران، استفاده‌ی آذربایجان از این فناوری‌ها در نبردهای اخیر منطقه، جایگاه اسرائیل را در موازنه‌ی قدرت منطقه‌ای تقویت کرده و از دید تل‌آویو، به عنوان وزنه‌ای در برابر نفوذ ایران عمل می‌کند.

در مدیترانه شرقی، استقرار این سامانه در قبرس واکنش‌های ژئوپلیتیک گسترده‌ای به همراه داشت. نیکوزیا با هدف تقویت دفاع هوایی خود در برابر تهدیدات منطقه‌ای، باراک ام‌اکس را خریداری کرد. این اقدام از سوی ترکیه به عنوان یک عامل بی‌ثبات‌کننده تلقی شد.

همچنین امارات متحده عربی، اسلواکی و مراکش از دیگر کاربران احتمالی سامانه باراک-۸ تلقی میشوند.

سخن پایانی
از نظر عملکرد عملیاتی، باراک ام‌اکس به‌عنوان یک سامانه‌ی درگیری فراتر از میدان دید (BVR) شناخته می‌شود. قابلیت LOR به سامانه امکان می‌دهد تا موشک را توسط یک واحد شلیک کند اما اطلاعات هدف را از راداری در منطقه‌ی دیگر دریافت نماید؛ این ویژگی برد مؤثر رهگیری را افزایش داده و سامانه را برای نبردهای شبکه‌محور مدرن مناسب ساخته است. علاوه بر این، طراحی دیجیتال و ضد‌اخلال MMR و معماری باز سامانه، استمرار عملکرد آن را در محیط‌های با تداخل شدید و حتی در صورت از کار افتادن بخشی از شبکه تضمین می‌کند.

مشخصات سامانه پدافند هوایی باراک ام‌ایکس:

نوع: پدافند موشکی برد متوسط ارتفاع بالا
سازنده: رژیم اسرائیل
تولیدکننده: صنایع هوافضای اسرائیل
رونمایی: ۲۰۱۸

برد سامانه: ۱۵۰ کیلومتر
رادارها:
رادار ELM-2084 MMR و ENA-2084 MS-MMR به‌عنوان رادارهای اصلی و رادارهای ENA-2311 و ELM-2138M به‌عنوان رادارهای انطباق‌پذیر
برد رادار:
رادار ELM 2084 تا ۴۷۰ کیلومتر
رادار ENA-2311 تا ۲۵۰ کیلومتر
رادار ELM 2138M تا ۱۰۰ کیلومتر

آتشبار: به‌صورت سیال و هر لانچر شامل ۸ موشک آماده به شلیک موشک‌ها:
موشک Barak SR با برد ۱۵ کیلومتر
موشک Barak MRAD با برد ۳۵ کیلومتر
موشک Barak LRAD با برد ۷۰ کیلومتر
موشک Barak ER با برد ۱۵۰ کیلومتر

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ذکر منبع و نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.