سناریوی حذف حشد الشعبی؛ بخش دوم

تلاش‌های پیدا و پنهان برای حذف حشد الشعبی
در بخش اول این یادداشت به دلایل وجود برخی تلاش‌های برای حذف و انحلال نیروهای حشد الشعبی اشاره شد. حشد الشعبی دارای ویژگی‌ها و ظرفیت‌های منحصر به فردی است که قابلیت الگو شدن در سایر زمینه‌ها را در خود دارد. به همین علت آمریکا و کشورهای همسو با آن به همراه جریان‌های سیاسی و تروریستی داخل عراق پیوسته تلاش می‌کنند تا حشد الشعبی را تضعیف و منحل کنند.

در این بخش از یادداشت به وجود برخی تلاش‌ها برای تضعیف و حذف حشد الشعبی اشاره می‌شود.

پس از اشغال نقاط وسیعی از کشور عراق توسط نیروهای تروریستی داعش و شکست‌های پی در پی نیروهای نظامی عراق، همزمان با حکم جهاد آیت الله سیستانی، جوانان عراقی داوطلبانه برای دفاع از کشور خود به مجموعه‌های نظامی مختلفی که توسط گروه‌های سیاسی و نهادهای مذهبی تشکیل شده بودند، پیوستند.

پس از آن مبارزه با تروریست‌های داعش وارد مرحله جدیدی شد و روند پیروزی و خارج کردن این نیروها از عراق آغاز شد. این روند تا اواخر سال ۲۰۱۷ به ادامه یافت؛ تا جایی که آزادسازی کامل شهرهای عراق و شکست ترویست‌های داعش در این کشور به طور رسمی اعلام گردید.

آمریکا پس از شکل ‌گیری ائتلاف ضد داعش در سپتامبر ۲۰۱۴، کنار کشیدن نیروهای حشد الشعبی از عرصه‌ های نبرد را شرط مشارکت خود در حمله به تروریست‌های داعش اعلام کرد تا از تقویت نیروهای مردمی عراق جلوگیری کند. این تلاش‌ها و جریان‌سازی‌ها علیه نیروهای مردمی عراق در عملیات‌های مختلف مانند آزادسازی شهرهای تکریت، الرمادی، فلوجه و موصل نیز ادامه یافت.

اتهام طائفه‌گرایی در اوج نبرد با داعش
با اوج گیری روند پیروزی‌های حشد الشعبی بر تروریست‌های داعش، جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای مختلفی شروع به اتهام زنی و بازتاب برخی خبرهای غیرواقعی علیه نیروهای بسیج مردمی عراق کردند. از اتهام برخورد خشونت‌آمیز نیروهای حشد الشعبی با ساکنان اهل سنت مناطق آزاد شده و غارت اموال آنان تا اتهام پروژه سنی‌زدایی از این مناطق، مواردی است که جریان‌های مختلفی آن‌ها را علیه حشد الشعبی مطرح می‌کردند.

فضا سازی کشورهایی همچون آمریکا و عربستان علیه حشد الشعبی همزمان با شروع عملیات آزادسازی فلوجه با این دستاویز آغاز شد که حشد الشعبی خطری برای اهالی فلوجه به شمار می‌آید و حضور این نیروها در این عملیات، احتمال جنگ و کشتار طایفه‌ای را افزایش می‌دهد. این اتهام زنی ها پیش از عملیات آزاد سازی موصل همچنان با شدت بیشتری ادامه پیدا کرد و حتی باعث به تأخیر افتادن این عملیات نیز شد.

اواسط سال ۲۰۱۶ و در جریان شورش حامیان مقتدی صدر در بغداد که منجر به اشغال پارلمان این کشور نیز شد، یکی از خواسته‌های مطرح شده از سوی آنان توقف پیشروی نیروهای حشد الشعبی در مناطق سنی نشین عراق بود. هرچند که این خواسته به بهانه حمایت از ساکنان سنی نشین این مناطق بیان می‌شد اما در واقع هدف اصلی آن تضعیف حشد الشعبی و محدود کردن روندهای پیروزی این نیروها بود.

پروژه پایان داعش، پایان حشدالشعبی
با نزدیک شدن شکست کامل تروریست‌های داعش در عراق، زمزمه‌های انحلال حشد الشعبی نیز بیشتر به گوش می‌رسید. جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای مخالف حشد الشعبی، به دنبال پیاده‌سازی پروژه پایان داعش، پایان حشدالشعبی بودند. بهانه اصلی طراحی این پروژه آن بود که چون حشد الشعبی برای مقابله با تروریست‌های داعش تأسیس شده، بنابراین با شکست این تروریست‌ها، دیگر نیازی به وجود حشد الشعبی نیست! این در حالی است که با گذشت دو سال از اعلام رسمی شکست تروریست‌های داعش در عراق، همچنان حملات پراکنده و هدفمندی از سوی گروه‌های برجای مانده از داعش در این کشور صورت می‌گیرد. حشد الشعبی نیز طی عملیات‌های متعددی، ضمن مقابله با حملات این گروه‌ها توانسته امنیت بخش بزرگی از مناطق غربی عراق را تأمین نماید.

خلع سلاح حشدالشعبی به بهانه تمرکز سلاح در دولت
موضوع حمل سلاح توسط گروه‌ها و جریان‌های مختلف در عراق همواره یکی از چالش‌های امنیتی در این کشور بوده است. از قبایل و طوایف تا گروه‌های مذهبی و سیاسی در عراق غالباً سلاح‌های نظامی در اختیار دارند که از آن به عنوان ابزار قدرت و دفاع از خود استفاده می‌کنند. شکل گیری گروه‌های نظامی مختلف ذیل حشد الشعبی، برای جریان‌های مخالف این بهانه را ایجاد کرده که مسلح بودن نیروهای حشد الشعبی، چالش کنترل امنیت توسط دولت عراق را پیچیده‌تر خواهد کرد. به همین بهانه پیوسته از سوی جریان‌های مختلف بر ضرورت خلع سلاح این نیروها تاکید می‌شد که به طور نمونه می‌توان به اظهارات رئیس جمهور فرانسه در سفر دو سال پیش نخست وزیر اقلیم کردستان به پاریس اشاره کرد که صراحتاً از دولت بغداد خواست همه گروه‌های شبه‌نظامی از جمله واحدهای حشد الشعبی را منحل کند!

انحلال حشد الشعبی، شرط معافیت عراق از تحریم‌های آمریکا علیه ایران
با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اجرای مجدد تحریم‌ها علیه ایران، دولت عراق همواره بابت خرید برق و گاز از ایران تحت فشار مقامات آمریکایی قرار داشت. این موضوع باعث شد که آمریکا به دنبال گرفتن امتیاز از دولت عراق به بهانه معافیت این کشور از تحریم‌های علیه ایران باشد. در همین راستا یکی از مهم‌ترین مواردی که آمریکا همواره از طرف‌های عراقی خواسته‌اند، انحلال کامل حشد الشعبی بوده است. به عنوان نمونه سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا، در دسامبر ۲۰۱۸ صراحتا به این موضوع اشاره می‌کند که شرط معافیت بغداد از تحریم های آمریکا، انحلال الحشد الشعبی است!

اصلاح ساختار یا تضعیف ساختار؟
یکی از موضوعات پرحاشیه پیرامون حشد الشعبی، بحث اصلاح ساختار آن است که با دستور رسمی عادل عبدالمهدی، نخست وزیر مستعفی عراق انجام گرفت. حرف‌ها و تحلیل‌های زیادی در این خصوص وجود دارد که این اتفاق را از یک سو زمینه رسمیت بخشیدن و تقویت نیروهای حشدالشعبی می‌دانند و از سوی دیگر موجب محدود شدن دامنه اثربخشی این نیروها توصیف می‌کنند. هرچند که این اصلاح ساختار همزمان دارای نقاط مثبت و منفی است اما به نظر نگارنده برآیند آنچه اتفاق افتاده تاکنون مثبت نبوده و زمینه تضعیف و انحلال حشد الشعبی را فراهم کرده است. فقط به طور نمونه می‌توان به حذف جایگاه نایب رئیس هیئت حشد الشعبی در ساختار جدید اشاره کرد که ابومهدی مهندس این جایگاه را بر عهده داشت. جالب‌تر آنکه موضوع ادغام نیروهای حشد الشعبی با ساختار نظامی دولت عراق، از پیشنهادات مقتدی صدر در سال ۲۰۱۷ برای دوران پساداعش بوده است.

تحریم رهبران حشد الشعبی
دولت آمریکا علاوه بر ابزارهای مختلف خود در داخل عراق، تلاش کرده اط طریق فشارهای سیاسی و اقتصادی در سطح بین المللی علیه حشد الشعبی، این نیروها را تضعیف کند. در همین راستا وزارت خزانه‌داری آمریکا اخیراً اقدام به تحریم سه تن از فرماندهان حشد الشعبی، به اتهام مشارکت این نیروها در کشتن معترضان عراقی، کرده است. همچنین برخی خبرگزاری‌ها از بررسی طرح اعمال تحریم علیه ۹ نفر از دیگر فرماندهان حشد الشعبی در کنگره آمریکا خبر داده اند. پیش از آن نیز وزارت خزانه‌داری آمریکا به بهانه‌های مختلفی از جمله کمک به دور زدن تحریم‌های ایران، همکاری با حزب الله لبنان و یا حمله به مقرهای آمریکا در عراق اقدام به تحریم برخی از فرماندهان حشد الشعبی کرده بود.

سایه نگاه سیاسی بر سر خدمات حشد الشعبی
ورود رسمی و پررنگ برخی فرماندهان و رهبران حشد الشعبی به عرصه سیاسی عراق و به دست گرفتن کرسی‌های پارلمان و برخی وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی، باعث شده فعالیت‌های سیاسی و غیرنظامی این نیروها در سال‌های اخیر بسیار به چشم بیاید. هرچند که این رویکرد باعث تقویت جایگاه حشد الشعبی در سطوح حاکمیتی عراق بوده اما در اعتراضات ماه‌های اخیر، وسیله‌ای برای تضعیف سران این نیروها شده است. چرا که معترضان، گروه‌های سیاسی را عامل اصلی وضعیت فعلی اقتصادی و معیشتی عراق می‌دانند و نه تنها وابستگان سیاسی حشد الشعبی از این قاعده مستثنی نیستند، بلکه غالب این اعتراضات متوجه این افراد شده است.

اقدامات نظامی علیه حشدالشعبی
علاوه بر حملات پراکنده و هدفمند بقایای داعش در مناطق مختلف عراق علیه نیروهای حشد الشعبی، حملات پهپادهای ناشناس به مواضع این نیروها نیز در یکسال اخیر شدت یافته است. هدف اصلی این حملات علاوه بر از بین بردن عقبه تسلیحاتی این نیروها، ترور فرماندهان میدانی حشد الشعبی نیز بوده است. حملات هوایی به مواضع حشد الشعبی از سوی رژیم صهیونیستی، پیش از شروع اعتراضات اخیر در عراق افزایش یافته بود و پس از آن و همزمان با این اعتراضات تعداد حملات تروریست‌های داعش به طور مشهودی افزایش داشته است.

قراردادن حشدالشعبی مقابل مردم عراق
با اوج گیری اعتراضات مردمی در خیابان‌های بغداد و سایر شهرهای عراق، همواره یکی از راهبردهای اصلی جریان‌های رسانه‌ای و سیاسی مخالف حشد الشعبی، ترسیم چهره ضد مردمی از این نیروها برای جوانان و معترضان بود. این راهبرد در فضای مجازی بواسطه تولید برنامه‌های مختلف و محصولات چندرسانه‌ای متنوع دنبال می‌شود. اما در فضای واقعی و میدانی نیز تلاش‌های زیادی برای کشاندن نیروهای حشد الشعبی به صحنه مقابله با معترضان شده است. به طور مثال حادثه السنک و الخلانی که منجر به کشته شدن بیش از ۲۰ نفر شد، بلافاصله با اتهام زنی به نیروهای عصائب اهل حق که یکی از گروه‌های حشد الشعبی هستند، همراه گردید. این اتهام زنی به طور ویژه از سوی جریان صدر مطرح شد؛ چرا که در آن حادثه نیروهای وابسته به این جریان (کلاه آبی‌ها) اقدام به مقابله به مهاجمان و دفاع از معترضین کردند. این راهبرد با هدف فاصله انداختن بین مردم و حشد الشعبی و تضعیف پشتوانه اجتماعی این نیروها اتخاذ شده تا در آینده انحلال حشد الشعبی با مخالفت مردمی کمتری همراه شود.